حدیث روشنی / اعتماد
عراق و ترکیه روز یکشنبه توافق‌نامه‌ای مهم در حوزه آب امضا کردند؛ اقدامی که به گفته مقامات دو کشور راه را برای اجرای پروژه‌های مشترک در زمینه مدیریت و حفاظت از منابع آبی و کاهش اثرات مخرب خشکسالی هموار می‌کند. در همین رابطه و در مراسمی که در بغداد و با حضور «محمد شیاع السودانی»، نخست‌وزیر عراق برگزار شد، این توافق‌نامه توسط «فواد حسین» وزیر امور خارجه عراق و «هاکان فیدان» وزیر خارجه ترکیه به امضا رسید. السودانی در این مراسم اظهار داشت که این توافق، یکی از راه‌حل‌های پایدار برای بحران آب در عراق از طریق پروژه‌های بزرگ مشترک در بخش آب خواهد بود.
به گفته نخست‌وزیر عراق، بحران آب، بحرانی جهانی است و عراق یکی از کشورهایی است که از آن آسیب دیده است. السودانی همچنین تاکید کرد که این توافق به تقویت روابط میان دو کشور در حوزه‌های گوناگون کمک خواهد کرد. فیدان نیز این توافق را اتفاقی ویژه، تاریخی و بی‌سابقه توصیف کرد و گفت: «پس از سال‌های طولانی، ترکیه و عراق در زمینه آب وارد مرحله‌ای از همکاری شده‌اند.»
اکنون نیز به نظر می‌رسد ترکیه و عراق به صورت جدی‌تر درصدد تغییر وضعیت موجود در مسائل آبی خود هستند، چراکه تقریبا سه هفته پس از آنکه فواد حسین، همتای عراقی هاکان فیدان، از ترکیه دیدار کرد، هاکان فیدان، وزیر خارجه ترکیه، روز یکشنبه به بغداد سفر کرد تا روابط دو کشور را بیش از پیش تقویت کند.
در کنفرانس خبری مشترک با حسین در پایتخت عراق، فیدان نشانه‌هایی از نقطه عطف در روابط دوجانبه در حوزه مسائل آبی ارائه داد؛ توافقی که شامل استفاده از درآمدهای نفتی عراق برای بازسازی منابع آبی این کشور با کمک شرکت‌های ترکیه‌ای می‌شود.
فیدان همچنین در گفت‌وگو با خبرنگاران گفت: «سال‌هاست که ترکیه و عراق به دنبال استفاده بهینه از منابع آب هستند و حدود دو سال و نیم پیش، در دیدار من با نخست‌وزیر عراق، به یک توافق دست یافتیم. ما تصمیم گرفتیم رویکرد دوگانه‌ای را دنبال کنیم: یافتن روش بهتر برای استفاده از آب بین ترکیه و عراق و توسعه چارچوبی برای همکاری به منظور بازسازی زیرساخت‌های آبی و سیستم‌های آبیاری عراق. از آن زمان تاکنون، ما در این زمینه‌ها تلاش‌های گسترده‌ای انجام داده‌ایم.»
با این همه جزيیات بیشتر این توافق‌نامه که نخستین‌بار در جریان سفر «رجب طیب اردوغان»، ريیس‌جمهور ترکیه، به بغداد در سال گذشته مورد بحث قرار گرفت، هنوز اعلام نشده است. گروهی از ناظران نیز همزمان این توافق‌نامه را اقدامی تاریخی توصیف کردند که هدف آن تضمین تامین آب عراق و توسعه زیرساخت‌های این کشور در بخش منابع آبی است.
همزمان یک مقام عراقی در گفت‌وگو با نشریه نشنال گفت: «آنچه امروز امضا شد، در واقع سندی تاریخی است که شامل جزيیات فراوان و مفاد مشخصی درباره ساز و کار همکاری‌های آبی میان عراق و ترکیه است. این توافق بخش‌های بسیار مهمی را دربر می‌گیرد، ازجمله چگونگی دستیابی به پایداری منابع آبی در عراق و نحوه اجرای پروژه‌های نوین در حوزه زیرساخت‌های آبی.»
