سلیمان الخالدی / خبرگزاری رویترز / ۱۶ سپتامبر ۲۰۲۵
منابع آگاه از مذاکرات می‌گوید که تحت فشار ایالات متحده، سوریه در حال تسریع مذاکرات با اسرائیل برای دستیابی به یک پیمان امنیتی است که دمشق امیدوار است بتواند تصرفات اخیر اسرائیل در خاک خود را بازگرداند، اما این توافق بسیار کمتر از یک معاهده صلح کامل خواهد بود.
چهار منبع به رویترز گفتند که واشنگتن در تلاش است تا پیش از گردهمایی رهبران جهان در نیویورک برای مجمع عمومی سازمان ملل در پایان این ماه، پیشرفت کافی حاصل شود تا رئیس‌جمهور دونالد ترامپ بتواند یک دستاورد مهم را اعلام کند.
این منابع با اشاره به موضع سرسختانه اسرائیل در طول ماه‌ها مذاکرات و موقعیت ضعیف سوریه پس از خونریزی‌های فرقه‌ای در جنوب آن که درخواست‌ها برای تجزیه را تشدید کرد، گفتند که حتی یک توافق متوسط نیز یک شاهکار خواهد بود.
رویترز با ۹ منبع آگاه از مذاکرات و عملیات اسرائیل در جنوب سوریه، از جمله مقامات نظامی و سیاسی سوریه، دو منبع اطلاعاتی و یک مقام اسرائیلی، گفت‌وگو کرده است.
این منابع گفتند که پیشنهاد سوریه به دنبال تضمین خروج نیروهای اسرائیلی از سرزمین‌های تصرف‌شده در ماه‌های اخیر، بازگرداندن منطقه غیرنظامی مورد توافق در آتش‌بس سال ۱۹۷۴، و توقف حملات هوایی و زمینی اسرائیل به سوریه است.
منابع اعلام کردند که مذاکرات به وضعیت بلندی‌های جولان، که اسرائیل در جنگ سال ۱۹۶۷ تصرف کرد، نپرداخته است. یک منبع سوری آگاه از موضع دمشق گفت که این مسئله “برای آینده” باقی خواهد ماند.
دو کشور از زمان تأسیس اسرائیل در سال ۱۹۴۸، علی‌رغم آتش‌بس‌های دوره‌ای، از نظر فنی در جنگ بوده‌اند. سوریه کشور اسرائیل را به رسمیت نمی‌شناسد.
پس از ماه‌ها تجاوز به منطقه غیرنظامی، اسرائیل در ۸ دسامبر، روزی که یک حمله شورشی بشار اسد، رئیس‌جمهور وقت سوریه را برکنار کرد، آتش‌بس سال ۱۹۷۴ را کنار گذاشت. اسرائیل به ذخایر‌های نظامی سوریه حمله کرد و نیروهای خود را به ۲۰ کیلومتری (۱۲ مایلی) دمشق فرستاد.
منابع گفتند که اسرائیل در مذاکرات پشت درهای بسته تمایلی به واگذاری این دستاوردها نشان نداده است.
یک منبع امنیتی اسرائیلی گفت: «ایالات متحده به سوریه فشار می‌آورد تا توافق امنیتی را تسریع کند - این برای ترامپ مسئله شخصی است»، و افزود که رهبر آمریکا می‌خواهد خود را به‌عنوان معمار یک موفقیت بزرگ در دیپلماسی خاورمیانه معرفی کند.
اما این منبع افزود: «اسرائیل چیز زیادی پیشنهاد نمی‌دهد.»
دفاتر بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، و رون درمر، وزیر امور استراتژیک که مذاکرات را هدایت می‌کند، به سؤالات رویترز پاسخ ندادند.
یک مقام وزارت امور خارجه آمریکا گفت که واشنگتن «از هر تلاشی که منجر به ثبات و صلح پایدار بین اسرائیل، سوریه و همسایگانش شود حمایت می‌کند.» این مقام به سؤالات درباره اینکه آیا ایالات متحده قصد دارد در طول مجمع عمومی یک دستاورد را اعلام کند، پاسخ نداد.
کمبود اعتماد در مذاکرات
اسرائیل با اشاره به پیوندهای جهادی سابق رئیس جمهور احمد الشرع، خصومت خود را با دولت تحت رهبری اسلام‌گرایان سوریه ابراز کرده و با واشنگتن لابی کرده است تا این کشور را ضعیف و غیرمتمرکز نگه دارد.
اما ایالات متحده مذاکرات را تشویق کرده است و علاقمند به گسترش کشورهایی است که در دوره اول ریاست‌جمهوری ترامپ تحت توافق‌نامه‌های ابراهیم با اسرائیل معاهده صلح امضا کردند.
تماس‌های اولیه در ابوظبی پس از سفر شرع به امارات در ماه آوریل، که روابطی با اسرائیل دارد، آغاز شد. سپس دو طرف در ماه ژوئیه در باکو، پایتخت آذربایجان، دیدار کردند.
