ساره السفتی و مها الدهن / خبرگزاری رویترز / ۱۸ اوت ۲۰۲۵
سوریه پس از شدیدترین خشکسالی در ۳۶ سال گذشته که تولید گندم را حدود ۴۰ درصد کاهش داده است، با خطر بروز یک بحران غذایی روبه‌روست؛ بحرانی که دولت این کشور با کمبود منابع مالی و ناتوانی در انجام خریدهای عمده غله با آن دست‌به‌گریبان است.
بر اساس اعلام «برنامه جهانی غذا»ی سازمان ملل در پاسخ کتبی به پرسش‌های رویترز، حدود سه میلیون سوری ممکن است با گرسنگی شدید مواجه شوند، هرچند زمان‌بندی مشخصی ارائه نشد. این نهاد افزود که هم‌اکنون بیش از نیمی از جمعیت ۲۵.۶ میلیونی سوریه دچار ناامنی غذایی هستند.
در گزارشی در ماه ژوئن، سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو) برآورد کرد که سوریه امسال با کسری ۲.۷۳ میلیون تُن گندم مواجه است؛ مقداری که برای تغذیه حدود ۱۶ میلیون نفر به مدت یک سال کافی است.
این شرایط چالشی جدی برای رئیس‌جمهور احمد الشرع محسوب می‌شود؛ دولتی که او هدایت آن را برعهده دارد تلاش می‌کند سوریه را پس از جنگ داخلی ۱۴ ساله که در دسامبر به سرنگونی بشار اسد، حاکم دیرینه کشور، انجامید، بازسازی کند.
گندم مهم‌ترین محصول کشاورزی سوریه و پایه‌گذار برنامه نان یارانه‌ای دولتی است که نقشی حیاتی در زندگی روزمره مردم دارد. با این حال، دولت الشرع در جلب حمایت بین‌المللی برای خریدهای بزرگ غله کند عمل کرده است.
رویترز با یک مقام سوری، سه تاجر، سه امدادگر و دو منبع صنعتی آگاه از روند تأمین گندم گفت‌وگو کرده است. آنان تأکید کردند برای کاهش کمبود پیشِ‌رو، واردات بیشتر و منابع مالی لازم است.
به گفته یک مقام دولتی سوری که نخواست نامش فاش شود، دولت جدید در این فصل تنها ۳۷۳ هزار و ۵۰۰ تُن گندم از کشاورزان داخلی خریداری کرده است؛ رقمی معادل نیمی از حجم خرید سال گذشته. این مقام افزود که دولت برای تأمین نیاز امسال باید حدود ۲.۵۵ میلیون تُن گندم وارد کند.
با این حال، دمشق تاکنون هیچ قرارداد عمده واردات گندم را اعلام نکرده و تنها به محموله‌های کوچک خصوصی به میزان تقریبی ۲۰۰ هزار تُن تکیه دارد؛ محموله‌هایی که از طریق قرارداد مستقیم با واردکنندگان داخلی تأمین می‌شود. دو منبع صنعتی که به دلیل حساسیت موضوع نخواستند نامشان فاش شود این اطلاعات را تأیید کردند.
وزارت اطلاع‌رسانی سوریه به درخواست رویترز برای اظهار نظر پاسخی نداد.
تونی ایتل، نماینده فائو در سوریه، به رویترز گفت: «نیمی از جمعیت در معرض پیامدهای خشکسالی قرار دارند، به‌ویژه در زمینه دسترسی به نان که مهم‌ترین ماده غذایی در دوران بحران است.»
تاکنون سوریه تنها کمک‌های اضطراری محدودی دریافت کرده است؛ از جمله ۲۲۰ هزار تُن گندم از عراق و ۵۰۰ تُن آرد از اوکراین.
«بدترین سال»
سوریه سالانه حدود چهار میلیون تُن گندم مصرف می‌کند. اما طبق آمار فائو، تولید داخلی امسال پیش‌بینی می‌شود به حدود ۱.۲ میلیون تُن برسد که ۴۰ درصد کمتر از سال گذشته است.
نزیه الطرشه، کشاورزی در استان حمص که خانواده‌اش از سال ۱۹۶۰ مالک شش هکتار زمین بوده‌اند، می‌گوید: «از زمانی که کشاورزی را شروع کرده‌ام، این بدترین سال بوده است.»
عباس عثمان، کشاورز گندم در قامشلی واقع در استان حسکه – بخش اصلی «سبد نان» سوریه در شمال شرق – حتی یک دانه هم برداشت نکرده است. او به رویترز گفت: «۱۰۰ دونم (شش هکتار) کاشتیم اما هیچ چیز برداشت نکردیم.»
طبق گزارش فائو، تنها ۴۰ درصد از زمین‌های کشاورزی امسال کشت شدند که بخش زیادی از آن هم از بین رفته است، به‌ویژه در مناطق کلیدی تولید غذا مانند حسکه، حلب و حمص.
به گفته مقام رسمی سوری، دولت برای تشویق کشاورزان، گندم تولیدی را به قیمت ۴۵۰ دلار برای هر تُن خریداری کرده است؛ یعنی حدود ۲۰۰ دلار بالاتر از قیمت بازار.
الطرشه، کشاورز حمصی، افزود: «در یک سال خوب می‌توانم حدود ۲۵ تُن از شش هکتار زمینم به دولت بفروشم، اما امسال فقط توانستم هشت تُن بفروشم.» او گفت بقیه محصولش آنقدر بی‌کیفیت بود که مجبور شد آن را به دام‌هایش بخوراند و امیدوار است بارش‌های بهتری در دسامبر و آغاز فصل کشت جدید داشته باشد.
پیش از جنگ داخلی، سوریه در سال‌های خوب تا چهار میلیون تُن گندم تولید می‌کرد و حدود یک میلیون تُن آن را صادر می‌کرد.
تغییر سیاست آمریکا
در یک تغییر بزرگ سیاستی در ماه مه، رئیس‌جمهور دونالد ترامپ اعلام کرد تحریم‌های سوریه را لغو خواهد کرد؛ تحریم‌هایی که روند بهبود اقتصادی کشور را به خطر انداخته بود.
بر اساس پایگاه داده وزارت کشاورزی آمریکا، انتظار می‌رود سوریه در سال زراعی ۲۰۲۵/۲۶ رکورد ۲.۱۵ میلیون تُن گندم وارد کند؛ رقمی که نسبت به سال گذشته ۵۳ درصد افزایش دارد.
با این حال، اصلی‌ترین نهاد خرید غلات سوریه هنوز استراتژی جدیدی برای خرید اعلام نکرده است. این نهاد نیز به پرسش‌های رویترز در این باره پاسخی نداد.
به گفته دو منبع آگاه، باوجود لغو تحریم‌ها، واردات گندم همچنان با تأخیر در پرداخت‌ها به دلیل مشکلات مالی مواجه است.
هرچند مواد غذایی به طور مستقیم مشمول تحریم‌های غرب علیه سوریه در دوران اسد نبودند، اما محدودیت‌های بانکی و مسدود شدن دارایی‌ها باعث می‌شد بیشتر شرکت‌های تجاری از معامله با دمشق خودداری کنند.
منابع مطلع افزودند که روسیه، بزرگ‌ترین صادرکننده گندم جهان و حامی سرسخت اسد، پس از دسامبر و در پی سرنگونی او، تا حد زیادی عرضه گندم به سوریه را متوقف کرده است؛ دلیل آن هم تأخیر در پرداخت‌ها و بی‌اطمینانی نسبت به دولت جدید عنوان شده است.