چارلز لیستر / المجله / ۱۳ نوامبر ۲۰۲۵
رئیس‌جمهور انتقالی سوریه، احمد شرع، هفته گذشته نام خود را در تاریخ ثبت کرد؛ او نخستین رهبر سوری بود که به واشنگتن سفر کرد و در کاخ سفید با رئیس‌جمهور آمریکا دیدار نمود. این واقعیت که چنین دیداری کمتر از یک سال پس از آغاز دوران گذار پس از جنگ سوریه و با توجه به سابقه او به‌عنوان فرمانده پیشین القاعده رخ داد، آن را به رویدادی خارق‌العاده بدل ساخت.
در جریان سفر دو روزه، شرع با رئیس‌جمهور دونالد ترامپ، وزیر خارجه مارکو روبیو، رئیس ستاد مشترک ارتش «دان کین»، رهبران سنا و مجلس نمایندگان و بیش از ۳۰ مدیرعامل و مدیر ارشد جامعه تجاری آمریکا دیدار کرد.
از زمان ورود احمد شرع به دمشق در دسامبر ۲۰۲۴، او و وزیر خارجه‌اش، اسعد شیبانی، موفقیت‌های چشمگیری در سیاست خارجی کسب کرده‌اند. دمشق با بهره‌گیری از فرصت تاریخی تغییر در سوریه، طی ۱۱ ماه گذشته میزبان هیئت‌هایی از بیش از ۸۰ کشور و سازمان‌های چندجانبه بوده است.
این موجی از تعامل رسمی است که هیچ کشور پساجنگی تاکنون به آن نزدیک نشده است. با این حال، تردیدی نیست که تصمیم ترامپ برای دیدار با شرع در مه ۲۰۲۵ شاید مهم‌ترین دستاورد این دوره باشد.
روابط رو به رشد
از زمان دیدار تاریخی در عربستان سعودی در ماه مه، روابط سوریه و آمریکا به‌طور قابل توجهی گسترش یافته است. با آغاز روند لغو و تعلیق تحریم‌ها توسط دولت ترامپ در اواخر مه، علاقه آمریکا به فرصت‌های سرمایه‌گذاری در سوریه افزایش چشمگیری یافته است. از بخش نفت و گاز گرفته تا فناوری، ساخت‌وساز، لجستیک، خدمات، حمل‌ونقل و امور مالی، هیئت‌های آمریکایی برای دیدار با شرع و کابینه‌اش راهی دمشق شده‌اند.
اتاق بازرگانی آمریکا و شورای تازه‌تأسیس تجارت سوریه-آمریکا نقش مهمی در تسهیل معرفی‌ها و مذاکرات اساسی ایفا کرده‌اند. شرکت‌های «شورون» و «کونوکو فیلیپس» در حال مذاکره پیشرفته با وزارت انرژی هستند. «مسترکارت» به سوریه بازگشته و «ویزا» نیز در راه است. «گوگل» و «متا» نیز با وزارت اطلاعات سوریه در زمینه مقابله با اطلاعات نادرست همکاری می‌کنند.
وزیر اقتصاد سوریه، نضال الشعار، چشم‌انداز دولت خود برای نظام مالی مبتنی بر مدل آمریکایی را ارائه کرده است. رئیس بانک مرکزی، عبدالقدر حُصریه، و وزیر دارایی، محمد برنیه، نیز چندین بار در سال ۲۰۲۵ برای دیدارهای رسمی به واشنگتن و نیویورک سفر کرده‌اند.
برای کشوری که زمانی به روی جهان بسته بود و عمدتاً بر مدل اقتصادی سوسیالیستی استوار بود، این تغییر بسیار عمیق است. با این حال، تبدیل این تعاملات مثبت به تغییرات راهبردی همچنان با مانع تحریم‌های کنگره تحت «قانون سزار» مواجه است.
شرع این موضوع را در دفتر بیضی با ترامپ مطرح کرد و اطمینان یافت که این قانون امسال لغو خواهد شد. برای بهبود فضا، ترامپ همچنین اعلام کرد که تعرفه‌های سوریه از ۴۱ درصد به ۱۰ درصد کاهش خواهد یافت.
همکاری‌های امنیتی و نظامی
فراتر از اقتصاد، عمیق‌ترین روابط میان آمریکا و سوریه در حوزه نظامی و اطلاعاتی شکل گرفته است. نخستین تماس حضوری میان نیروهای آمریکایی و همتایان جدید سوری تنها پنج روز پس از سقوط بشار اسد در ۱۳ دسامبر رخ داد؛ زمانی که یک شهروند آمریکایی زندانی توسط محمد قنطری تحویل داده شد.