چند روز بعد، مذاکرات به دلیل استقرار نیروهای سوری در منطقه جنوب غربی سویدا برای سرکوب خشونت‌های فرقه‌ای بین شبه‌نظامیان بدوی و دروزی، به بن‌بست رسید. اسرائیل اعلام کرد که این استقرار، نقض اجرای «منطقه غیرنظامی» توسط اسرائیل است و وزارت دفاع در دمشق را بمباران کرد. الشرع اسرائیل را به تلاش برای بهانه‌جویی برای دخالت در جنوب سوریه متهم کرد.
آتش‌بس با میانجیگری ایالات متحده به خشونت پایان داد و یک ماه بعد، مذاکرات دوجانبه در پاریس از سر گرفته شد - که اولین باری بود که سوریه علناً به برگزاری مذاکرات مستقیم با دشمن دیرینه خود اذعان کرد.
با این حال، به گفته دو منبع سوری و یک دیپلمات غربی، فضای مذاکرات پرتنش بود و اعتماد بین دو طرف وجود نداشت.
مذاکره‌کنندگان از یک فرآیند مرحله‌ای پیروی می‌کنند که بر اساس توافق‌هایی مدل‌سازی شده است که اسرائیل با مصر به دست آورد و راه را برای عادی‌سازی روابط در سال ۱۹۸۰ هموار کرد. آن توافق شامل بازگرداندن شبه‌جزیره سینا به مصر، که در جنگ ۱۹۶۷ توسط اسرائیل تصرف شده بود، می‌شد.
شش منبع آگاه از مذاکرات گفتند که اسرائیل حتی در بلندمدت تمایلی به بازگرداندن جولان، که ترامپ در دوره اول ریاست‌جمهوری خود به‌صورت یک‌جانبه آن را به‌عنوان بخشی از اسرائیل به رسمیت شناخت، ندارد.
در عوض، یک مقام اسرائیلی گفت که اسرائیل پیشنهادی به توماس باراک، فرستاده ویژه ایالات متحده برای سوریه، ارائه کرده است مبنی بر اینکه می‌تواند از جنوب سوریه عقب‌نشینی کند در ازای اینکه شرع از جولان صرف‌نظر کند.
این مقام گفت: «تماس‌های ما از طریق آمریکایی‌ها نشان می‌دهد که این پیشنهاد غیرقابل‌قبول است.» دفاتر نتانیاهو، درمر و وزارت امور خارجه آمریکا به سؤالات درباره پیشنهاد مبادله پاسخ ندادند.
یک مقام سوری به رویترز گفت که شرع دریافته است که «هرگونه مصالحه در مورد جولان به معنای پایان حکومت او خواهد بود» و به باراک گفته است که پیمان امنیتی باید بر اساس خطوط آتش‌بس ۱۹۷۴ باشد.
به گفته یک افسر اطلاعاتی غربی، مقام اسرائیلی و یک منبع سوری، شرع در حالی که مایل به تسریع مذاکرات با اسرائیل برای جلب رضایت واشنگتن است، همچنان محتاط باقی مانده است.
او به باراک گفته است که شرایط هنوز برای یک توافق صلح گسترده آماده نیست. این مقام سوری گفت: «عناصر اساسی اعتماد به‌سادگی وجود ندارد.»
یک مقام ارشد دولت آمریکا به رویترز گفت که ترامپ در دیدار با شرع در ماه مه در ریاض به‌وضوح اعلام کرد که «انتظار دارد سوریه برای صلح و عادی‌سازی روابط با اسرائیل و همسایگانش تلاش کند.»
این مقام افزود: «دولت از آن زمان به‌طور فعال از این موضع حمایت کرده است. رئیس‌جمهور خواستار صلح در سراسر خاورمیانه است.»
مسیر باریک برای شرع
واقعیت‌های میدانی گزینه‌های رهبر سوریه را محدود کرده است.
از یک سو، تهاجمات اسرائیل و حمایت آن از دروزی‌ها افکار عمومی سوریه را علیه هرگونه توافق سخت‌تر کرده است، عاملی که به گفته مقامات بر شرع فشار وارد می‌آورد.
از سوی دیگر، تصرف زمین‌های سوریه توسط اسرائیل تهدیدی برای دمشق است و همین امر، پیمان کاهش تنش را برای شراع از اهمیت بیشتری برخوردار می‌کند.
یک افسر نظامی سوری مستقر در نزدیکی مرز با اسرائیل که نخواست نامش فاش شود، گفت که گشت‌های ارتش سوریه در جنوب از رویارویی با نیروهای اسرائیلی که مرتباً به روستاها حمله می‌کنند و خانه به خانه می‌روند و اطلاعات خانوارها را جمع‌آوری می‌کنند و به دنبال اسلحه می‌گردند، اجتناب می‌کنند.
در پاسخ به سؤالات رویترز، ارتش اسرائیل اعلام کرد که عملیات آنها منجر به کشف «تسلیحات متعدد»، خنثی‌سازی تلاش‌های قاچاق و دستگیری «ده‌ها مظنون مرتبط با فعالیت‌های تروریستی» شده است، بدون اینکه جزئیات بیشتری ارائه دهد.
