باراک راوید / آکسیوس
بنا بر گفته منابع آگاه که با آکسیوس گفت‌وگو کرده‌اند طرح صلح غزه که «دونالد ترامپ» رئیس‌جمهور آمریکا روز دوشنبه ارائه داد، شامل تغییرات مهمی بود که به درخواست «بنیامین نتانیاهو» نخست‌وزیر اسرائیل گنجانده شد؛ تغییراتی که مقام‌های عرب دخیل در مذاکرات را به شدت خشمگین کرده است.
اهمیت موضوع
ترامپ شرایط را ساده نمایش داد: اسرائیل، آمریکا و شرکای عرب واشنگتن بر سر طرح نهایی همسو شده‌اند؛ یا حماس با این توافق همراهی کند، یا با نابودی مواجه شود. اما واقعیت پشت پرده بسیار پیچیده‌تر بود و احتمالاً این مذاکرات تازه در مراحل اولیه است. با این حال، انتخاب پیش روی حماس همچنان بسیار سخت و تعیین‌کننده است.
همزمانی صحنه‌ها
در حالی‌که ترامپ و نتانیاهو در کاخ سفید مقابل دوربین‌ها مشغول توضیح طرح بودند، «محمد بن عبدالرحمن آل ثانی» نخست‌وزیر قطر، در دوحه طرح را به رهبران حماس ارائه می‌کرد. منبعی آگاه می‌گوید نتانیاهو ساعاتی قبل از جلسه کاخ سفید با آل ثانی تماس گرفته و بابت حمله هوایی اخیر اسرائیل به دوحه عذرخواهی کرده بود؛ اقدامی که شرط قطر برای ازسرگیری میانجیگری با حماس محسوب می‌شد.
به گفته این منبع، رهبران حماس به آل ثانی گفته‌اند که این پیشنهاد را با حسن نیت مورد بررسی قرار خواهند داد. مقام‌های آمریکایی امیدوارند پاسخ حماس را تا پایان هفته دریافت کنند، هرچند ترامپ هیچ ضرب‌الاجل قطعی تعیین نکرده است.
نکات پشت پرده
طرحی که اکنون روی میز حماس قرار گرفته، به‌طور قابل‌توجهی با نسخه قبلی که آمریکا و گروهی از کشورهای عربی و اسلامی بر سر آن توافق کرده بودند متفاوت است؛ این تغییرات نتیجه مداخله نتانیاهو تلقی می‌شود.
روز یکشنبه، «استیو ویتکاف» فرستاده کاخ سفید و «جَرِد کوشنر» داماد ترامپ، شش ساعت با نتانیاهو و مشاور نزدیکش «ران درمر» مذاکره کردند. نتانیاهو موفق شد تغییرات متعددی در متن بگنجاند، به‌ویژه در مورد شرایط و جدول زمانی عقب‌نشینی اسرائیل از غزه.
در طرح جدید، خروج نیروهای اسرائیلی مشروط به میزان پیشرفت در خلع سلاح حماس شده و اسرائیل اختیار وتو بر روند اجرا دارد. حتی اگر تمامی شرایط اجرا شود و سه مرحله عقب‌نشینی تکمیل گردد، نیروهای اسرائیلی همچنان در یک محیط امنیتی داخل غزه باقی خواهند ماند «تا زمانی که غزه به‌طور کامل از هرگونه تهدید تروریستی بازگشتی ایمن گردد»؛ امری که می‌تواند مدت نامعلومی طول بکشد.
واکنش کشورهای عربی و اسلامی
منابع آگاه می‌گویند مقام‌های عربستان، مصر، اردن و ترکیه از این تغییرات به‌شدت خشمگین شدند. قطر حتی تلاش کرد دولت ترامپ را متقاعد کند که به دلیل این اعتراض‌ها، انتشار عمومی جزئیات طرح را به تعویق بیندازد؛ اما کاخ سفید روز دوشنبه طرح را منتشر کرد و کشورهای عربی و اسلامی را برای حمایت از آن تحت فشار گذاشت.
