زندان بدنام اوین بار دیگر فعال شده است
فرناز فصیحی و لیلی نیکونظر / نیویورک تایمز / ۲۳ اوت ۲۰۲۵
دو ماه پس از آنکه اسرائیل مجموعه اوین را هدف قرار داد و به‌شدت تخریب کرد ــ جایی که مخالفان سیاسی نگهداری می‌شدند ــ مقامات ایران حدود ۶۰۰ زندانی مرد را به دو بند بازسازی‌شده بازگردانده‌اند؛ بندهایی که در میان ویرانه‌های وسیع زندان قرار دارند.
این بازگشت که قوه قضائیه ایران در ماه جاری اعلام کرد، شامل زندانیان مرد و بسیاری از چهره‌های برجسته سیاسی و مخالفان است. تصاویر منتشرشده در رسانه‌های داخلی نشان می‌دهد که در دو بند بازسازی‌شده، پنجره‌ها و درهای شکسته دوباره نصب و اتاق‌ها و راهروهای آسیب‌دیده از آوار پاک‌سازی شده‌اند.
اما باقی مجموعه همچنان در ویرانی به سر می‌برد. بنا بر شهادت زندانیان و همچنین روایت خانواده‌ها، وکلا و فعالان در ایران، حملات اسرائیل در ۲۳ ژوئن ــ بخشی از جنگ ۱۲ روزه با ایران ــ ساختمان‌های اداری زندان، مراکز ملاقات و تفریح، بیمارستان و سایر بخش‌های اقامتی را فرو ریخت؛ بخش‌هایی که هنوز بازسازی نشده‌اند.
به گفته وزارت بهداشت ایران، حمله به اوین مرگبارترین حمله منفرد آن جنگ بود که ۸۰ نفر را کشت و ده‌ها تن دیگر را مجروح کرد. در میان کشته‌شدگان علاوه بر زندانیان، کارکنان زندان، مددکاران اجتماعی، یک کودک، بستگان زندانیان، کادر پزشکی، دادستان زندان و دست‌کم یک رهگذر نیز حضور داشتند.
میزان تخریب به‌قدری گسترده بود که بسیاری در داخل و خارج کشور گمان می‌کردند زندان تا ماه‌ها، یا شاید هیچ‌گاه، دوباره بازگشایی نخواهد شد.
بازگرداندن عجولانه زندانیان در اوایل ماه جاری به مجموعه‌ای که فاقد بسیاری از خدمات اولیه است، حتی خود زندانیان را غافلگیر کرد.
بـهزاد پناهی، زندانی متهم به جاسوسی برای هند، هفته گذشته در بیانیه‌ای اعلام کرد که در اعتراض به شرایط وخیم زندان دست به اعتصاب غذا زده است. او این وضعیت را با «سیاهچالی تاریک» مقایسه کرد که حتی «حداقل شرایط حیاتی لازم برای زندگی انسان» را ندارد.
اظهارات چند مقام ارشد نیز نشان می‌دهد که این اقدام ممکن است بخشی از تلاشی برای نمایش سرسختی در برابر اسرائیل و نشان دادن این باشد که حملات هوایی نتوانسته‌اند یکی از نمادهای بدنام سرکوب در ایران را از کار بیندازند.
علی‌اصغر جهانگیری، سخنگوی قوه قضائیه، هنگام اعلام بازگشت زندانیان در ۸ اوت، به رسانه‌های داخلی گفت که بلافاصله پس از حمله اسرائیل، رئیس قوه قضائیه دستور داده بود سازمان زندان‌ها زمینه بازگشت سریع زندانیان به اوین را فراهم کند.
در زمان حمله، زندان حدود ۱۵۰۰ زندانی داشت، از جمله زنان، که همه آنان به دو بازداشتگاه دیگر در حاشیه تهران منتقل شدند. زنان تاکنون به اوین بازگردانده نشده‌اند، اما جهانگیری ماه جاری گفت هدف این است که همه زندانیان «در اسرع وقت» بازگردند.
سازمان عفو بین‌الملل و دیدبان حقوق بشر در گزارش‌های جداگانه هدف قراردادن اوین توسط اسرائیل را «جنایت جنگی» خوانده و خواستار تحقیقات بین‌المللی مستقل شدند. این دو نهاد همچنین رفتار ایران با زندانیان در ساعات اولیه پس از حمله را محکوم کردند.
بر اساس بیانیه‌های جمعی نزدیک به ۲۰ زندانی که در صفحات اجتماعی‌شان منتشر شد، آنان هنگام انتقال به زندان‌های دیگر و نیز هنگام بازگشت به اوین با دستبند و پابند بسته شده و مورد ضرب‌وشتم قرار گرفتند.
ارتش اسرائیل درباره هدف حمله به اوین یا تلفات آن اظهارنظری نکرده است، اما مقامات اسرائیلی این حمله را «نمادین» توصیف کرده‌اند.
گروه‌های حقوق بشری و وکلا دولت ایران را متهم کرده‌اند که با بازگرداندن زندانیان به اوین، حقوق و امنیت آنان را نادیده گرفته است؛ زیرا این مکان فاقد زیرساخت‌های اولیه همچون تهویه مناسب، سیستم سرمایشی در میانه موج گرمای شدید و درمانگاه است.
سعید دهقان، وکیل برجسته حقوق بشر که دفتر حقوقی‌اش در ایران از زندانیان سیاسی دفاع می‌کند، در گفت‌وگویی از کانادا ــ جایی که اکنون اقامت دارد ــ گفت: «طبق مقررات خود ایران، تحت هیچ شرایطی نباید زندانیان در مکان‌هایی نگهداری شوند که امکانات اولیه مانند بهداشت یا مراقبت‌های پزشکی وجود ندارد ــ این نقض مقررات است.»
به گفته زندانیان، شب هفتم اوت، مأموران به آنان اطلاع دادند که صبح روز بعد به اوین بازگردانده خواهند شد.
وقتی گروهی از مخالفان سرشناس تلاش‌ها برای بستن دست‌وپای آنان به زنجیر را رد کردند ــ چرا که از تکرار خشونت انتقال قبلی هراس داشتند ــ درگیری رخ داد. طبق بیانیه مشترک ۱۹ زندانی، مأموران چند نفر از جمله ابوالفضل قدیانی ۸۰ ساله، سیاستمدار سابق، و مصطفی تاج‌زاده ۶۸ ساله، معاون پیشین وزیر کشور را به‌شدت کتک زده یا به زمین کوبیدند.
قوه قضائیه این اتهامات درباره خشونت را رد کرده است.
فخری محتشمی‌پور، همسر آقای تاج‌زاده، در گفت‌وگویی گفت وقتی هفته گذشته برای ملاقات همسرش به اوین رفته بود، از دیدن این‌که بیشتر ساختمان‌ها همچنان ویران است، شوکه شد. ملاقات در یک کانکس میان خرابه‌ها انجام شده بود.
او گفت: «میزان تخریب بسیار گسترده و به‌شدت نگران‌کننده بود. زندانیان این بندها هنوز به وسایل شخصی خود دسترسی ندارند و این وضعیتی شبیه جابه‌جایی موقت را ایجاد کرده، گویی آنان به‌عجله به بندهایی نیمه‌کارآمد منتقل شده‌اند.»