جان گمبـرل و امیر وحدت / آسوشیتدپرس / ۲۷ سپتامبر ۲۰۲۵
در حالی‌که اقتصاد بیمار ایران روز شنبه خود را برای بازگشت تحریم‌های سازمان ملل متحد بر سر برنامه هسته‌ای آماده می‌کرد، این مردم عادی هستند که بیش از همه در تنگنای قیمت‌های سرسام‌آور مواد غذایی گرفتار شده‌اند و نگران آینده خودند.
ارزش پول ملی ایران، ریال، در پایین‌ترین سطح تاریخی قرار دارد و همین امر فشار مضاعفی بر قیمت مواد غذایی وارد کرده و زندگی روزمره را دشوارتر ساخته است؛ از گوشت و برنج گرفته تا دیگر اقلام اصلی سفره ایرانی.
در همین حال، نگرانی مردم از دور تازه‌ای از درگیری میان ایران و اسرائیل ـ و احتمالاً ایالات متحده ـ رو به افزایش است؛ به‌ویژه از آن‌جا که سایت‌های موشکی هدف قرارگرفته در جنگ ۱۲ روزه ماه ژوئن اکنون به نظر می‌رسد در حال بازسازی‌اند.
فعالان نگران موج فزاینده سرکوب در جمهوری اسلامی هستند؛ حکومتی که طبق گزارش‌ها امسال بیش از هر زمان دیگری در سه دهه گذشته دست به اعدام زده است.
سینا، پدر یک پسر ۱۲ ساله که به دلیل ترس از پیامدها تنها با ذکر نام کوچک حاضر به گفت‌وگو شد، گفت کشور هرگز با چنین دوران دشواری روبه‌رو نبوده است؛ حتی نه در محرومیت‌های جنگ ایران و عراق در دهه ۱۹۸۰ و نه در دهه‌ها تحریم‌های بعدی.
او به آسوشیتدپرس گفت: «تا جایی که به یاد دارم، همیشه با سختی اقتصادی دست‌وپنجه نرم کرده‌ایم و هر سال بدتر از سال قبل بوده است. برای نسل من همیشه یا خیلی زود است یا خیلی دیر ـ رؤیاهایمان در حال لغزیدن و از دست رفتن است.»
بازگشت تحریم‌های ایران از طریق «اسنپ‌بک»
بامداد یکشنبه رأس ساعت ۰۰:۰۰ گرینویچ (ساعت ۸ شب به وقت شرق آمریکا)، اگر در لحظات پایانی گشایشی دیپلماتیک رخ ندهد، تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران از طریق «اسنپ‌بک» دوباره اعمال خواهد شد؛ مکانیسمی که دیپلمات‌ها هنگام مذاکره بر سر توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ ایران با قدرت‌های جهانی در آن گنجاندند. اسنپ‌بک به گونه‌ای طراحی شده که در شورای امنیت وتو‌ناپذیر باشد؛ یعنی چین و روسیه نمی‌توانند به‌تنهایی مانع اجرای آن شوند، کاری که پیش‌تر درباره سایر اقدامات علیه تهران کرده بودند.
این تدبیر بار دیگر دارایی‌های ایران در خارج را مسدود کرده، معاملات تسلیحاتی با تهران را متوقف می‌سازد و هرگونه توسعه برنامه موشک‌های بالستیک ایران را مجازات خواهد کرد، در کنار اقدامات دیگر.
فرانسه، آلمان و بریتانیا سازوکار اسنپ‌بک را علیه ایران فعال کردند؛ اقدامی که نظارت بر برنامه هسته‌ای این کشور را بیش از پیش محدود می‌کند و بن‌بست مذاکرات با آمریکا را تشدید کرده است.
ایران پس از جنگ اسرائیل علیه این کشور در ماه ژوئن ـــ که با حملات آمریکا به سایت‌های هسته‌ای جمهوری اسلامی همراه شد ـــ بیش از پیش از همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی عقب نشست. در همین حال، ایران همچنان ذخایری از اورانیوم با غنای ۶۰ درصد را نگه داشته است ـــ تنها یک گام فنی کوتاه تا سطح ۹۰ درصد مورد نیاز برای تولید سلاح هسته‌ای ـــ که به‌طور کلی برای ساخت چند بمب اتمی کافی است، اگر تهران تصمیم بگیرد به سمت تسلیحاتی شدن حرکت کند.
ایران همواره تأکید کرده است که برنامه هسته‌ای‌اش ماهیتی صلح‌آمیز دارد، هرچند غرب و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی می‌گویند تهران تا سال ۲۰۰۳ یک برنامه سازمان‌یافته تسلیحات هسته‌ای داشته است.
تهران همچنین استدلال کرده است که سه کشور اروپایی نباید اجازه اجرای اسنپ‌بک را داشته باشند و بخشی از این استدلال را به خروج یک‌جانبه آمریکا از توافق در سال ۲۰۱۸، در دوره نخست ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ، نسبت می‌دهد.
کِلسی داونپورت، کارشناس هسته‌ای در «انجمن کنترل تسلیحات» مستقر در واشنگتن، گفت: «به نظر می‌رسد دولت ترامپ پس از حملات اخیر فکر می‌کند دست برتر را دارد و می‌تواند منتظر بماند تا ایران به میز مذاکره بازگردد. اما با توجه به دانشی که ایران دارد و مواد هسته‌ای‌ای که در اختیار دارد، این یک فرض بسیار خطرناک است.»
