مخالفت آمریکا با سوآپ گاز ترکمنستان به عراق
خبرگزاری رویترز / ۱۹ سپتامبر ۲۰۲۵
تلاش عراق برای کاهش بحران مزمن برق خود از طریق واردات گاز ترکمنستان که قرار بود از طریق ایران منتقل شود، تحت فشار ایالات متحده ناکام ماند و بغداد را در وضعیت دشواری برای یافتن راه‌حل‌های جایگزین جهت تأمین برق قرار داد.
با وجود ثروت نفتی، عراق از زمان حمله تحت رهبری آمریکا در سال ۲۰۰۳ و سقوط صدام حسین، همواره در تأمین برق شهروندان خود مشکل داشته است؛ موضوعی که بسیاری مردم را به استفاده از ژنراتورهای خصوصی گران‌قیمت واداشته، فشار اقتصادی به آنها وارد کرده و موجب نارضایتی اجتماعی شده است.
حسین سعد، یک قصاب ۴۳ ساله در محله کسری در بغداد، برای حفظ کسب‌وکار خود و جلوگیری از فاسد شدن گوشت در گرمای طاقت‌فرسا به سختی تلاش می‌کند.
او می‌گوید: «این فقط رنج من نیست، رنج تمام مردم عراق است.»
طبق توافقی که نخستین بار در سال ۲۰۲۳ مطرح شد، قرار بود صادرات گاز ترکمنستان به عراق از مسیر ایران و به‌صورت سوآپ، عملی شود. بر اساس این توافق، ایران گاز را دریافت و به عراق عرضه می‌کرد، اما چنین روندی به دلیل احتمال نقض تحریم‌های آمریکا علیه تهران، نیازمند تایید واشنگتن بود.
این تایید هرگز صادر نشد. دولت دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور پیشین آمریکا، سیاست «فشار حداکثری» علیه تهران را تشدید کرد.
میان دو متحد
خبرگزاری رویترز با چهار مقام عراقی گفتگو و هفت سند رسمی را بررسی کرده است تا نشان دهد بغداد ماه‌ها تلاش کرد تا اجازه واردات حدود ۵ میلیارد مترمکعب گاز ترکمنستان از طریق ایران را از آمریکا بگیرد.
بر اساس پیش‌نویس قرارداد سوآپ که در اختیار رویترز قرار گرفت، عراق تلاش داشت هر سال ۵/۰۲۵ میلیارد مترمکعب گاز ترکمنستان دریافت کند که از طریق شرکت ملی گاز ایران (NIGC) انتقال می‌یافت.
ایران در قبال این روند حق‌الزحمه مالی دریافت نمی‌کرد، بلکه سهمی برای مصرف داخلی تا سقف ۲۳ درصد از کل حجم روزانه گاز ترکمنستان دریافت می‌کرد.
همچنین بغداد پیشنهاد داد که یک نهاد بین‌المللی ثالث، بر اجرای تحریم‌ها و قوانین مبارزه با پولشویی نظارت داشته باشد.
اما با وجود ماه‌ها رایزنی، مخالفت‌های آمریکا در نهایت این توافق را به بن‌بست کشاند؛ چرا که واشنگتن فشار خود را برای محدودسازی برنامه هسته‌ای ایران افزایش داده است. این موضوع دولت عراق را در تلاشی دشوار برای ایجاد توازن میان دو متحد اصلی خود در واشنگتن و تهران قرار داده است.
خیابان قدیمی در بغداد و شبکه‌ای درهم‌تنیده از سیم‌های برق از ژنراتوری که برق خانه‌ها را تأمین می‌کند
عادل کریم، مشاور نخست‌وزیر عراق در امور برق، به رویترز گفت: «پیشبرد توافق با ترکمنستان می‌تواند موجب تحریم بانک‌ها و مؤسسات مالی عراق شود و به همین دلیل قرارداد فعلاً معلق است.»
وزارت خزانه‌داری آمریکا از اظهارنظر خودداری کرده، اما یک منبع آگاه آمریکایی به رویترز گفت دولت ترامپ با هرگونه توافقی که ممکن است به نفع ایران باشد موافقت نخواهد کرد، هرچند برای تأمین انرژی عراق با بغداد همکاری می‌کند.
دولت ایران، وزارت نفت، شرکت NIGC و وزارت خارجه ترکمنستان به درخواست‌های رویترز برای اظهارنظر پاسخ ندادند.