هشت کشور بیانیه‌ای مشترک صادر کردند که در آن از اعلامیه ترامپ استقبال شد، بدون آن‌که حمایت کامل خود را از طرح ابراز دارند. به گفته یک منبع، قطری‌ها به سایر کشورها اعلام کردند که پس از این بیانیه کلی مثبت، مذاکرات دقیق‌تری با آمریکا درباره جزئیات ادامه خواهند داد.
ویتکاف روز دوشنبه در گفت‌وگو با فاکس‌نیوز مدعی شد که طرح ترامپ در خاورمیانه و اروپا از حمایت گسترده برخوردار است. او افزود: «ما حمایت‌های زیادی جلب کرده‌ایم. آیا هنوز جزئیاتی برای حل‌وفصل باقی مانده؟ بله. اما همان‌طور که می‌دانید رئیس‌جمهور ترامپ همه طرف‌ها را تحت فشار قرار خواهد داد.»
نکته مهم برای فلسطینی‌ها
یک مقام بلندپایه عرب دخیل در مذاکرات گفت که هرچند نتانیاهو توانست متن طرح را تغییر دهد، اما هنوز عناصر بسیار مثبتی برای فلسطینی‌ها در آن وجود دارد، ازجمله توقف کشتار.
این طرح موضوع جابه‌جایی اجباری فلسطینی‌ها از غزه و همچنین هرگونه اشغال دائمی اسرائیل بر نوار غزه را کنار گذاشته است. همچنین الحاق کرانه باختری به اسرائیل را رد می‌کند و وعده افزایش فوری کمک‌های بشردوستانه به غزه را می‌دهد.
دولت ترامپ در این طرح از «مسیر معتبری برای تعیین سرنوشت و تشکیل کشور فلسطینی» حمایت می‌کند و متعهد می‌شود روند مذاکرات صلح میان اسرائیل و فلسطینی‌ها را از سر بگیرد.
واکنش‌ها
«محمود عباس» رئیس تشکیلات خودگردان فلسطین از «تلاش‌های ترامپ برای پایان دادن به جنگ» استقبال کرد و «اطمینان خود به توانایی او در یافتن مسیری برای صلح» را ابراز داشت. این موضع‌گیری قابل توجه است، زیرا دولت فلسطین در دوره اول ریاست‌جمهوری ترامپ طرح صلح او را قاطعانه رد کرده بود.
شرایط اجرایی
بر اساس طرح ترامپ، «ظرف ۷۲ ساعت پس از اعلام رسمی پذیرش توافق از سوی اسرائیل، تمامی گروگان‌ها – چه زنده و چه جان‌باخته – بازگردانده خواهند شد.» هنوز روشن نیست آیا پذیرش طرح توسط نتانیاهو در ظهر دوشنبه، آغازگر این شمارش معکوس بوده یا نه.
حتی اگر حماس پاسخ مثبتی دهد، دستیابی به توافق نهایی به احتمال زیاد بسیار بیش از سه روز زمان خواهد برد.
چشم‌انداز پیش رو
مقام‌های آمریکایی و اسرائیلی امیدوارند کشورهای عربی و اسلامی حماس را برای پذیرش توافق تحت فشار قرار دهند. برخی منابع مدعی‌اند نشانه‌هایی وجود دارد که بخشی از رهبران حماس آماده پیشبرد روند هستند.
طرح ترامپ همچنین شامل بندی است برای زمانی که حماس مخالفت کند یا تعلل ورزد: «در صورت رد یا تأخیر حماس، مفاد طرح – از جمله عملیات گسترده کمک‌رسانی – در مناطقی که اسرائیل به نیروهای امنیتی موقت تحویل می‌دهد و عاری از ترور باشد، ادامه خواهد یافت.»
ترامپ اما صریح‌تر گفت: «اگر حماس توافق را رد کند، بیبی [نتانیاهو]، شما پشتوانه کامل ما را برای هر اقدامی که لازم باشد در اختیار خواهید داشت.»