یگانه تربتی / واشنگتن پست / ۱۳ ژوئیه ۲۰۲۵
در صحنه سیاسی پرتنش ایران، اجماعی در حال شکل‌گیری است که این کشور باید مذاکرات درباره برنامه هسته‌ای خود با ایالات متحده را از سر بگیرد، حتی با وجود بی‌اعتمادی به این که آیا چنین گفت‌وگوهایی ممکن است مقدمه‌ای برای حمله دیگری از سوی اسرائیل باشد. این دیدگاه بر اساس نظرات تحلیلگران و ناظران سیاسی داخل و خارج از ایران مطرح شده است.
مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور ایران، و عباس عراقچی، وزیر امور خارجه، در هفته‌های اخیر با حضور گسترده در رسانه‌ها تلاش کرده‌اند تا تمایز بین ایالات متحده و اسرائیل را برجسته کنند و تأکید کرده‌اند که با وجود خصومت اسرائیل، امکان دستیابی به توافقی از طریق مذاکره با واشنگتن وجود دارد.
برای مثال، پزشکیان در مصاحبه‌ای که هفته گذشته با تاکر کارلسون، شخصیت محافظه‌کار رسانه‌ای، منتشر شد، نخست‌وزیر اسرائیل، بنیامین نتانیاهو، را متهم کرد که این ایده را در ذهن آمریکایی‌ها القا کرده که ایران به دنبال ساخت سلاح هسته‌ای است. اما او تأکید کرد که ایران می‌تواند «به‌راحتی از طریق گفت‌وگو و مذاکره اختلافات و تعارضات خود با ایالات متحده را حل کند.» همچنین، عراقچی در مقاله‌ای در فایننشال تایمز نوشت پیش از آن که حملات اسرائیل آغاز شود، ایران و ایالات متحده «در آستانه یک پیشرفت تاریخی» قرار داشتند.
برخی ناظران معتقدند که شتاب برای ازسرگیری مذاکرات، بازتاب‌دهنده یک جنگ قدرت در تهران است که پس از حملات اسرائیل و آمریکا در ماه گذشته شدت گرفته است. در این میان، کسانی که رویکردی آشتی‌جویانه‌تر را ترویج می‌دهند، در برابر طرفداران رویکرد تقابلی، نفوذ بیشتری پیدا کرده‌اند.
با این حال، مخالفانی نیز وجود دارند. هادی معصومی‌زارع، کارشناس منطقه‌ای که پیش‌تر در رسانه‌ای وابسته به سپاه پاسداران انقلاب اسلامی حضور داشته، به این جنگ قدرت جاری اذعان کرده و از تلاش‌های سیاست‌گذارانی انتقاد کرده که به گفته او از ضربه‌های واردشده توسط اسرائیل سوءاستفاده می‌کنند تا مذاکره با آمریکا را پیش ببرند.
معصومی‌زارع در اپیزودی از یک پادکست که هفته گذشته منتشر شد، اظهار داشت: «امروز، در غیاب بسیاری از این فرماندهان و با این احساس که لایه ایدئولوژیک و انقلابی توسط اسرائیل تضعیف و فرسوده شده، آن‌ها سعی دارند خود و مدل ذهنی‌شان را به‌عنوان ناجی به مردم ایران معرفی کنند.» او افزود که این تلاش بخشی از برنامه‌ای گسترده‌تر برای تسلط بر مراکز قدرت ایران است.
برای مقامات ارشد ایران، حمله‌ای پایدار مانند آنچه اسرائیل ماه گذشته علیه خاک این کشور انجام داد، همراه با بمباران سه تأسیسات هسته‌ای توسط آمریکا، زمانی غیرقابل‌تصور بود. با این‌حال این حملات چشمگیر تغییری قابل‌توجه در مواضع عمومی ایران ایجاد نکرده‌اند. ایران نه علاقه بیشتری به پیگیری سلاح هسته‌ای نشان داده و نه تمایلی به کنار گذاشتن کامل برنامه هسته‌ای خود. این کشور همچنان بر حق خود برای تولید سوخت هسته‌ای در داخل مرزهایش تأکید دارد و تکرار می‌کند که به دنبال توسعه سلاح هسته‌ای نیست. شاید شگفت‌انگیزتر این باشد که حملات آمریکا باعث نشده ایران از واشنگتن روی برگرداند.
حمیدرضا عزیزی، پژوهشگر مهمان در مؤسسه آلمانی امور بین‌الملل و امنیت، می‌گوید: «انتظار داشتم پس از همه اتفاقات و جنگ و غیره، شاهد موضعی یکپارچه در رد هرگونه تعامل با ایالات متحده باشم... اما در واقع، به نظر می‌رسد که عکس این اتفاق در حال رخ دادن است.» او افزود: «نکته کلیدی اینجاست که آسیب‌پذیری‌ها به‌طور کامل آشکار شده‌اند و این امر به رویکردی عمل‌گرایانه منجر شده است.»
ایران در موقعیت دشواری قرار دارد. حملات اخیر نشان داد که سیستم‌های موشکی و دفاع هوایی این کشور — که پیش‌تر توسط رهبران نظامی و سیاسی بسیار مورد ستایش قرار می‌گرفتند — در برابر حملات دو ارتش پیشرفته ناتوان هستند.
