مردخای کدار / اورشلیم پست / ۱۱ اوت ۲۰۲۵
در مذاکرات، معمولاً طرف‌های گفت‌وگو عنصر اصلی‌اند و نقش میانجی تنها جنبه‌ای ثانویه و فنی دارد. با این حال، گاه فاصله میان طرفین آن‌قدر زیاد است که کل توافق به شخص میانجی وابسته می‌شود و او را به چهره اصلی فرآیند بدل می‌کند.
روابط اسرائیل و سوریه دقیقاً چنین وضعیتی دارد.
در یک سو، دولت اسرائیل به‌عنوان کشوری دموکراتیک، توسعه‌یافته و قدرتمند قرار دارد؛ و در سوی دیگر، سوریه به‌عنوان کشوری ویران‌شده، جامعه‌ای ازهم‌گسیخته و اقتصادی فروپاشیده، با حاکمی جهادی.
در چنین شرایطی با این تضاد آشکار، این‌که میانجی چه کسی باشد و از چه روشی بهره گیرد، اهمیتی تعیین‌کننده دارد.
بازیگر جدید
بازیگر تازه‌ای در عرصه دیپلماسی خاورمیانه ظاهر شده است: آذربایجان. کشوری که سال‌ها به‌خاطر راهبرد انعطاف‌پذیر در سیاست انرژی و امنیت منطقه‌ای شناخته می‌شد، اکنون به نظر می‌رسد آماده ایفای نقش میانجی میان اورشلیم و دمشق است.
آذربایجان از معدود کشورهایی است که توانسته روابطی هم‌زمان و متعادل با هر دو طرف – اسرائیل و جهان اسلام – حفظ کند.
باکو سال‌هاست همکاری نزدیکی با اسرائیل دارد، به‌ویژه در حوزه‌های دفاعی، اطلاعاتی و فناوری. فناوری‌های نظامی اسرائیل نقش مهمی در پیروزی آذربایجان در جنگ دوم قره‌باغ (۲۰۲۰) ایفا کرد و این شراکت راهبردی را بیش از پیش تقویت نمود.
آذربایجان هرگز سیاست خصمانه‌ای علیه سوریه دنبال نکرده است. امروز سوریه جنگ‌زده به‌شدت به شراکت‌های اقتصادی و کمک به بازسازی نیاز دارد و باکو با پروژه‌های انرژی و حمایت از زیرساخت‌ها، در حال ورود به این عرصه است.
دیدار در باکو
۱۲ ژوئیه ۲۰۲۵، الهام علی‌اف رئیس‌جمهور آذربایجان با احمد شرع، رئیس‌جمهور موقت سوریه، در باکو دیدار کرد. محور این نشست، همکاری در حوزه انرژی بود؛ به‌ویژه طرح آذربایجان برای تأمین گاز طبیعی سوریه از طریق ترکیه و کمک به بازسازی زیرساخت‌های ویران‌شده انرژی این کشور.
علاوه بر این، باکو به‌طور بی‌سر و صدا میزبان گفت‌وگوهای فنی «کاهش تنش» میان اسرائیل و ترکیه درباره عملیات‌هایشان در سوریه بوده است. این اقدامات، شهرت رو‌به‌رشد آذربایجان را به‌عنوان سکویی بی‌طرف و قابل اعتماد برای گفت‌وگوها، برجسته می‌کند.
عوامل تقویت‌کننده شانس موفقیت آذربایجان
● سیاست متعادل: روابط سازنده هم با اسرائیل و هم با کشورهای مسلمان.
● دیپلماسی انرژی: نفوذ اقتصادی به‌عنوان صادرکننده بزرگ نفت و گاز.
● اتحاد راهبردی با ترکیه: شراکت آنکارا–باکو درهای دیپلماتیک کلیدی منطقه را می‌گشاید.
● حکمرانی سکولار: رویکرد عمل‌گرایانه و غیرایدئولوژیک که الهام‌بخش اعتماد است.
چالش‌های باقی‌مانده
● ایران از همسویی فزاینده آذربایجان با اسرائیل نگران است و ممکن است بکوشد ابتکارات باکو را تضعیف کند.
● تداوم چنددستگی سیاسی در سوریه، و این واقعیت که هر فرآیند صلح باید نقش گذشته روسیه و ایران در دمشق را مدنظر قرار دهد.
● نیاز به دیپلماسی ظریف برای ایجاد توازن میان منافع ترکیه، اسرائیل و کشورهای عرب.
بازیگری قابل اعتماد
صعود دیپلماتیک آذربایجان تصادفی نیست. سال‌ها شراکت مبتنی بر انرژی و دوراندیشی راهبردی، باکو را به بازیگری قابل اعتماد در عرصه منطقه‌ای بدل کرده است.
امروز این کشور هم میزبان گفت‌وگوهای اسرائیل و ترکیه است و هم ابتکاراتی با سوریه دارد.
اگر روزی مذاکرات واقعی صلح میان اسرائیل و سوریه آغاز شود، این احتمال واقعی وجود دارد که این گفت‌وگوی تاریخی در باکو، بر کرانه‌های دریای خزر، برگزار شود.