سرنوشت آفریقای جنوبی در انتظار اسرائیل؟
پل آدامز، خبرنگار امور دیپلماتیک، بیت‌المقدس بی‌بی‌سی
بی‌بی‌سی فارسی
با ادامه فرسایشی جنگ در غزه، به نظر می‌رسد انزوای بین‌المللی اسرائیل بیشتر می‌شود.
آیا اسرائیل در آستانه «لحظه سرنوشت‌ساز آفریقای جنوبی» است؟ زمانی که ترکیب فشارهای سیاسی و تحریم‌های اقتصادی، ورزشی و فرهنگی دولت پرتوریا را وادار به دست کشیدن از آپارتاید کرد؟
یا دولت راست‌گرای بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، می‌تواند از این طوفان دیپلماتیک عبور کند و اجازه دهد اسرائیل بدون وارد شدن آسیبی پایدار به جایگاه بین‌المللی خود، اهدافش را در غزه و کرانه غربی اشغالی دنبال کند؟
دو نخست‌وزیر پیشین، ایهود باراک و ایهود اولمرت، نتانیاهو را متهم کرده‌اند که اسرائیل را به کشوری مطرود و منزوی در عرصه بین‌المللی تبدیل کرده است.
به دلیل حکم دادگاه کیفری بین‌المللی، تعداد کشورهایی که نتانیاهو می‌تواند بدون خطر بازداشت به آنها سفر کند به شکل چشمگیری کاهش یافته است.
در سازمان ملل متحد، چند کشور از جمله بریتانیا، فرانسه، استرالیا، بلژیک و کانادا اعلام کرده‌اند که قصد دارند هفته آینده کشور فلسطین را به رسمیت بشناسند.
کشورهای خلیج فارس که از حمله سه‌شنبه گذشته اسرائیل به رهبران حماس در قطر خشمگین شده‌اند، در دوحه گرد آمدند و درباره پاسخ مشترک گفت‌وگو کردند و برخی از آنها از کشورهایی که با اسرائیل رابطه دارند خواسته‌اند در این روابط بازنگری کنند.
اما با انتشار تصاویر قحطی در غزه طی تابستان، و در حالی که ارتش اسرائیل آماده یورش و حتی شاید نابودی شهر غزه است، دولت‌های اروپایی بیشتری نارضایتی خود را نه تنها با بیانیه، بلکه با اقدام‌های عملی ابراز می‌کنند.»
دو وزیر اسرائيلی، «عناصر نامطلوب»
در آغاز این ماه، بلژیک مجموعه‌ای از تحریم‌ها را اعلام کرد که شامل ممنوعیت واردات از شهرک‌های غیرقانونی یهودی در کرانه غربی، بازنگری سیاست‌های خرید از شرکت‌های اسرائیلی و محدود کردن خدمات کنسولی برای شهروندان بلژیکی ساکن این شهرک‌ها است.
همچنین دو وزیر تندروی دولت اسرائیل، ایتامار بن‌گویر و بتسلئل اسموتریچ، همراه با شهرک‌نشینان یهودی متهم به خشونت علیه فلسطینی‌ها در کرانه غربی، به عنوان «عناصر نامطلوب» معرفی شدند.
کشورهای دیگری از جمله بریتانیا و فرانسه پیشتر اقدامات مشابهی انجام داده بودند، اما تحریم‌هایی که دولت بایدن سال گذشته علیه شهرک‌نشینان خشونت‌طلب اعمال کرده بود، در همان نخستین روز بازگشت دونالد ترامپ به کاخ سفید لغو شد.
یک هفته پس از اقدام بلژیک، اسپانیا تدابیر تازه‌ای اعلام کرد: تحریم تسلیحاتی موجود را به قانون رسمی تبدیل کرد، بخشی از واردات را ممنوع ساخت، ورود هر فردی را که در نسل‌کشی یا جنایات جنگی در غزه نقش داشته ممنوع کرد و جلوی پهلوگیری کشتی‌ها و ورود هواپیماهای حامل سلاح به مقصد اسرائیل در بنادر و حریم هوایی خود را گرفت.
گیدئون سعار، وزیر خارجه اسرائیل، اسپانیا را به دنبال کردن سیاست‌های ضدیهودی متهم کرد و هشدار داد که اسپانیا بیش از اسرائیل از ممنوعیت تجارت سلاح آسیب خواهد دید.
فرار سرمایه از اسرائیل
اما نشانه‌های نگران‌کننده دیگری هم برای اسرائیل وجود دارد.
در ماه اوت، صندوق ثروت ملی نروژ با ارزش دو هزار میلیارد دلار اعلام کرد که سرمایه‌هایش را از شرکت‌های ثبت‌شده در اسرائیل خارج می‌کند. تا نیمه همان ماه، سرمایه‌گذاری این صندوق از ۲۳ شرکت بیرون کشیده شده بود و وزیر دارایی ینس استولتنبرگ گفت ممکن است نام شرکت‌های بیشتری هم به این فهرست افزوده شود.