او (کِلسی داونپورت) افزود: «در کوتاه‌مدت، بیرون راندن آژانس بین‌المللی انرژی اتمی خطر محاسبه‌ی غلط را افزایش می‌دهد. آمریکا یا اسرائیل می‌توانند از نبود بازرسی‌ها به‌عنوان بهانه‌ای برای حملات بیشتر استفاده کنند.»
خبرگزاری رسمی ایرنا روز شنبه گزارش داد که ایران در آستانه بازگشت تحریم‌ها، سفیران خود در فرانسه، آلمان و بریتانیا را برای مشورت فراخوانده است.
گرسنگی و اضطراب در ایران رو به افزایش است
پیامدهای جنگ ماه ژوئن قیمت مواد غذایی را در ایران بالا برد و گوشت ـــ که پیش‌تر هم گران بود ـــ را از دسترس خانواده‌های فقیر خارج کرد.
دولت ایران در ماه ژوئن نرخ تورم سالانه را ۳۴/۵ درصد اعلام کرد و مرکز آمار گزارش داد که هزینه اقلام غذایی اساسی در همین دوره بیش از ۵۰ درصد افزایش یافته است. اما حتی این آمار هم بازتاب واقعیت مغازه‌ها نیست. قیمت لوبیای چیتی در یک سال سه برابر شده و کره تقریباً دو برابر. برنج، به‌عنوان کالای اصلی، به‌طور متوسط بیش از ۸۰ درصد گران‌تر شده و در برخی انواع ممتاز تا ۱۰۰ درصد افزایش داشته است. قیمت مرغ کامل ۲۶ درصد بالا رفته، در حالی‌که گوشت گاو و گوسفند ۹ درصد افزایش داشته‌اند.
سیما تقوی، مادر دو کودک، در یک فروشگاه مواد غذایی در تهران گفت: «هر روز شاهد افزایش قیمت تازه‌ای برای پنیر، شیر و کره هستم. نمی‌توانم آن‌ها را مثل میوه و گوشت از فهرست خرید حذف کنم، چون بچه‌هایم خیلی کوچک‌اند و نباید محروم شوند.»
طبق گزارش رسانه‌های داخلی، فشار ناشی از کمبود غذا و ترس از آغاز دوباره جنگ باعث شده است که از ماه ژوئن شمار بیشتری از مردم به روان‌شناسان مراجعه کنند.
دکتر سیما فردوسی، روان‌شناس بالینی و استاد دانشگاه شهید بهشتی، در گفت‌وگویی با روزنامه همشهری که در ماه ژوئیه منتشر شد، گفت: «فشار روانی ناشی از جنگ ۱۲ روزه از یک‌سو، و تورم افسارگسیخته و افزایش قیمت‌ها از سوی دیگر، جامعه را خسته و بی‌انگیزه کرده است.»
او هشدار داد: «اگر وضعیت اقتصادی به همین شکل ادامه یابد، پیامدهای جدی اجتماعی و اخلاقی خواهد داشت.» روزنامه نیز نوشت: «ممکن است مردم برای بقا کارهایی انجام دهند که در شرایط عادی هرگز به آن‌ها فکر نمی‌کردند.»
جهش اعدام‌ها در سال ۲۰۲۵
ایران در سال‌های اخیر بارها شاهد اعتراضات سراسری بوده است؛ اعتراض‌هایی که خشم مردم از وضعیت اقتصادی، مطالبات مربوط به حقوق زنان و درخواست‌ها برای تغییر در نظام حاکم را شعله‌ور کرده است. تازه‌ترین مورد در سال ۲۰۲۲ رخ داد؛ پس از مرگ مهسا امینی، زن جوانی که پس از بازداشت توسط پلیس به دلیل آنچه «رعایت نکردن حجاب» خوانده شد، جان خود را از دست داد.
در واکنش به آن اعتراضات و نیز جنگ ماه ژوئن، ایران زندانیان را با سرعتی بی‌سابقه از سال ۱۹۸۸ تاکنون اعدام کرده است؛ سالی که در پایان جنگ ایران و عراق هزاران نفر اعدام شدند. گروه «حقوق بشر ایران» مستقر در اسلو و «مرکز عبدالرحمن بُرومند برای حقوق بشر در ایران» در واشنگتن شمار اعدام‌شدگان در سال ۲۰۲۵ را بیش از هزار نفر برآورد کرده‌اند؛ با این یادآوری که این رقم می‌تواند بیشتر باشد، زیرا ایران همه موارد اعدام را گزارش نمی‌کند.
این مرکز هشدار داد: «فضای سیاسی و مدنی در ایران به کلی نابود شده و در خارج از کشور نیز فعالان جامعه مدنی و مخالفان با سرکوب فراملی مواجه‌اند. مردم ایران ـ میلیون‌ها نفری که آرزوی چیزی بیش از یک نظام بسته و خشن را دارند ـ همه گزینه‌های در دسترس خود را امتحان کرده‌اند. رهبرانشان اما نه.»