به‌ویژه، کارزار اسرائیل علیه ایران، نشان‌دهنده نفوذ عمیق اطلاعاتی این کشور در نیروهای امنیتی ایران بود، که احتمالاً باعث خواهد شد ایران در مورد چگونگی بازسازی توان نظامی و هسته‌ای خود با احتیاط بیشتری عمل کند. اسرائیل موفق شد از پیش تسلیحاتی را به داخل ایران قاچاق کند و یک مکان مورد استفاده مقامات ارشد نیروی هوایی ایران را شناسایی کرده و با حمله به آن، فرماندهان حاضر در آنجا را کشت.
بهنام بن‌طالب‌لو، مدیر ارشد برنامه ایران در بنیاد دفاع از دموکراسی‌ها در واشنگتن، اظهار داشت: «این اولین جنگ در خاک ایران از زمان جنگ ایران و عراق [در دهه ۱۹۸۰] است و رژیم کاملاً در مدیریت آن ناکام ماند.»
مشکلات ایران با وضعیت اقتصادی این کشور تشدید شده است، اقتصادی که تحت فشار تورم بالا و بیکاری مداوم قرار دارد. این فشارها ممکن است در هفته‌های آینده تشدید شوند اگر کشورهای اروپایی تصمیم بگیرند با اعلام عدم پایبندی ایران به توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ با قدرت‌های جهانی، تحریم‌های سازمان ملل را مجدداً اعمال کنند.
دیوید لمی، وزیر امور خارجه بریتانیا، هفته گذشته اظهار داشت که اروپا ممکن است «تحریم‌های شدیدی» اعمال کند مگر اینکه ایران «درباره خواسته بین‌المللی برای عقب‌نشینی از جاه‌طلبی‌های هسته‌ای خود جدی عمل کند.»
مقامات دولت ترامپ معتقدند که ایران حتی پس از حملات آمریکا و اسرائیل که مذاکرات موجود را مختل کرد، آماده یک توافق دیپلماتیک درباره برنامه هسته‌ای خود است. این نظر توسط یک مقام آمریکایی که به دلیل حساسیت موضوع نخواست نامش فاش شود، بیان شده و در روزهای اخیر در گفت‌وگوهای دیپلماتیک تقویت شده است. روز دوشنبه، استیو ویتکاف، فرستاده خاورمیانه، اعلام کرد که این مذاکرات «به‌زودی، احتمالاً در هفته آینده» انجام خواهد شد.
با این حال، مصطفی نجفی، تحلیلگر مستقر در تهران که به حلقه‌های سیاست امنیتی ایران نزدیک است، اظهار داشت که ایران به چند کشور همسایه که به‌عنوان میانجی عمل می‌کنند، روشن کرده است که در شرایط تهدید «اساساً هیچ شانسی برای مذاکره» وجود ندارد. او افزود که ایران همچنین به تضمینی نیاز دارد که اسرائیل در میانه دور جدیدی از مذاکرات دوباره حمله نکند.
نجفی گفت: «پیش از اینکه ایران مسیر دیپلماتیک جدیدی با آمریکایی‌ها آغاز کند، می‌خواهد این تضمین را داشته باشد، چه از طریق میانجی‌ها یا یک چارچوب قانونی، هرچه که باشد.»
علی‌اصغر شفیعیان، مشاور سابق کمپین پزشکیان و مدیر یک سایت خبری اصلاح‌طلب در تهران، اظهار داشت که پزشکیان در طول یک سال حضورش در قدرت، اجماعی در مراکز قدرت ایران برای پیگیری دیپلماسی ایجاد کرده و این لحظه کنونی «فرصتی طلایی» برای مذاکره با ایالات متحده است. او افزود: «ایران اراده لازم برای مذاکره را دارد.»
آیت‌الله علی خامنه‌ای، بالاترین مقام در نظام دینی ایران، هنوز درباره احتمال مذاکرات جدید با ایالات متحده، که در گذشته با تردید عمیقی به آن نگاه کرده، اظهارنظری نکرده است.
در پی حملات، مجلس ایران به تعلیق همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، نهاد ناظر هسته‌ای سازمان ملل، رأی داد و پزشکیان این قانون را به اجرا گذاشت. اما این قانون همکاری ایران با آژانس را تحت دو شرط مجاز می‌داند: احترام به حاکمیت ملی و تمامیت ارضی ایران و تضمین حق این کشور برای غنی‌سازی اورانیوم. شورای عالی امنیت ملی ایران مسئولیت تعیین این را بر عهده دارد که آیا این شروط برآورده شده‌اند یا خیر.
تحلیلگران، از جمله شفیعیان، اظهار داشتند که این قانون مانع جدی برای مصالحه در آینده نیست. نجفی گفت که رأی مجلس «حداقل واکنش به بمباران تأسیسات هسته‌ای ایران» بود که این کشور می‌توانست انجام دهد و به‌مراتب کمتر از پاسخ‌های احتمالی دیگر، مانند خروج از معاهده منع گسترش تسلیحات هسته‌ای، بود.
نجفی افزود که تصویب این قانون دو پیام داشت: ایران آماده دیپلماسی است و نمی‌خواهد تنش‌ها را تشدید کند، اما همچنین آماده است در صورتی که آمریکا فشار را افزایش دهد، اقدامات بیشتری انجام دهد.
او گفت: «ایران مسیر را برای دیپلماسی باز نگه داشته است.»