در همین حال، اتحادیه اروپا که بزرگ‌ترین شریک تجاری اسرائیل است، قصد دارد وزیران راست افراطی را تحریم کند و بخشی از مفاد تجاری توافق همکاری با اسرائیل را تعلیق کند.
اورسولا فون در لاین، رئیس کمیسیون اتحادیه اروپا، در سخنرانی و گزارش سالانه اتحادیه در ۱۰ سپتامبر گفت که رویدادهای غزه «وجدان جهان را تکان داده است».
یک روز بعد، ۳۱۴ دیپلمات و مقام پیشین اروپایی در نامهای به اورسولا فون در لاین و کایا کالاس، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، خواستار اقدام‌های سختگیرانه‌تر از جمله تعلیق کامل توافق همکاری شدند.
یکی از جنبه‌های تحریم‌های اعمال‌شده علیه آفریقای جنوبی از دهه ۱۹۶۰ تا پایان آپارتاید، سیاست جداسازی و تبعیض نژادی که دولت اقلیت سفیدپوست بر اکثریت سیاه‌پوست تحمیل کرده بود، مجموعه‌ای از تحریم‌های فرهنگی و ورزشی در دهه ۱۹۹۰ بود.
همچنین نشانه‌هایی دیده می‌شود که چنین روندی درباره اسرائیل هم در حال شکل‌گیری است.
مسابقه موسیقی یوروویژن شاید در این زمینه چندان مهم به نظر نرسد، اما اسرائیل از سال ۱۹۷۳ تاکنون چهار بار مقام اول را به دست آورده و سابقه‌ای طولانی و درخشان در این رقابت دارد.
برای اسرائیل، شرکت در این مسابقه نماد پذیرفته شدن این کشور یهودی در میان کشورهای جهان است.
اما ایرلند، اسپانیا، هلند و اسلوونی گفته یا تلویحاً اشاره کرده‌اند که اگر اسرائیل اجازه حضور پیدا کند، در سال ۲۰۲۶ از رقابت کنار می‌کشند؛ قرار است تصمیم نهایی در دسامبر اعلام شود.
نامهای در هالیوود برای تحریم
در هالیوود، نامهای برای تحریم شرکت‌های تولید، جشنواره‌ها و شبکه‌های اسرائیلی «مرتبط با نسل‌کشی و آپارتاید علیه مردم فلسطین» تنها در یک هفته بیش از ۴۰۰۰ امضا جمع کرده است که نامهای شناخته‌شده‌ای مانند اما استون و خاویر باردم هم در میان امضاکنندگان دیده می‌شود.
تزویکا گاتلیب، مدیر انجمن تهیه‌کنندگان فیلم و تلویزیون اسرائیل، این طومار را «به شدت گمراه‌کننده» توصیف کرد.
او گفت: «این امضاکنندگان با هدف قرار دادن ما، کسانی که روایت‌های متنوع را بازگو می‌کنیم و گفت‌وگو را گسترش می‌دهیم، در واقع هدف خود طومار را نقض می‌کنند و می‌خواهند ما را وادار به سکوت کنند.»
و حالا نوبت ورزش رسیده است؛ مسابقه دوچرخه‌سواری وئلتا اسپانیا بارها با اعتراض گروه‌هایی به حضور تیم «اسرائیل-پرمی‌یِر تک» مختل شد و در نهایت به شکل آشفته و زودهنگام پایان یافت و مراسم اهدای جوایز آن لغو شد.
پدرو سانچز، نخست‌وزیر اسپانیا، این اعتراضات را مایه افتخار دانست، اما مخالفان دولت گفتند که اقدامات دولت باعث شرمساری بین‌المللی شده است.
در اسپانیا نیز هفت شطرنج‌باز اسرائیلی پس از آنکه به آنها گفته شد نمی‌توانند زیر پرچم کشورشان رقابت کنند، از مسابقات کناره‌گیری کردند.
دولت اسرائیل در برابر آنچه رسانه‌ها «سونامی دیپلماتیک» نامیده‌اند، به طور کلی موضعی تهاجمی و ستیزه‌جویانه اتخاذ کرده است.
نتانیاهو اسپانیا را به «تهدید آشکار به نسل‌کشی» متهم کرد؛ این واکنش پس از آن بود که نخست‌وزیر اسپانیا گفته بود کشورش به دلیل نداشتن بمب هسته‌ای، ناو هواپیمابر یا ذخایر بزرگ نفت، به تنهایی توان متوقف کردن حمله اسرائیل به غزه را ندارد.
