«این یک اشتباه است، این یک خیانت است، این یک دورویی است»
طالبان در افغانستان حکومت وحشت و اسلام‌گرای افراطی خود را بر زنان این کشور تحمیل کرده است. ملاله یوسف‌زی، برنده جایزه نوبل صلح، در گفت‌وگو با هفته‌نامه اشپیگل، با هشدار نسبت به این وضعیت، از دولت آلمان به تأکید می‌خواهد سیاست خود در قبال طالبان را مورد بازبینی قرار دهد. او تلاش دولت آلمان در راستای عادی‌سازی روابط با طالبان را رویکردی اشتباه، خیانت و دورویی می‌داند. یوسف‌زی معتقد است که دولت آلمان نباید در موضوع حقوق زنان در افغانستان، مصالحه و عقب‌نشینی کند؛ عادی‌سازی روابط یعنی عادی‌سازی خشونت علیه زنان افغانستان.
گفت‌وگو از: ماکسیمیلیان پُوپ و فریتس شاپ
اشپیگل: خانم یوسف‌زی، طالبان از سال ۲۰۲۱ بار دیگر در افغانستان به قدرت بازگشته‌اند. این وضعیت چه تأثیری بر زندگی زنان در این کشور داشته است؟
یوسف‌زی: شرایط بسیار وخیم است. زنان تقریباً دیگر اجازه ندارند از خانه‌های خود خارج شوند. آن‌ها نمی‌توانند به پارک بروند یا با دوستان مرد خود ملاقات داشته باشند. حتی مراجعه به پزشک نیز تنها در صورتی امکان‌پذیر است که مردی از اعضای خانواده همراه‌شان باشد. بسیاری از زنان دیگر قادر به ادامه شغل خود نیستند؛ آن‌ها زنان هنرمند، خبرنگار، فیلم‌ساز، خواننده و سیاست‌مدار بودند. همه این نقش‌ها از آن‌ها گرفته شده است. دختران پس از پایان کلاس ششم، دیگر اجازه تحصیل ندارند. آن‌ها با استفاده از پلاتفرمهای آنلاین و در مدارس مخفی، به یادگیری ادامه می‌دهند.
اشپیگل: این روند چگونه اجرا می‌شود؟
یوسف‌زی: فعالان حقوق زنان، مدارسی را به‌صورت مخفیانه اداره می‌کنند و آموزش‌های آنلاین نیز ارائه می‌دهند. دختران باید بسیار محتاط باشند و بررسی کنند که آیا طالبان در حال حاضر محله‌شان را تحت نظر دارند یا خیر. برای این منظور، گروه‌هایی در واتساپ ایجاد کرده‌اند که مکان کلاس‌ها را - که دائماً تغییر می‌کند - در آن اعلام می‌کنند. تحصیل، شکلی از مقاومت در برابر طالبان است.
اشپیگل: طالبان در ماه سپتامبر، برای مدتی کوتاه اینترنت افغانستان را قطع کرد. آیا هدف آن‌ها محدود کردن بیشتر دسترسی زنان و دختران به آموزش بود؟
یوسف‌زی: بله. بدون دسترسی به اینترنت، دختران دیگر نمی‌توانند به‌صورت آنلاین آموزش ببینند. طالبان تلاش می‌کند تا به هر شیوه ممکن، زنان و دختران را از توانایی سازماندهی و تحرک باز دارد.
اشپیگل: شما سال گذشته در ساخت فیلمی مشارکت داشتید که نشان می‌داد چگونه زنان در افغانستان مورد آماج ضرب‌وشتم و گاز اشک‌آور قرار می‌گیرند. خشونت علیه زنان تا چه حد گسترده است؟
یوسف‌زی: وضعیت حتی نسبت به زمانی که آن فیلم ساخته شد، بدتر شده است. این مسئله تنها مربوط به رعایت هنجارهای فرهنگی نیست. این سرکوبی سیستماتیک و آگاهانه زنان از سوی حاکمان است. آن‌ها زنانی را که جرأت می‌کنند یکی از قوانین پوچ طالبان را زیر پا بگذارند، مجازات می‌کنند. برای نمونه، اگر دختری دیده شود که مخفیانه در حال تحصیل است، مورد ضرب و شتم قرار می‌دهند و به زندان می‌اندازند.
اشپیگل: این وضعیت به حبس انفرادی برای میلیون‌ها زن و دختر شبیه است.
یوسف‌زی: این یک تبعید کامل زنان و دختران افغان از عرصه عمومی است. این زنان بیش از دو دهه برای آزادی خود مبارزه کرده‌اند. اکنون، تمام آنچه را که با تلاش و ایستادگی به دست آورده بودند، دوباره از آن‌ها گرفته می‌شود.
اشپیگل: آیا طالبان، برخلاف ادعای‌شان، تغییر نکرده‌اند؟
یوسف‌زی: پس از به قدرت رسیدن طالبان، بارها گفته شد که این‌بار آن‌ها متفاوت و ملایم‌تر شده‌اند. اما واقعیت این است که آن‌ها حتی بدتر از گذشته‌اند – و البته باهوش‌تر. آن‌ها در شبکه‌های اجتماعی این روایت را گسترش می‌دهند که گویی “صلح” را به افغانستان آورده‌اند. اما در کشوری که زنان و دختران سرکوب می‌شوند، صلح واقعی وجود ندارد. طالبان اکنون دولت را در دست دارند، و به همین دلیل دیگر اقدامات‌شان تروریسم نامیده نمی‌شود؛ با این حال، آن‌ها همچنان ترس و وحشت می‌پراکنند.
