استیو هلند، مت اسپتالنیک و حميرا پاموک
خبرگزاری رویترز / ۱۹ نوامبر ۲۰۲۵
دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور ایالات متحده، روز سه‌شنبه گفت که محمد بن سلمان هیچ اطلاعی از قتل جمال خاشقجی در سال ۲۰۱۸ توسط مأموران سعودی نداشته است؛ اظهاراتی که به‌عنوان دفاعی قاطع از ولیعهدِ میهمان عربستان مطرح شد و با ارزیابی نهادهای اطلاعاتی آمریکا در تضاد است.
ماجرای قتل خاشقجی، ستون‌نویس واشنگتن‌پست و منتقد ساکن آمریکا که رهبری سعودی را نشانه گرفته بود، بار دیگر در دفتر کار ریاست‌جمهوری و در مقابل دوربین‌ها شعله‌ور شد؛ آن‌هم در حالی که حاکم واقعی عربستان پس از بیش از هفت سال برای نخستین بار به کاخ سفید آمده بود تا اعتبار جهانی‌اش را که با آن واقعه خدشه‌دار شده، ترمیم کند.
ترامپ ساعاتی بعد اعلام کرد که عربستان سعودی را به‌عنوان «متحدِ مهمِ غیر عضو ناتو» معرفی می‌کند. دو طرف همچنین توافق‌هایی در زمینه فروش تسلیحات، همکاری هسته‌ای غیرنظامی، هوش مصنوعی و مواد معدنی راهبردی اعلام کردند.
نهادهای اطلاعاتی آمریکا نتیجه گرفته‌اند که بن‌سلمان، عملیات «دستگیری یا قتل» خاشقجی در کنسولگری عربستان در استانبول را تأیید کرده بود. ولیعهد دستور دادن به این عملیات را انکار کرده اما به‌عنوان حاکم عملی کشور، مسئولیت آن را پذیرفته است.
ترامپ در حالی که بن‌سلمان در کنار او نشسته بود، به خبرنگاران گفت: «خیلی‌ها آن آقایی را که درباره‌اش صحبت می‌کنید دوست نداشتند، چه شما او را دوست داشته باشید چه نه. اتفاقاتی افتاد، اما او هیچ اطلاعی از آن نداشته؛ و می‌توانیم همین‌جا موضوع را تمام‌شده بدانیم.»
بن‌سلمان گفت شنیدن خبر مرگ خاشقجی «دردناک» بوده، اما دولتش «تمامی اقدامات درستِ تحقیق» را انجام داده است. او به خبرنگاران گفت: «سیستم‌مان را ارتقا دادیم تا مطمئن شویم چنین اتفاقی دیگر تکرار نمی‌شود. این موضوع دردناک بود و اشتباهی بزرگ.»
ترامپ، که خبرنگاری را که پرسش مربوط به خاشقجی را مطرح کرده بود بابت «شرمسار کردن میهمان ما» سرزنش کرد، همچنین ولیعهد را بابت عملکرد «باورنکردنی» در حوزه حقوق بشر ستود، هرچند توضیح بیشتری نداد.
نحوه برخورد ترامپ با بن‌سلمان واکنش تندی از سوی همسر خاشقجی را برانگیخت. حنان العتر خاشقجی در گفت‌وگو با رویترز گفت: «هیچ چیز نمی‌تواند چنین جنایت هولناکی را توجیه کند… آن هم فقط به این دلیل که او فردی جنجالی بوده یا عده‌ای دوستش نداشته‌اند.» او افزود که آرزو می‌کرد ترامپ با او دیدار کند تا بتواند «جمال واقعی» را به او معرفی کند.
بن‌سلمان نه‌تنها به‌خاطر قتل خاشقجی بلکه به‌خاطر سرکوب مخالفت‌ها در داخل عربستان هدف انتقاد شدید نهادهای حقوق بشری بوده است. با این حال، ولیعهد مجموعه‌ای از اصلاحات اجتماعی بزرگ را نیز به راه انداخته که برخی از سختگیرانه‌ترین قواعد اجتماعی را کنار زده است.
