سعید شاه و مها الدهان / خبرگزاری رویترز / ۱۹ سپتامبر ۲۰۲۵
با افزایش احساس تهدید از سوی اسرائیل در میان بسیاری از کشورهای عربی، پیمان دفاعی عربستان و پاکستان که این هفته اعلام شد، پاکستان – و چتر هسته‌ای آن – را وارد معادله امنیتی منطقه می‌کند.
کارشناسان می‌گویند «توافق راهبردی دفاع متقابل» که روز چهارشنبه میان پاکستان و عربستان سعودی امضا شد، عملاً سرمایه مالی ریاض را با ارتش عظیم و هسته‌ای پاکستان پیوند می‌زند.
جزئیات اندکی از این توافق علنی شده و دکترین هسته‌ای رسمی پاکستان تصریح می‌کند که این سلاح‌ها صرفاً متوجه دشمن دیرینه‌اش، هند، هستند.
اما ریاض به‌طور ضمنی اشاره می‌کند که بر اساس این توافق، به شکلی غیررسمی زیر چتر هسته‌ای قرار خواهد گرفت، در حالی که تحلیلگران می‌گویند اسرائیل – که به طور گسترده به عنوان تنها دولت هسته‌ای خاورمیانه شناخته می‌شود – این موضوع را از نزدیک زیر نظر خواهد داشت.
خواجه محمد آصف، وزیر دفاع پاکستان، به خبرگزاری رویترز گفت که سلاح‌های هسته‌ای «در دستور کار این توافق نیستند». او افزود که این توافق می‌تواند به دیگر کشورهای خلیج فارس نیز گسترش یابد.
آصف گفت: «ما هیچ قصدی برای استفاده تهاجمی از این توافق نداریم. اما اگر طرف‌ها تهدید شوند، طبیعتاً این سازوکار فعال خواهد شد.»
با این حال، ریاض ممکن است مسئله هسته‌ای را متفاوت ببیند.
کشورهای عربی حوزه خلیج فارس گفته‌اند اسرائیل – که هرگز داشتن یا نداشتن سلاح هسته‌ای را تأیید یا تکذیب نکرده – پس از حملات بی‌سابقه هفته گذشته به قطر، نشان داده است که تهدیدی مستقیم است. عربستان همچنین تصریح کرده که اگر رقیبش ایران به سلاح هسته‌ای دست یابد، این کشور نیز چنین خواهد کرد.
وقتی از یک مقام ارشد سعودی پرسیده شد که آیا اکنون پاکستان موظف است برای عربستان چتر هسته‌ای فراهم کند، او به رویترز گفت: «این یک توافق دفاعی جامع است که همه ابزارهای نظامی را دربر می‌گیرد.»
به گفته تحلیلگران، این توافق همچنین بازتاب کاهش اعتماد به امنیتی است که ایالات متحده تاکنون برای منطقه فراهم می‌کرد.
حسن الحسن، پژوهشگر ارشد سیاست خاورمیانه در «مؤسسه بین‌المللی مطالعات راهبردی» لندن، گفت: «از منظر سعودی، هدف این توافق پر کردن خلأ بازدارندگی راهبردی و متعارف در برابر اسرائیل هسته‌ای است.»
بیانیه‌ای از سوی عربستان سعودی اعلام کرد که این توافق «با هدف توسعه ابعاد همکاری دفاعی میان دو کشور و تقویت بازدارندگی مشترک» امضا شده است. دفتر رسانه‌ای دولت سعودی بلافاصله به درخواست اظهارنظر درباره اینکه آیا سلاح‌های هسته‌ای پاکستان بخشی از این توافق هستند یا نه، پاسخ نداد.
مقام‌های سیاست خارجی در واشنگتن و اسرائیل نیز فوراً به درخواست اظهارنظر واکنش نشان ندادند. این توافق همچنین می‌تواند نگرانی‌هایی در هند و ایران ایجاد کند.
سلاح‌های هسته‌ای پاکستان
پاکستان، تنها کشور مسلمان دارای سلاح هسته‌ای، یکی از کشورهای نسبتاً فقیر آسیاست، اما ارتشی با بیش از ۶۰۰ هزار سرباز در اختیار دارد تا در برابر دشمن بسیار بزرگ‌ترش، هند، از خود دفاع کند؛ کشوری که پاکستان با آن سه جنگ بزرگ و درگیری‌های متعددی داشته است، از جمله یک نبرد چهارروزه در ماه مه که سنگین‌ترین درگیری آنها در چند دهه اخیر بود.