وابستگی عراق به گاز ایران
عراق طی دهه گذشته برای تأمین گاز و برق، به واردات از ایران متکی بوده است. یک مقام صنعت برق عراق که به دلیل حساسیت موضوع نخواست نامش فاش شود گفت گاز ایرانی تقریباً یک‌سوم تولید برق عراق را پوشش می‌دهد و در سال ۲۰۲۴ حجم واردات گاز به ۹.۵ میلیارد مترمکعب رسید.
کریم گفت: «اگر گاز ایران را از دست بدهیم، با مشکل جدی در تولید برق روبه‌رو خواهیم شد.»
اگرچه عراق دومین تولیدکننده بزرگ نفت اوپک است، بخش عمده گاز همراه نفت را به دلیل کمبود سرمایه‌گذاری و تاسیسات لازم، می‌سوزاند و فرآوری نمی‌کند.
طبق آمار آژانس بین‌المللی انرژی، عراق در سال ۲۰۲۳ تنها ۱۱ میلیارد مترمکعب گاز قابل استفاده برای تولید برق یا مصرف صنعتی استخراج کرده است. نیاز گازی عراق بسته به فصل متغیر است و در تابستان به حدود ۴۵ میلیون مترمکعب در روز می‌رسد و در مواقع دیگر بین ۱۰ تا ۲۰ میلیون مترمکعب در روز کاهش می‌یابد.
تحریم‌ها سد راه توافق با ترکمنستان
در ماه مارس، دولت ترامپ معافیت تحریمی‌ای را که از سال ۲۰۱۸ به عراق اجازه می‌داد تا برای برق وارداتی از ایران پرداخت کند، لغو کرد.
کمبود گاز وارداتی از ایران پس از لغو این معافیت‌ها و افزایش درخواست در تابستان باعث کاهش حدود ۳ هزار مگاوات از ظرفیت تولید برق عراق شد؛ رقمی که بیش از ۱۰ درصد از مجموع ظرفیت حدود ۲۸ هزار مگاوات این کشور است و بنا بر اعلام مسئولان برق، معادل تأمین برق ۲.۵ میلیون خانوار است.
مقامات عراقی و اسناد نشان می‌دهد بغداد امیدوار بود با توافق با ترکمنستان، امنیت تأمین گاز و دور زدن خطر نقض تحریم‌ها را دنبال کند.
عدم موفقیت این توافق ممکن است توان عراق در بهره‌برداری از نیروگاههای گازی در روزهای اوج تابستان را به خطر اندازد. وزارت برق عراق در نامه‌ای به بانک تجاری عراق (TBI) در تاریخ ۲۷ مه، سه ماه پیش از خاموشی سراسری در ماه اوت، نسبت به این موضوع هشدار داده بود.
تنوع‌بخشی با LNG و قطر
با مسدود شدن مسیر ترکمنستان، عراق به‌دنبال راه‌های جایگزین برای جبران کمبود برق است؛ از جمله ساخت زیرساخت‌های لازم برای واردات گاز طبیعی مایع (LNG) از قطر.
حمزه عبدالباقی، رئیس شرکت دولتی گاز جنوب عراق، در ماه مارس به رویترز گفت که عراق برای واردات گاز قطر و عمان، یک ترمینال شناور اجاره خواهد کرد. به گفته او، دولت عراق به وزارت نفت مأموریت داده بود که در صورت تحریم گاز ایران توسط امریکا، راه‌حل‌های جایگزین بیابد.
عراق طی دو سال گذشته با غول‌های نفتی جهانی از جمله توتال انرژی، بی‌پی و شورون توافق‌هایی را برای سرعت بخشیدن به طرح‌های گازی امضا کرده است.
شرکت فرانسوی توتال انرژی این هفته اعلام کرد فاز دوم توسعه میدان رطاوی عراق را آغاز کرده؛ مرحله پایانی پروژه ۲۷ میلیارد دلاری که با هدف افزایش تولید نفت، گاز و برق عراق اجرا می‌شود.
شرکت بی‌پی بریتانیا نیز در ماه مارس اعلام کرد مجوز نهایی دولت برای توسعه میدان نفتی عظیم کرکوک را دریافت کرده که در مرحله نخست سه میلیارد بشکه نفت قابل استحصال را هدفگذاری کرده است.
کریم می‌گوید: «در حال گسترش نیروگاههای گازی خود هستیم و به گاز و منابع بیشتری نیاز خواهیم داشت.»