مایکل هیرش
فارین پالیسی، ۱۶ اوت ۲۰۲۵
دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، به خاطر دعوت از ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، برای نخستین بار طی یک دهه، به ایالات متحده با تشریفات خاص، فرش قرمز، تابلوی پرنور «آلاسکا ۲۰۲۵» و برگزاری یک نشست خبری مشترک، با انتقادات زیادی روبرو شد. این دعوت در حالی صورت گرفت که ترامپ پیشاپیش از پوتین چیزی جز وعده تداوم کشتار اوکراینی‌ها و تصرف سرزمین‌هایشان در صورت نرسیدن اجلاس به خواسته‌های وی دریافت نکرده بود.
در نشست خبری روز جمعه، به سرعت روشن شد که ترامپ کمتر از کمترین انتظاراتش، یعنی یک آتش‌بس موقت، را به دست آورده است. با وجود جملات دوستانه پوتین خطاب به ترامپ — و توصیف ترامپ از او به عنوان «شریکی فوق‌العاده» — رئیس‌جمهور روسیه کوچکترین عقب‌نشینی‌ای از موضع بنیادین خود که اوکراین را بخشی از قلمرو روسیه می‌داند و حاضر به سازش نیست، نشان نداد.
با این حال، ترامپ تلاش کرد نتیجه را مثبت جلوه دهد. او گفت: «به آنجا نرسیدیم، اما شانس بسیار خوبی برای رسیدن داریم.» ترامپ مذاکرات را «بسیار پربار» توصیف کرد و افزود: «بر سر بسیاری از مسائل توافق شد.» اما او اذعان کرد که «احتمالاً بر سر مهمترین مسئله»، که احتمالاً آتش‌بس در اوکراین بوده، هیچ پیشرفتی حاصل نشده است. دو رهبر بدون پاسخ به سوالات خبرنگاران جلسه را ترک کردند.
ترامپ گفت: «تا توافقی حاصل نشده، توافقی وجود ندارد» — تکرار فلسفه کاری همیشگی خود به عنوان «استاد هنر معامله».
مشکل اینجا بود که ترامپ باوجود نبود نشانه‌ای از کسب هرگونه امتیاز پیشاپیش، اساساً با برگزاری این اجلاس موافقت کرد. معمولاً چنین نشست‌های حساسی فقط وقتی ترتیب داده می‌شود که نشانه معقولی از آمادگی دو طرف برای مصالحه وجود داشته باشد. اما ترامپ با استقبال گرم و گفتگو با پوتینِ خندان، پس از ورود وی به آلاسکا، سطح انتظارات را بالا برد. او سپس پوتین را به لیموزین ریاست جمهوری خود برای صحبتی خصوصی دعوت کرد.
این حرکت در اجلاس بین دو رقیب یا دشمن بزرگ تقریباً بی‌سابقه است. اما ترامپ اکنون با انتقادات بیشتری روبه‌رو خواهد شد — چراکه بدون دریافت هیچ امتیازی، چنین موقعیت و نمایشی را به پوتین اعطا کرده است؛ فردی که به‌دلیل ارتکاب جنایات بی‌شمار در جنگی که بی‌دلیل آغاز کرد، به‌عنوان جنایتکار جنگی تحت پیگرد است.
در واقع، پوتین ظاهراً تلاش داشت با نقل گفته‌های بی‌اساس ترامپ که گفته روسیه هرگز در صورت ریاست‌جمهوری ترامپ (و نه بایدن) در سال ۲۰۲۲ به اوکراین حمله نمی‌کرد، با غرور او بازی کند. پوتین گفت: «امروز پرزیدنت ترامپ گفت اگر او در آن موقع رئیس‌جمهور بود، جنگی اتفاق نمی‌افتاد؛ و من کاملاً مطمئنم همینطور می‌بود. می‌توانم این را تأیید کنم.» گفته‌ای که معنای تلویحی‌اش، پذیرش کنترل بخشی از اوکراین توسط روسیه از سوی ترامپ بود.
شاید سرنوشت این اجلاس از همان ابتدا با سیگنال‌های متناقض کاخ سفید مغلوب شده بود. جلسه تنها چند هفته پس از آن برگزار شد که ترامپ از «مزخرفات» پوتین انتقاد کرده و گفته بود: «او همیشه بسیار خوش‌برخورد است، اما در نهایت چیزی در پشتش نیست.» ترامپ در آغاز هفته اجلاس اعلام کرد نظاره‌گر «تبادل برخی مناطق» بین روسیه و اوکراین خواهد بود — اما بعداً به رهبران اروپایی گفت تنها خواسته‌اش آتش‌بس است و هر گونه تقسیم قلمرو باید به زمان حضور ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین، موکول شود. البته موضع خود زلنسکی نیز این است که ابتدا باید آتش‌بس برقرار شود، اما او به اجلاس آلاسکا دعوت نشد.