المفتی، مشاور نخست‌وزیر عراق نیز در همین رابطه و در پاسخ به پرسشی درباره اینکه آیا دو طرف درباره میزان مشخصی از آب ورودی به عراق به توافق رسیده‌اند یا نه، پاسخ داد: «ذکر عدد مشخص ممکن نیست، زیرا میزان آب متغیر است؛ نکته اساسی این است که سهم آبی پایدار برای عراق تضمین شود.» او اما از ارائه جزيیات بیشتر خودداری کرد.
گام ترکیه برای بازسازی سیستم‌های آبی عراق
آوریل سال گذشته و در جریان سفر رسمی «رجب طیب اردوغان» ريیس‌جمهور ترکیه به بغداد، دو کشور بر سر گسترش همکاری‌ها در حوزه آب به توافق رسیدند. ازجمله مفاد این توافق، تفاهم‌نامه‌ای ۱۰ ساله برای مدیریت منابع آبی بود که هدف آن تضمین سهم عادلانه عراق از آب دو رود اصلی کشور، دجله و فرات، عنوان شده است.
این توافق همچنین شامل بندهایی درباره تبادل دانش فنی در زمینه کشاورزی و آبیاری و تاسیس صندوقی با استفاده از درآمدهای نفتی عراق برای اجرای پروژه‌های مشترک آب و کشاورزی با مشارکت شرکت‌های ترکیه‌ای است.
دو کشور همچنین در نهایت از ماه گذشته تا روز یکشنبه که این توافق به امضا رسید، از یک تفاهم موقت برای به اشتراک‌گذاری آب و مدیریت رودخانه‌های دجله و فرات خبر دادند. گفتنی است در گذشته، عراق از این موضوع شکایت داشت که سدهای ساخته‌شده توسط ترکیه روی این دو رودخانه، منابع آب شیرین اصلی آن کشور را کاهش داده‌اند. با این حال، سدهای بالادستی ترکیه برای مناطق جنوب‌شرقی و شرق ترکیه که به‌شدت به کشاورزی وابسته‌اند، حیاتی هستند؛ کشوری که منابع آبی آن در برخی مواقع به دلیل تغییرات اقلیمی با کمبود شدید مواجه می‌شوند.
در همین راستا هاکان فیدان، وزیر خارجه ترکیه اظهار داشت که این توافق امیدوارانه مسیر بازسازی دايمی سیستم‌های آبی عراق را هموار خواهد کرد و اقدامی است که رویکرد آینده‌نگرانه دولت عراق و اراده آن برای بهبود رفاه مردمش را نشان می‌دهد. فیدان گفت، اجرایی شدن این توافق گامی مهم در جهت حل مشکل آب خواهد بود. ما امیدواریم نسل‌های آینده با مشکلاتی که ما متحمل شدیم، مواجه نشوند.
منابع وزارت خارجه عراق نیز همزمان اعلام کردند که این مکانیزم شامل مقررات اجرای توافق‌نامه در چارچوب همان همکاری آبی است که در جریان سفر ريیس‌جمهور، رجب طیب اردوغان، به عراق در سال ۲۰۲۴ به امضا رسید و شامل مدرن‌سازی زیرساخت‌ها برای استفاده بهینه و پایدار از منابع آب عراق و تامین مالی پروژه‌هایی است که توسط شرکت‌های ترکیه‌ای در این حوزه از طریق سیستمی مبتنی بر فروش نفت عراق انجام خواهد شد.
منابع مطلع گفتند، توافق‌نامه چارچوب و سند مکانیزم، آغاز یک دوره استراتژیک جدید در روابط اقتصادی و تجاری ترکیه و عراق را رقم زده و ورود پیمانکاران ترکیه‌ای به بازار عراق را تسهیل خواهد کرد.