بیانیه ارتش اسرائیل اعلام کرد که آنها در جنوب سوریه برای حفاظت از اسرائیل و شهروندانش فعالیت می‌کند. اسرائیل تهدید کرده است که هرگونه حضور نظامی یا اطلاعاتی قابل‌توجه سوریه در نزدیکی مرز بدون موافقتش با حملات هوایی پاسخ داده خواهد شد.
اسرائیل از پایگاه جدید خود در کوه هرمون، که پس از سقوط اسد تصرف کرد، برای نظارت بر منطقه استفاده می‌کند. اسرائیل کاتز، وزیر دفاع، ماه گذشته گفت که اسرائیل این مکان را واگذار نخواهد کرد.
ارتش اسرائیل پس از حمله ۷ اکتبر ۲۰۲۳ حماس به اسرائیل، که در آن حدود ۱۲۰۰ نفر کشته شدند، در برخی کشورهای همسایه مناطق حائل ایجاد کرده است. کارزار نزدیک به دوساله اسرائیل علیه حماس، به گفته مقامات محلی، بیش از ۶۴,۰۰۰ نفر را در غزه کشته است.
وائل علوان، تحلیلگر امنیتی سوری، گفت: «مانند شمال غزه و جنوب لبنان، اسرائیل اکنون در جنوب سوریه یک منطقه غیرنظامی گسترده‌تر را اعمال می‌کند.»
تحولات دروزی‌ها جایگاه اسرائیل را تقویت کرد
موضع اسرائیل با تحولات سویدا، جایی که نیروهای سوری متهم به قتل غیرنظامیان دروزی به سبک اعدام هستند، تقویت شده است. رهبران دروزی خواستار استقلال و ایجاد یک کریدور بشردوستانه از جولان تا سویدا هستند - چالشی برای وعده الشرع برای متمرکز کردن کنترل بر خاک سوریه.
دو شخصیت ارشد دروزی، که به دلیل حساسیت موضوع خواستار ناشناس ماندن شدند، گفتند که از زمان درگیری‌های سویدا، اسرائیل به اتحاد گروه‌های پراکنده دروزی کمک کرده و تسلیحات نظامی از جمله اسلحه و مهمات به آنها تحویل داده است.
دو فرمانده دروزی و یک منبع اطلاعاتی غربی گفتند که اسرائیل همچنین حقوق بسیاری از حدود ۳,۰۰۰ شبه‌نظامی دروزی را پرداخت می‌کند.
رویترز نتوانست به‌طور مستقل تحویل مهمات یا پرداخت‌ها را تأیید کند. دفاتر نتانیاهو و درمر به سؤالات رویترز درباره حمایت از شبه‌نظامیان دروزی پاسخ ندادند.
به گفته یک مقام سوری آگاه از مذاکرات، اسعد الشیبانی، وزیر امور خارجه سوریه، در مذاکرات پاریس امکان ایجاد یک کریدور بشردوستانه را رد کرد و گفت که این امر نقض حاکمیت سوریه خواهد بود.
هر دو طرف توافق کردند که ثبات در جنوب سوریه برای جلوگیری از ظهور مجدد عوامل مخفی مرتبط با ایران، گروه مسلح لبنانی حزب‌الله یا گروه‌های شبه‌نظامی فلسطینی - دشمنان مشترک اسرائیل و رهبران جدید سوریه - کلیدی است. اسرائیل موافقت کرد که به نیروهای وزارت کشور اجازه دهد در سویدا پست‌های بازرسی مستقر کنند.
مقام سوری گفت: «هر دو طرف در حال بررسی زمینه‌های مشترک هستند.»
یکی از دستیاران نزدیک شرع، که نخواست نامش فاش شود، گفت که شرع مشتاق است از تحریک همسایه جنوبی خود اجتناب کند، زیرا از میزان خسارتی که ارتش اسرائیل می‌تواند وارد کند آگاه است: «اجتناب از رویارویی محور اصلی برنامه او برای بازسازی و اداره کشور است.»
اردم اوزان، دیپلمات سابق ترکیه و متخصص امور سوریه، گفت که الشرع می‌تواند مذاکرات برای دریافت کمک‌های اقتصادی و حمایت از بازسازی از سوی سرمایه‌گذاران، کشورهای خلیج فارس و واشنگتن را تسریع کند.
اوزان گفت: «تمرکز الشرع بر ارائه خدمات اقتصادی، می‌تواند او را به سمت امتیازات عمل‌گرایانه سوق دهد، اما او باید این را با حفظ مشروعیت در میان هوادارانش متعادل کند.»
اوزان افزود که مصالحه‌ها می‌تواند شامل اعطای خودمختاری بیشتر به گروه‌های منطقه‌ای، از جمله کردها و دروزی‌ها، و همچنین غیرنظامی‌سازی در نزدیکی مرزهای سوریه با اسرائیل و اردن باشد.