پیشنهاد آمریکا برای نظارت بر کریدور زنگزور
راگیپ سویلو / میدل ایست آی / ۱۴ ژوئیه ۲۰۲۵
ایالات متحده پیشنهاد کرده است که مدیریت کریدور حمل‌ونقل برنامه‌ریزی‌شده بین ارمنستان و آذربایجان را بر عهده بگیرد تا مذاکرات دیپلماتیک طولانی‌مدت و متوقف‌شده بین این دو کشور قفقازی را پیش ببرد. تام باراک، سفیر ایالات متحده در ترکیه، روز جمعه (۱۱ ژوئیه ۲۰۲۵) در یک نشست خبری در نیویورک به خبرنگاران گفت.
اگرچه ارمنستان و آذربایجان در ماه مارس بر پیش‌نویس توافق صلح به اجماع رسیدند، باکو همچنان بر چندین شرط اضافی پیش از امضای رسمی این توافق اصرار دارد.
آذربایجان از ایروان می‌خواهد که قانون اساسی خود را اصلاح کند تا اشاره‌هایی به قلمرو آذربایجان حذف شود. یکی از اصلی‌ترین نقاط اختلاف، کریدور موسوم به زنگزور است که آذربایجان را از طریق خاک ارمنستان به منطقه جداافتاده نخجوان متصل می‌کند.
ارمنستان از استفاده از اصطلاح “کریدور زنگزور” خودداری می‌کند و استدلال می‌کند که این اصطلاح دارای بار ارضی و تجزیه‌طلبانه نسبت به قلمرو حاکمیتی ارمنستان، معروف به سیونیک، است.
آذربایجان اصرار دارد که این کریدور نباید تحت کنترل کامل ارمنستان باشد و ابراز نگرانی می‌کند که ایروان نمی‌تواند دسترسی آزاد و بدون محدودیت را تضمین کند. به همین ترتیب، ارمنستان به‌طور قاطع با واگذاری کنترل این مسیر به هر طرف ثالثی مخالفت می‌کند.
این کریدور ۳۲ کیلومتری به مانعی قابل‌توجه برای دستیابی به صلح پایدار بین ارمنستان و آذربایجان تبدیل شده است.
باراک در نشستی که در نیویورک برگزار شد، به خبرنگاران گفت: «آن‌ها بر سر ۳۲ کیلومتر جاده بحث می‌کنند، اما این موضوع بی‌اهمیتی نیست. این مسئله برای یک دهه ادامه داشته است ـــ ۳۲ کیلومتر جاده.»
او افزود: «بنابراین، آمریکا وارد عمل می‌شود و می‌گوید: ‘بسیار خوب، ما این را بر عهده می‌گیریم. این ۳۲ کیلومتر جاده را برای یک اجاره صدساله به ما بدهید و همه می‌توانید از آن استفاده کنید.’»
ترکیه ابتدا این ایده را پیشنهاد کرد
اظهارات باراک اولین تأیید رسمی است که دولت ترامپ پیشنهاد مدیریت این کریدور را از طریق یک اپراتور تجاری خصوصی آمریکایی ارائه داده است که به‌عنوان ضامن بی‌طرف عمل خواهد کرد.
گزارش اخیر بنیاد کارنگی نشان می‌دهد که این طرح بر اساس پیشنهاد قبلی اتحادیه اروپا طراحی شده است که یک شرکت لجستیک آمریکایی را مسئول مدیریت و نظارت بر حمل‌ونقل بار در این مسیر قرار می‌دهد و داده‌ها را به‌صورت شفاف با همه طرف‌ها به اشتراک می‌گذارد.
این گزارش خاطرنشان کرد که این پیشنهاد از پیشینه‌های نظارت بین‌المللی در مناطق جدایی‌طلب گرجستان الهام گرفته شده است و هدف آن پاسخگویی به خواسته باکو برای تضمین‌های امنیتی قوی و بلندمدت، ضمن حفظ حاکمیت ایروان بر این کریدور است.
در همین حال، ترکیه به‌طور محرمانه از باکو خواسته است که توافق صلح را امضا کند و به مقامات آذربایجانی یادآوری کرده است که پویایی‌های منطقه‌ای، مانند کاهش نفوذ ایران، در حال تغییر است.
یک منبع منطقه‌ای آشنا با مذاکرات به «میدل ایست آی» گفت که این ترکیه بود که ابتدا ایده مدیریت کریدور توسط یک شرکت خصوصی مورد تأیید هر دو کشور ارمنستان و آذربایجان را پیشنهاد کرد.
این منبع افزود: «با این حال، طرف ارمنی خواستار آن شد که این شرکت در سمت نخجوان کریدور نیز فعالیت کند، که برای باکو غیرقابل‌قبول بود.»
مناقشه بین ارمنستان و آذربایجان به جنگ قره‌باغ کوهستانی در سال ۱۹۹۳ بازمی‌گردد، زمانی که نیروهای ارمنی این منطقه مورد مناقشه، که توسط سازمان ملل متحد به‌عنوان قلمرو آذربایجان به رسمیت شناخته شده بود، را پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی تصرف کردند.
پس از یک جنگ خونین شش‌هفته‌ای در اواخر سال ۲۰۲۰، آذربایجان در سپتامبر ۲۰۲۳ عملیاتی نظامی برای بازپس‌گیری قره‌باغ کوهستانی آغاز کرد که به توافق آتش‌بس منجر شد. اکثر ارمنی‌های قومی این منطقه را ترک کردند و این منطقه جدایی‌طلب به‌طور رسمی در ۱ ژانویه ۲۰۲۴ منحل شد.
فرآیند عادی‌سازی روابط ترکیه با ارمنستان به شدت به چشم‌انداز توافق صلح بین آذربایجان و ارمنستان وابسته است.
مقامات ترکیه ارمنستان را به‌عنوان حلقه‌ای حیاتی در کریدور میانی می‌بینند که ترکیه را به‌طور مستقیم به آسیای مرکزی متصل می‌کند. شرکت‌های ترکیه‌ای نیز مشتاق مشارکت در پروژه‌های زیرساختی احتمالی در ارمنستان هستند.
رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، ماه گذشته میزبان نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان، بود که اولین دیدار رسمی یک رهبر ارمنی از ترکیه را رقم زد.