دو رهبر امکان گفتگوهای آینده را باز گذاشتند. بسیاری از کارشناسان معتقدند بیش از سه سال است که باید نوعی دیپلماسی امتحان می‌شد — جنگی که پوتین آغاز کرد، چشم‌انداز حل‌اش صفر است، و احتمال شکست اوکراین با گذر زمان بیشتر می‌شود. همچنین تنش‌های هسته‌ای به طرز نگران‌کنندهای بالا مانده و ثبات جهانی رو به فروپاشی است.
جرج بیب، رئیس سابق بخش تحلیل روسیه در سیا و از اعضای کنونی مؤسسه کوئینسی، گفت: «اگر خاطرتان باشد، یک سال پیش واشنگتن اجازه هیچ بحثی درباره نحوه ساماندهی راه‌حل دیپلماتیک برای جنگ اوکراین نمی‌داد؛ این کفرآمیز بود. حالا حداقل درباره آن صحبت می‌کنیم. بخشی از آن نتیجه باز شدن این نوع بحث‌ها توسط ترامپ است. بخشی دیگر اذعان به این واقعیت است که اوکراینی‌ها در یک جنگ فرسایشی تاب آوردن مقابل روس‌ها را نخواهند داشت.»
بیب و سایر کارشناسان در مواردی از بایدن، رئیس‌جمهور پیشین آمریکا، نیز انتقاد داشته‌اند که عملاً باب مذاکره با پوتین را بست؛ هرچند بارها گفت تنها راه پایان جنگ گفتگوست.
اما عدم پیشرفت می‌تواند سبب شود ترامپ از این نشست پرخطر با ظاهری تحقیرآمیز و بی‌اثر خارج شود. در واقع، اگر او بدون موافقت اوکراین یا همکاری اروپا به هر یک از خواسته‌های پوتین تن بدهد، بی‌شک به نویل چمبرلین در مونیخ ۱۹۳۸ تشبیه خواهد شد — زمانی که نخست‌وزیر بریتانیا تسلیم هیتلر شد — یا دستکم، به فرانکلین دی. روزولت در کنفرانس یالتا ۱۹۴۵ (که متهم شد به خواسته‌های استالین درباره تقسیم اروپا تن داده و تنها دو ماه بعد هم درگذشت).
با این حال، باید توجه داشت که اکنون شرایط از لحاظ اهمیت نه به مونیخ شباهت دارد و نه به یالتا. بر خلاف هیتلر، پوتینِ به‌شدت تضعیف‌شده نه قصد تاختن به اروپای غربی دارد، نه عبور از ناتو متحد، و نه حتی تسلط کامل بر اوکراین و دیگر کشورهای بلوک شرق سابق. پوتین بارها اعلام کرده که حفظ کریمه (که در ۲۰۱۴ با واکنش سرد غرب اشغال کرد) و مناطق شرقی اوکراین که اکنون به‌سختی در اختیار دارد، برایش کفایت می‌کند.
شاید بهترین نتیجه ممکن اجلاس آلاسکا آتش‌بسی طولانی در خطوط فعلی جبهه بود، با تعلیق موضوع قلمرو برای مدت طولانی — شاید حتی ده‌ها سال. یکی از مدل‌های آینده می‌تواند آتش‌بس حل‌نشده میان کره شمالی و جنوبی باشد. یا حتی اعطای کنترل عملی مناطقی از اوکراین به روسیه، مشابه وضعیتی که اسرائیل نسبت به کرانه باختری دارد. گفته شده این ایده در مذاکرات نماینده ترامپ، استیو ویتکوف، و همتاهای روسی‌اش نیز مطرح شده؛ اما ظاهراً هیچ پیشرفتی حاصل نشده است.
سؤال بزرگی که باقی می‌ماند، توانایی ترامپ در مقاومت واقعی مقابل پوتین است — سؤالی که به اجلاس بدنام ۲۰۱۸ هلسینکی بازمی‌گردد: زمانی که ترامپ نظر کارشناسان امنیتی خود را رد کرد و از تکذیب پوتین درباره دخالت روسیه در انتخابات ۲۰۱۶ دفاع نمود (که بعداً مستند شد). در فاصله دو ریاست‌جمهوری، ترامپ بارها در جلسات خصوصی با پوتین دیدار کرد و از او ابراز تحسین نمود. درست پیش از حمله روسیه به اوکراین، ترامپ آشکارا پوتین را به خاطر تهاجمش ستود و در ۲۲ فوریه ۲۰۲۲ به یک برنامه رادیویی جناح راست گفت: «گفتم: این نابغه است.»
اوایل دوره دوم ریاست‌جمهوری، ترامپ آشکارا به زلنسکی توهین کرد؛ در یک دیدار کاخ سفید بارها حرف او را قطع نمود و حتی زلنسکی را مقصر تهاجم پوتین دانست.