تنها چند روز پیش از آن، او بخشی از دستگاه امنیتی «هیئت تحریر الشام» بود، اما به‌سرعت نقشی برجسته در وزارت خارجه یافت و به‌عنوان رابط کلیدی با ارتش و جامعه اطلاعاتی آمریکا عمل کرد. یک هفته بعد، فرمانده ائتلاف ضد داعش، ژنرال کوین لیهی، در نخستین هیئت دیپلماتیک آمریکا برای دیدار با شرع در دمشق حضور داشت.
در ماه‌های پس از آن، آمریکا و سوریه روابط امنیتی و اطلاعاتی نزدیک و مؤثری برقرار کرده‌اند که در دمشق از طریق وزارت کشور (به ریاست انس خطاب) و اداره کل اطلاعات (به ریاست حسین سلامه) هدایت می‌شود.
دوستی «تغییر‌دهنده بازی»
هر دو مقام سوری با شور و شوق از همکاری با «دوستان آمریکایی» سخن می‌گویند؛ پیامی که از سوی همتایان آمریکایی نیز با تأکید بر «تأثیرات تغییر‌دهنده بازی» پاسخ داده شده است.
بذر عملیات مشترک آمریکا-سوریه در ماه مه کاشته شد؛ زمانی که بسته‌ای از اطلاعات آمریکا درباره شبکه‌ای بزرگ از تونل‌ها، پناهگاه‌ها و انبارهای مملو از سلاح‌های ایرانی تحت کنترل یک رهبر قدرتمند عشایری در نزدیکی البوکمال در شرق سوریه به دمشق ارائه شد. چند روز بعد، نیروهای وزارت کشور سوریه کل مجموعه را یورش بردند، همه تجهیزات را ضبط کردند و تمامی عوامل ایرانی حاضر را زنده دستگیر نمودند.
به گفته یک مقام آمریکایی، موفقیت این عملیات «خیره‌کننده» بود و از آن زمان تاریخ دیگری رقم خورد. از آن پس، تبادل اطلاعات عمیق‌تر شده، نیروهای ویژه و افسران اطلاعاتی آمریکا به‌طور مستمر به دمشق رفت‌وآمد دارند و نیروهای وزارت کشور سوریه در دست‌کم چهار عملیات علیه اهداف وابسته به ایران و شش عملیات علیه داعش با نیروهای ویژه آمریکا همکاری کرده‌اند؛ یکی از این عملیات‌ها به کشته شدن ارشدترین فرمانده داعش در خاک سوریه انجامید. با وجود انکارهای عمومی، تلاش‌های مشترکی برای یافتن مکان مناسب جهت تأسیس پایگاه عملیاتی دائمی آمریکا در منطقه دمشق در جریان است.
برای تثبیت پیشرفت در روابط امنیتی، سوریه اکنون به «ائتلاف جهانی مبارزه با داعش» پیوسته است. پذیرش این تصمیم برای دولت انتقالی سوریه آسان نبود؛ هم به دلیل تردید افکار عمومی داخلی نسبت به آمریکا و هم به دلیل حساسیت برخی گروه‌های کوچک جهادی خارجی که خارج از ساختار نظامی دولت باقی مانده‌اند.
در محافل امنیتی و اطلاعاتی سوریه انتظار می‌رود این تصمیم برخی عناصر مشکل‌ساز را به ایجاد آشوب سوق دهد و چالش‌های امنیتی کوتاه‌مدتی ایجاد کند، اما شاید فرصتی برای «پاکسازی» نیز فراهم آورد.
فرصت راهبردی
روابط سوریه و آمریکا از زمان سقوط اسد وارد دوره‌ای تحول‌آفرین شده است. با وجود «گذشته پرقدرت» شرع ــ به تعبیر ترامپ ــ فرصت راهبردی ناشی از سوریه‌ای آرام، باثبات و یکپارچه در سطح بین‌المللی، موجب تعامل، اعتمادسازی و شکل‌گیری یک اتحاد شده است.
با این حال، سوریه همچنان شکننده است و اگر روند گذار آن قرار است تثبیت، تحکیم و گسترش یابد، اقتصاد کشور باید دوباره جان بگیرد. عوامل بسیاری می‌توانند در این مسیر مؤثر باشند، اما مهم‌ترین آنها لغو «قانون سزار» در کنگره است. اگر این قانون همچنان پابرجا بماند، آینده سوریه ــ و فرصت تاریخی ناشی از جایگاه جدید آن در جهان ــ در معرض خطر جدی خواهد بود.