فروش تسلیحات و توافق هسته‌ای غیرنظامی
این دیدار بار دیگر اهمیت یکی از روابط کلیدی – میان بزرگ‌ترین اقتصاد جهان و بزرگ‌ترین صادرکننده نفت – را برجسته کرد؛ رابطه‌ای که ترامپ در دور دوم ریاست‌جمهوری‌اش آن را در اولویت قرار داده، آن هم در شرایطی که جنجال بین‌المللی پیرامون قتل خاشقجی به‌تدریج فروکش کرده است.
استقبال گرم از بن‌سلمان در واشنگتن نقطه اوج تازه‌ای در روابط آمریکا و عربستان است؛ روابطی که پس از قتل خاشقجی آسیب دیده بود. جو بایدن، رئیس‌جمهور پیشین آمریکا، به عربستان سفر کرده و با ولیعهد دیدار کرده بود، اما از دعوت او به کاخ سفید خودداری کرد.
ترامپ گفت که «پاسخ مثبتی» درباره چشم‌انداز عادی‌سازی روابط عربستان سعودی با اسرائیل دریافت کرده است. اما ولیعهد تأکید کرد که با وجود تمایل برای پیوستن به توافق‌نامه ابراهیم، همچنان بر شرط خود پافشاری می‌کند: اسرائیل باید مسیری برای تشکیل دولت فلسطینی فراهم کند؛ شرطی که اسرائیل تا امروز آن را نپذیرفته است.
ترامپ در ضیافت رسمی شام در کاخ سفید گفت که با اعلام عضویت عربستان به‌عنوان «متحد مهم غیر ناتو»، «همکاری نظامی‌مان را به سطوحی بالاتر» می‌برد؛ جایگاهی که برای یک شریک آمریکا امتیازات نظامی و اقتصادی به همراه دارد، اما تعهدات امنیتی ایجاد نمی‌کند. او افزود که حملات آمریکا به تأسیسات هسته‌ای ایران در ماه ژوئن، باعث شده عربستان «امن‌تر» شود.
در یک برگه اطلاعاتی کاخ سفید آمده است که دو طرف یک «توافق‌نامه دفاعی راهبردی» امضا کرده‌اند؛ توافقی که «بازدارندگی در سراسر خاورمیانه را تقویت می‌کند»، فعالیت شرکت‌های دفاعی آمریکا در عربستان را تسهیل می‌کند و «منابع مالی جدیدی از سوی عربستان برای کاهش هزینه‌های آمریکا» فراهم می‌آورد. به‌نظر می‌رسید این توافق کمتر از معاهده‌ای باشد که عربستان در ابتدا به‌دنبال آن بود؛ معاهده‌ای مشابه پیمان ناتو که نیازمند تصویب کنگره است.
کاخ سفید اعلام کرد ترامپ با تحویل‌های آتی جنگنده‌های اف-۳۵ موافقت کرده و سعودی‌ها نیز با خرید ۳۰۰ تانک آمریکایی توافق کرده‌اند.
فروش جنگنده‌های رادارگریز اف-۳۵ به عربستان – که برای خرید ۴۸ فروند از این هواپیماهای پیشرفته درخواست داده است – نخستین فروش این جنگنده‌ها به ریاض از سوی آمریکا خواهد بود و یک تغییر سیاست مهم به شمار می‌رود. چنین معامله‌ای می‌تواند موازنه نظامی در خاورمیانه را دگرگون کند و آزمونی برای تعریف واشنگتن از «برتری کیفی نظامی» اسرائیل باشد؛ اصلی که آمریکا همواره بر آن تأکید کرده است. تاکنون اسرائیل تنها کشور خاورمیانه بوده که اف-۳۵ در اختیار دارد.