پس از اعلام تحریم‌های بلژیک، گیدئون سعار در ایکس نوشت که مایه تأسف است که حتی وقتی اسرائیل با تهدید موجودیتی روبه‌رو است که به منافع حیاتی اروپا هم مربوط می‌شود، باز هم کسانی هستند که نمی‌توانند از وسواس ضداسرائیلی خود دست بکشند.
اما در میان کسانی که پیشتر نماینده اسرائیل در خارج از کشور بوده‌اند، نگرانی عمیقی وجود دارد.
تضعیف جایگاه بین‌المللی اسرائیل
جرمی ایساکاروف، سفیر اسرائیل در آلمان از سال ۲۰۱۷ تا ۲۰۲۱، گفت که به یاد ندارد جایگاه بین‌المللی اسرائیل تا این حد تضعیف شده باشد. او اضافه کرد که بسیاری از این اقدامات «تأسف‌برانگیز» است، چون ناگزیر طوری برداشت می‌شود که گویی همه مردم اسرائیل را نشانه رفته است.
«این اقدامات به جای آنکه تنها سیاست‌های دولت را هدف بگیرند، بسیاری از اسرائیلی‌های میانه‌رو را دلزده و دور می‌کند.»
او گفت برخی اقدامات، مانند به رسمیت شناختن کشور فلسطین، احتمالاً نتیجه معکوس دارد، چون «به افرادی مثل اسموتریچ و بن‌گویر دستاویز می‌دهد و حتی استدلال آنها برای الحاق [کرانه غربی] را تقویت می‌کند.»
با وجود نگرانی‌هایش، این دیپلمات پیشین باور ندارد که انزوای دیپلماتیک اسرائیل غیرقابل بازگشت باشد.
او گفت: «ما هنوز در «لحظه آفریقای جنوبی» نیستیم، اما ممکن است در آستانه آن قرار گرفته باشیم.»
برخی دیگر بر این باورند که برای جلوگیری از فروغلتیدن اسرائیل به جایگاه یک کشور طردشده، به تغییرات عمیق‌تر و اساسی‌تری نیاز است.
ایلان باروخ، یکی دیگر از دیپلمات‌های پیشین، به من گفت: «ما باید جایگاه خود را در میان کشورهای جهان دوباره به دست آوریم.»
«ما باید دوباره به خرد و واقع‌بینی خود برگردیم.»
آفریقای جنوبی هم به همین شکل به زانو درآمد
باروخ که یک دهه پس از پایان آپارتاید سفیر اسرائیل در آفریقای جنوبی بود، در سال ۲۰۱۱ از خدمت دیپلماتیک کناره‌گیری کرد و گفت دیگر نمی‌تواند از اشغالگری اسرائیل دفاع کند. او پس از بازنشستگی به منتقد جدی دولت و حامی راه‌حل دو کشوری تبدیل شده است.
او معتقد است تحریم‌های اخیر ضروری است و می‌گوید: «آفریقای جنوبی هم به همین شکل به زانو درآمد.»
باروخ ادامه داد: «به نظر من هر نوع فشار قاطع بر اسرائیل که اروپایی‌ها امکان اعمال آن را دارند، باید پذیرفته و از آن استقبال شود.»
او گفت در صورت لزوم این فشار می‌تواند شامل تغییر در نظام ویزا و تحریم‌های فرهنگی باشد و افزود: «من برای این سختی آماده‌ام.»
اما با وجود تمام ابراز خشم و سخن از فشار، برخی ناظران باسابقه تردید دارند که اسرائیل بر لبه پرتگاه دیپلماتیک قرار داشته باشد.
دنیل لِوی، مذاکره‌کننده پیشین صلح اسرائیل، به من گفت: «کشورهایی که می‌خواهند مسیر اسپانیا را دنبال کنند هنوز در اقلیت‌اند.»
او گفت تلاش برای اقدام مشترک در اتحادیه اروپا از لغو بخش‌هایی از توافق همکاری گرفته تا کنار گذاشتن اسرائیل از «برنامه تحقیق و نوآوری افق اروپا» بعید است حمایت کافی پیدا کند، چون کشورهایی مثل آلمان، ایتالیا و مجارستان با این کار مخالف‌اند.
اسرائیل همچنان از حمایت قوی ایالات متحده برخوردار است؛ مارکو روبیو، وزیر خارجه آمریکا هنگام عزیمت برای یک سفر رسمی گفت: «روابط ما با اسرائیل همچنان مستحکم خواهد ماند.»
لوی همچنان بر این باور است که انزوای بین‌المللی اسرائیل «غیرقابل بازگشت» است، اما می‌گوید ادامه حمایت دولت ترامپ باعث شده هنوز به نقطه‌ای نرسد که بتواند مسیر رویدادها در غزه را تغییر دهد.
لوی گفت: «نتانیاهو کم‌کم به پایان مسیر نزدیک می‌شود، اما ما هنوز به آخر راه نرسیده‌ایم.»