اشپیگل: کشورهای دیگر چگونه می‌توانند بر طالبان تأثیر بگذارند؟
یوسف‌زی: جامعه بین‌المللی باید رویکرد خود را تغییر دهد. مکانیسم‌های فعلی حقوق بین‌الملل برای پاسخگو کردن عاملان این اقدامات کافی نیستند. زنان و دختران افغان، آنچه بر آن‌ها می‌گذرد را «آپارتاید جنسیتی» می‌نامند. آن‌ها خواستار آن هستند که این مفهوم به‌عنوان جنایت علیه بشریت به رسمیت شناخته شده و در سطح بین‌المللی مورد پیگرد قرار گیرد. این کمپین باید جدی گرفته شود.
اشپیگل: دولت آلمان سیاستی برای “عادی‌سازی” روابط با طالبان در پیش گرفته و حتی قصد گفت‌وگو درباره بازگرداندن پناهجویان به افغانستان را دارد. نظر شما درباره این سیاست چیست؟
یوسف‌زی: من از مردم آلمان می‌خواهم که با ملت افغانستان ابراز همبستگی کنند، از زنان افغان حمایت کرده و به صدای آن‌ها گوش دهند. عادی‌سازی روابط با طالبان اشتباه است. هیچ دولتی نباید چنین کاری کند. طالبان باید به‌خاطر جنایاتی که مرتکب می‌شوند، پاسخگو باشند.
چگونه کشوری مانند آلمان می‌تواند چنین نکند؟ چطور ممکن است در موضوع حقوق زنان در افغانستان، مصالحه و عقب‌نشینی صورت گیرد؟ عادی‌سازی روابط با طالبان یعنی عادی‌سازی سرکوب علیه زنان. این یک اشتباه است. این خیانت است. این دورویی است. برای من مهم‌ترین مسئله، ایستادگی در برابر بی‌عدالتی است. و من امیدوارم که آلمان نیز از ایستادگی در برابر این بی‌عدالتی، نهراسد.
اشپیگل: شما زندگی‌تان را وقف مبارزه برای حقوق زنان کرده‌اید. با توجه به این‌که بسیاری از دستاوردها اکنون از بین رفته‌اند، چه احساسی دارید؟
یوسف‌زی: چیزی در درون من می‌شکند. وقتی طالبان قدرت را به دست گرفتند، با خودم فکر می‌کردم که چه کاری می‌توانم انجام دهم. با بسیاری از سران کشورها و مسئولان تماس گرفتم. اما تنها زنان بودند که پاسخ دادند. مردان تظاهر می‌کردند که گرفتار و مشغول‌‌اند. این مسئله نشان می‌دهد که ما به حضور بیشتر زنان در جایگاه‌های قدرت نیاز داریم. با این حال، من همچنان خوشبین هستم، زیرا زنان افغان بسیار شجاع و مقاوم‌اند. آن‌ها تسلیم نمی‌شوند.
اشپیگل: در کتاب جدیدتان، «Finding My Way»، به‌طور مفصل درباره خودتان نوشته‌اید. آیا هدف‌تان این بود که به دیگران امید بدهید؟
یوسف‌زی: بله، من می‌خواستم صادقانه از احساسم نسبت به دوران تبدیل شدنم به یک چهره‌ی شناخته‌شده جهانی صحبت کنم. به نظرم مهم است که نشان دهم در پانزده‌سالگی فعال بودن به چه معناست؛ در سنی که هنوز انسان نمی‌داند چه کسی‌ست و چه می‌خواهد. به همین دلیل در کتابم درباره زندگی‌ام در دانشگاه، روابط عاطفی، دوستی‌ها، سلامت روان و همه چیزهایی که به من کمک کردند مسیر خود را به‌عنوان یک زن پیدا کنم، نوشته‌ام و امیدوارم کسی در آن سوی دنیا از این داستان بهره‌مند شود.
اشپیگل: شما در سال ۲۰۱۴ برنده جایزه صلح نوبل شدید. این جایزه چه تغییری در زندگی شما ایجاد کرد؟
یوسف‌زی: من هنوز در مدرسه بودم که خبر دریافت جایزه را شنیدم. البته از دوران کودکی فعال بودم و می‌دانستم که این‌گونه جوایز، برای شخصیت فرد نیستند، بلکه برای تلاش‌ها و فعالیت‌های او اعطا می‌شوند. جایزه نوبل صلح برای من به این معنا بود که اکنون از من انتظار می‌رود بیش از پیش همان کاری را انجام دهم که قبلاً انجام می‌دادم؛ این‌که تمام عمرم را وقف این هدف کنم.
—————————
ملاله یوسف‌زی، متولد ۱۹۹۷، فعال حقوق کودکان و زنان از پاکستان است. او در سال ۲۰۱۲ توسط طالبان مورد سوءقصد قرار گرفت و به‌شدت مجروح شد. برای فعالیت‌هایش، در سال ۲۰۱۳ جایزه ساخاروف پارلمان اروپا و در سال ۲۰۱۴ جایزه نوبل صلح را دریافت کرد. در سال ۲۰۲۰، تحصیلات خود را در رشته‌ی فلسفه، سیاست و اقتصاد در دانشگاه آکسفورد بریتانیا به پایان رساند. اکنون کتاب جدید او با عنوان «Finding My Way. Ein Memoir» به زبان آلمانی منتشر شده است.