دو کشور همچنین یک اعلامیه مشترک درباره پایان مذاکرات در زمینه همکاری انرژی هسته‌ای غیرنظامی امضا کردند؛ اعلامیه‌ای که کاخ سفید گفت پایه حقوقی لازم برای یک شراکت هسته‌ای بلندمدت را ایجاد خواهد کرد.
بن‌سلمان مدتی است که به‌دنبال توافقی برای دسترسی به فناوری هسته‌ای آمریکا و کمک به عربستان برای هم‌سطح شدن با امارات و رقیب دیرینه منطقه‌ای‌اش، ایران، بوده است. اما پیشرفت در این توافق هسته‌ای دشوار بوده، زیرا سعودی‌ها با شرط واشنگتن مخالفت کرده‌اند؛ شرطی که غنی‌سازی اورانیوم و بازفرآوری سوخت مصرف‌شده – هر دو مسیرهای بالقوه برای ساخت بمب – را ممنوع می‌کند.
افزایش تعهدات سرمایه‌گذاری ولیعهد
در آغاز سفر، از ولیعهد با تشریفات و مراسمی باشکوه در چمن جنوبی کاخ سفید استقبال شد؛ مراسمی که ترامپ ریاست آن را برعهده داشت و شامل گارد افتخار، شلیک توپ و پرواز نمایشی جنگنده‌های آمریکایی بود.
بن‌سلمان در نشستن کنار ترامپ قول داد میزان سرمایه‌گذاری کشورش در آمریکا را از تعهد ۶۰۰ میلیارد دلاری که هنگام سفر ترامپ به عربستان در ماه مه مطرح کرده بود، به یک تریلیون دلار افزایش دهد. با این حال، او هیچ جزئیات یا جدول زمانی ارائه نکرد.
کاخ سفید گفت که دو طرف همچنین یک یادداشت تفاهم در زمینه هوش مصنوعی و چارچوبی برای همکاری در حوزه مواد معدنی حیاتی امضا کرده‌اند.
با این حال، گردآوردن سرمایه‌گذاری یک تریلیون دلاری در آمریکا برای عربستان دشوار خواهد بود؛ به‌ویژه با توجه به هزینه‌های سنگینی که این کشور برای مجموعه‌ای از پروژه‌های عظیم داخلی – از جمله شهرهای آینده‌نگر و فوق‌مدرنی که هزینه‌هایشان از حد پیش‌بینی‌شده فراتر رفته – انجام می‌دهد.
در حالی که بن‌سلمان برنامه بلندپروازانه «چشم‌انداز ۲۰۳۰» را برای تنوع‌بخشی به اقتصاد عربستان و کاهش وابستگی آن به نفت هدایت می‌کند، انتظار می‌رود روز چهارشنبه در یک کنفرانس سرمایه‌گذاری در مرکز جان اف. کندی برای هنرهای نمایشی، تلاش‌های خود را در حضور جمعی از مدیران شرکت‌های بزرگ تشریح کند.
در دفتر کار ریاست‌جمهوری، ترامپ با شدت هرگونه تعارض منافع با فعالیت‌های سرمایه‌گذاری خانواده‌اش در عربستان را رد کرد. او گفت: «من هیچ ارتباطی با کسب‌وکار خانوادگی ندارم. از آن جدا شده‌ام و ۱۰۰ درصد انرژی‌ام را وقف کار کرده‌ام. کاری که خانواده‌ام انجام می‌دهد مشکلی ندارد. آن‌ها در همه جا تجارت می‌کنند.»
کاخ سفید بارها گفته است که ترامپ هنگام ورود به کاخ سفید، مدیریت فعالیت‌های تجاری خود را پس از انتقال آن‌ها به یک صندوق امانی تحت مدیریت فرزندانش، کنار گذاشته است. با این حال، رئیس‌جمهور که ذی‌نفع اصلی این صندوقِ مالکِ سازمان ترامپ است، پس از ترک کاخ سفید به درآمدهایی که اکنون خانواده‌اش کسب می‌کند دسترسی خواهد داشت.