دیدار ترامپ با رهبران آسیای مرکزی در کاخ سفید
جرت رنشاو و ناندیتا بوس / خبرگزاری رویترز / ۷ نوامبر ۲۰۲۵
دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری ایالات متحده، روز پنج‌شنبه ۶ نوامبر در دیدار با رهبران پنج کشور آسیای مرکزی در کاخ سفید، مواد معدنی حیاتی را یکی از اولویت‌های اصلی دولت خود خواند و بر تلاش‌های دولتش برای گسترش و تأمین زنجیره‌های تأمین آمریکا از طریق توافق‌های جهانی جدید تأکید کرد.
این نشست با حضور رهبران قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان، ترکمنستان و ازبکستان در حالی برگزار شد که واشنگتن به دنبال افزایش نفوذ خود در منطقه‌ای غنی از منابع طبیعی است؛ منطقه‌ای که از دیرباز در سلطهٔ روسیه بوده و چین نیز روزبه‌روز حضور خود را در آن پررنگ‌تر می‌کند.
ترامپ در این نشست گفت: «آسیای مرکزی منطقه‌ای بسیار ثروتمند است و ما می‌خواهیم شراکت آمریکا با پنج کشور این منطقه را تقویت کنیم.»
او افزود: «یکی از موضوعات کلیدی در دستور کار ما مواد معدنی حیاتی است. در هفته‌های اخیر، دولت من با متحدان و دوستانمان در سراسر جهان توافق‌هایی امضا کرده تا زنجیره‌های تأمین مواد معدنی حیاتی را گسترش دهد و امنیت اقتصادی آمریکا را تقویت کند.»
این گفت‌وگوها در بحبوحهٔ رقابت فزاینده برای دسترسی به منابع عظیم معدنی آسیای مرکزی – از جمله اورانیوم، مس، طلا و عناصر نادر خاکی – انجام شد؛ در زمانی که کشورهای غربی تلاش دارند زنجیره‌های تأمین خود را از وابستگی به مسکو و پکن جدا کنند. آمریکا در پی ایجاد مشارکت‌های جدیدی برای تأمین مواد معدنی حیاتی، انرژی و مسیرهای تجاری زمینی است که از رقبای ژئوپلیتیکی‌اش عبور نکند.
ترامپ این سخنان را پیش از ضیافت شام با رهبران پنج کشور مطرح کرد.
آغاز «دوران جدیدی» از روابط آمریکا و آسیای مرکزی
قاسم جومارت توکایف، رئیس‌جمهوری قزاقستان، این دیدار را «آغاز عصری تازه در تعامل میان ایالات متحده و آسیای مرکزی» توصیف کرد. قزاقستان همچنین به‌صورت نمادین به «توافق‌های ابراهیم» پیوست؛ ابتکاری که به عادی‌سازی روابط میان اسرائیل و کشورهای عمدتاً مسلمان انجامیده است.
شوکت میرضیایف، رئیس‌جمهوری ازبکستان، ترامپ را «رئیس‌جمهور جهان» خواند و پیشنهاد داد دبیرخانه‌ای دائمی در آسیای مرکزی ایجاد شود. بعدتر در همان شب، ترامپ در شبکهٔ اجتماعی «تروث سوشال» اعلام کرد که ازبکستان قصد دارد طی دههٔ آینده بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار در بخش‌های کلیدی اقتصاد آمریکا – از جمله مواد معدنی حیاتی، قطعات خودرو و صنعت هواپیمایی – سرمایه‌گذاری و خرید انجام دهد.
پلتفرم C5+1 که در سال ۲۰۱۵ راه‌اندازی شد، ایالات متحده و پنج کشور آسیای مرکزی را برای تقویت همکاری در حوزه‌های اقتصادی، انرژی و امنیتی گرد هم می‌آورد.
یادداشت تفاهم در زمینه مواد معدنی حیاتی
انتظار می‌رفت آمریکا و نمایندگان دیگر کشورهای عضو C5 نیز توافق‌نامه‌هایی را برای همکاری در زمینه مواد معدنی حیاتی امضا کنند.
در میان معاملات تجاری اعلام‌شده، توافقی برای فروش حداکثر ۳۷ فروند هواپیما توسط شرکت بویینگ به شرکت‌های هواپیمایی قزاقستان، تاجیکستان و ازبکستان به چشم می‌خورد. همچنین شرکت آمریکایی Cove Capital قرار است با حمایت مالی دولت آمریکا به استخراج تنگستن در قزاقستان بپردازد.
«گراسلین باسکاران»، مدیر مرکز مطالعات راهبردی و بین‌المللی (CSIS)، گفت دولت ترامپ علاوه بر همکاری‌های دولت‌به‌دولت، به دنبال قراردادهای تجاری است که دسترسی آمریکا به مواد معدنی حیاتی را تضمین کند.
او افزود: «در حالی که چین و روسیه کنترل خود را بر بخش معدن، فرآوری و زیرساخت‌های منطقه تحکیم می‌کنند، واشنگتن می‌کوشد از طریق پروژه‌های راهبردی هدفمند، جای پایی ملموس در منطقه به دست آورد.»
کشورهایی ثروتمند از اورانیوم، مس و طلا
پنج کشور آسیای مرکزی که از منابع غنی معدنی و انرژی برخوردارند، هنوز از نظر اقتصادی تا حد زیادی به روسیه – قدرت پیشین شوروی – وابسته‌اند، در حالی که چین نفوذ خود را از طریق سرمایه‌گذاری‌های گسترده در پروژه‌های زیرساختی و معدنی افزایش داده است.
این پنج کشور در مجموع ۸۴ میلیون نفر جمعیت دارند و ذخایر عظیمی از اورانیوم، مس، طلا، عناصر نادر خاکی و سایر مواد معدنی راهبردی را در اختیار دارند که برای گذار جهانی به انرژی‌های پاک ضروری‌اند.
قزاقستان، بزرگ‌ترین اقتصاد منطقه، بزرگ‌ترین تأمین‌کنندهٔ اورانیوم در جهان است و در سال ۲۰۲۴ نزدیک به ۴۰ درصد از تولید جهانی را به خود اختصاص داده است؛ در حالی که ازبکستان نیز در میان پنج تولیدکنندهٔ برتر قرار دارد.
در مجموع، این دو کشور بیش از نیمی از تولید جهانی اورانیوم را در اختیار دارند – منبعی حیاتی برای صنعت انرژی هسته‌ای آمریکا که سهم قابل توجهی در تولید برق این کشور دارد. روسیه حدود ۲۰ درصد از اورانیوم وارداتی آمریکا را تأمین می‌کند، امری که ضرورت تنوع‌بخشی به منابع تأمین را دوچندان کرده است.
دولت ترامپ راهبردی چندوجهی را برای تأمین مواد معدنی حیاتی و کاهش وابستگی به چین دنبال می‌کند؛ کشوری که بر زنجیره‌های جهانی تأمین فلزات راهبردی از جمله اورانیوم، عناصر نادر خاکی، مس و تیتانیوم تسلط دارد. چین در مقاطعی از این تسلط خود با محدود کردن صادرات به‌عنوان اهرم فشار استفاده کرده است.