با این حال، در هفته‌های اخیر ترامپ در واکنش به خشونت‌های ادامه‌دار پوتین، رویکرد خود را تغییر داده؛ اشاره کرد که ممکن است بر کشورهایی که نفت و گاز روسیه را می‌خرند تحریم‌های ثانویه اعمال کند — اقدامی که می‌تواند اقتصاد بحران‌زده روسیه را نابود کند. اوایل اوت، ترامپ تعرفه برخی واردات از هند را بابت خرید نفت و سلاح از روسیه به ۵۰درصد افزایش داد و چهارشنبه هشدار داد که در صورت عدم موافقت مسکو با صلح، «عواقب وخیمی» در پیش خواهد بود.
با این حال، همان طور که این نشست نشان داد، حصول توافقی فوری بعید است. دیپلمات‌ها — و مهمتر از آن، زلنسکی و دولتش — معتقدند پوتین بدون اخذ اعطای رسمی اراضی از اوکراین هیچ آتش‌بسی را جدی نخواهد گرفت. این امتیازی است که زلنسکی با آن موافق نیست، مخصوصاً بدون تضمینی برای عضویت اوکراین در ناتو یا پشتیبانی امنیتی ایالات متحده یا اروپا. ترامپ از دوران پیش از انتخابات دوم خود گفته بود عضویت اوکراین در ناتو را نخواهد پذیرفت.
این جنگ تقریباً سایر مسائل نیم‌کره غربی را معلق کرده — به‌ویژه هرگونه امید به ازسرگیری مذاکرات استراتژیک تسلیحاتی بین واشنگتن و مسکو. این در زمانی است که هر دو طرف در حال نوسازی زرادخانه‌های هسته‌ای خود، توسعه سلاح‌های پیشرفته مانند موشک‌های مافوق صوت و ادغام هوش مصنوعی در سامانه‌های خودمختار هستند — با حداقل یا بدون هیچگونه نظارت و مقررات.
ترامپ به عنوان رئیس‌جمهور، گاه از توافقاتی که بد ارزیابی می‌کرد، عقب‌نشینی کرده است. در دور اول ریاست‌جمهوری پس از تلاش‌های پیاپی برای جلب کیم جونگ اون رهبر کره‌شمالی، در اجلاس هانوی در فوریه ۲۰۱۹ حتی بدون توافق جزئی برای برچیدن بخشی از برنامه هسته‌ای پیونگیانگ، نشست را ترک کرد. ترامپ آن زمان گفت: «اساساً آنها خواستار رفع کامل تحریم‌ها بودند و ما نمی‌توانستیم این کار را انجام دهیم. آنها حاضر بودند بخش بزرگی از مناطق مورد نظر ما را عاری از سلاح هسته‌ای کنند، اما نمی‌توانستیم همه تحریم‌ها را در قبال آن برداریم. ... مجبور بودیم این پیشنهاد را قبول نکنیم.»
اما هر نوع دیپلماسی موفق نیاز به نوعی مصالحه پرریسک دارد. اغلب دستیابی به موفقیت، پروژه‌ای بلندمدت است که فقط پس از شکست اولیه رخ می‌دهد — چنانچه در مذاکرات قبلی سران آمریکا دیده شده است. در گفت‌وگوهای کمپ دیوید با میانجیگری رئیس‌جمهور جیمی کارتر در ۱۹۷۸، انور سادات رئیس‌جمهور مصر چند بار تهدید کرد جلسه را ترک می‌کند و مناخیم بگین نخست‌وزیر اسرائیل گفتگو را قطع کرد تا کارتر به زحمت توافق را نجات داد. در ۱۹۰۵، تئودور روزولت رئیس‌جمهور آمریکا در لحظه آخر بن‌بست میان روسیه و ژاپن را در پورت‌سموث، نیوهمپشایر، شکست و سال بعد به خاطر آن جایزه نوبل صلح گرفت.
با وجود سیگنال‌های متناقض دولت ترامپ درباره مدت مداخله در بحران اوکراین-روسیه — در کمپین ۲۰۲۴ می‌گفت طی ۲۴ساعت دعوا را حل می‌کند، اما بعد از ریاست‌جمهوری بارها از پوتین و زلنسکی ابراز ناامیدی کرد — ترامپ خود را «صلح‌آفرین» می‌نامد و آشکارا در آرزوی دریافت نوبل است.
ترامپ پنجشنبه در دفتر بیضی‌شکل گفت: «در شش ماه گذشته شش جنگ را حل کرده‌ام، الان کمی بیش از شش ماه است، و به آن افتخار می‌کنم.»
نشست آلاسکا کمکی به تحقق این آرزو نکرد.
——————
* مایکل هیرش، ستون‌نویس فارین پالیسی و نویسنده کتاب‌های «توهین بزرگ: چگونه عاقلان واشنگتن آینده آمریکا را به وال‌استریت واگذار کردند» و «در جنگ با خودمان: چرا آمریکا فرصت خود برای ساختن جهانی بهتر را هدر می‌دهد» است.