روز چهارشنبه در بیانیه اعلام توافق هیچ اشاره‌ای به سلاح‌های هسته‌ای یا پرداخت پول به پاکستان نشد. پاکستان گفت: «این توافق تصریح می‌کند که هرگونه تجاوز علیه هر یک از دو کشور، به منزله تجاوز علیه هر دو کشور تلقی خواهد شد.»
شهباز شریف، نخست‌وزیر پاکستان، روز پنجشنبه در بیانیه‌ای از ولیعهد سعودی، محمد بن سلمان، برای «علاقه جدی او به گسترش سرمایه‌گذاری‌های سعودی، روابط تجاری و اقتصادی» تشکر کرد.
هند و پاکستان در اواخر دهه ۱۹۹۰ به سلاح هسته‌ای دست یافتند و پاکستان موشک‌هایی توسعه داد که می‌توانند عمق خاک هند را هدف قرار دهند. اما اگر این موشک‌ها در جهت دیگری نشانه بروند، دوربردترین موشک‌های پاکستان – دست‌کم در تئوری – می‌توانند اسرائیل را هدف بگیرند.
عادل سلطان، افسر پیشین ارتش که در «اداره طرح‌های راهبردی» پاکستان – نهاد ناظر بر زرادخانه هسته‌ای – فعالیت داشته، گفت موشک‌های این کشور می‌توانند سراسر خاک پهناور هند را در تیررس قرار دهند.
سلطان که اکنون رئیس دانشکده هوانوردی و مطالعات راهبردی در دانشگاه هوایی اسلام‌آباد است، گفت: «اسرائیل هیچ‌گاه نسبت به سلاح‌های هسته‌ای پاکستان احساس راحتی نکرده است. اما این توانایی بسیار محدود است و صرفاً برای مقابله با هند است.»
سال گذشته، یک مقام ارشد کاخ سفید گفت پاکستان در حال توسعه توانایی‌های موشک‌های بالستیک دوربردی است که نهایتاً می‌تواند به آن امکان دهد اهدافی فراتر از جنوب آسیا را هدف قرار دهد. اسلام‌آباد این موضوع را تکذیب کرد.
عبدالعزیز صاقر، رئیس «مرکز پژوهش‌های خلیج» مستقر در عربستان، گفت برای نتیجه‌گیری درباره هرگونه بُعد هسته‌ای این توافق هنوز خیلی زود است.
صاقر افزود: «رویدادها محدودیت‌های اتکا صرف به حمایت خارجی، به‌ویژه از سوی ایالات متحده، را آشکار کرده‌اند.»
دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور وقت آمریکا، امیدوار بود در دوره دوم خود توافق‌های ابراهیم – برقراری روابط دیپلماتیک میان اسرائیل و دولت‌های عرب – را گسترش دهد و عربستان را نیز شامل کند. اما ریاض به صراحت اعلام کرده که تا زمانی که جنگ غزه پایان نیابد و مسیری برای تشکیل کشور فلسطین وجود نداشته باشد، روابطی با اسرائیل برقرار نخواهد کرد.
پرش پاکستان به خاورمیانه
پاکستان از مدت‌ها پیش یک نیروی نظامی کوچک در عربستان داشته است، اما توافق این هفته نشان‌دهنده ورود بسیار گسترده‌تر آن به منطقه است.
ملیحه لودی، سفیر پیشین پاکستان در ایالات متحده، گفت: «برای پاکستان، نمایش قدرت در خاورمیانه بسیار بزرگ است، حتی اگر به منطقه‌ای پرتنش وارد شده باشد.»
مشاهد حسین، رئیس پیشین کمیته دفاعی مجلس سنای پاکستان، گفت که نگرش پاکستان از زمان تأسیس همواره پان‌اسلامیستی بوده است.
او افزود: «پاکستان توانایی نظامی دارد و در مقابل، چیزی که به دست می‌آورد تقویت اقتصادی است. پاکستان اکنون گزینه راهبردی تازه‌ای برای کشورهای خلیج فارس است.»
پاکستان در رقابت با بودجه دفاعی هند – که دست‌کم هفت برابر بزرگ‌تر است – با دشواری روبه‌روست، بنابراین هرگونه تزریق تازه منابع مالی از سوی عربستان می‌تواند تا حدی این عدم توازن را جبران کند. عربستان برای دهه‌ها به اسلام‌آباد کمک مالی کرده است، از جمله اعطای یک وام سه میلیارد دلاری در آخرین مورد.
هند روز پنجشنبه اعلام کرد که «پیامدهای این تحول را برای امنیت ملی خود و همچنین برای ثبات منطقه‌ای و جهانی بررسی خواهد کرد».