پس از جنگ ۱۲ روزه ایران و اسرائیل که از ۲۳ خرداد آغاز شد و با حملات بی‌سابقه دو طرف به زیرساخت‌های نظامی و غیرنظامی همراه بود، ابعاد خسارت‌های اقتصادی این درگیری فراتر از حوزه انرژی و مبادلات تجاری گسترش یافت. یکی از مهم‌ترین این تبعات، اختلال در صنعت حمل‌ونقل هوایی کشور است؛ چه در بخش بین‌المللی با لغو پرواز‌های عبوری از آسمان ایران و چه در حوزه داخلی با توقف گسترده پروازها و سردرگمی میلیون‌ها مسافر.
به گزارش اقتصاد24، این گزارش نگاهی دارد به دو بعد اصلی این بحران: زیان‌های حاصل از قطع پرواز‌های جهانی و وضعیت بازپرداخت بلیت‌های لغوشده برای شهروندان.
لغو پرواز‌های بین‌المللی و زیان‌های ناشی از عبور نکردن هواپیما‌ها از آسمان ایران
با آغاز جنگ ۱۲ روزه بین ایران و اسرائیل در بامداد ۲۳ خرداد ۱۴۰۴ و افزایش خطرات امنیتی، بسیاری از شرکت‌های هواپیمایی خارجی به‌سرعت پرواز‌های عبوری خود از آسمان ایران را لغو کردند.
در همین حال، با شروع جنگ، سازمان هواپیمایی فدرال آمریکا (FAA)، یاتا (IATA) و چند کشور اروپایی هشدار رسمی صادر کردند و مسیر پروازها به سمت جنوب خلیج فارس، آسیای مرکزی و شرق آفریقا تغییر یافت؛ به‌طوری‌که مسیرهای پروازی به جای مسیرهای قبلی، از آسمان ترکیه، ترکمنستان یا عربستان سعودی عبور می‌کنند.این در حالی است که طبق آمار‌های رسمی، روزانه حدود ۹۵۰ پرواز عبوری از آسمان ایران ثبت می‌شد که درآمد مستقیم هر پرواز بین ۵۰۰ تا ۹۰۰ دلار برای دولت ایران بود.
حال به ارقام زیر توجه کنید که حتی با فرض توقف ۸۰ درصد پروازها طی ۲۰ روز نخست (۱۲ روز جنگ و ۸ روز پس از آن):
- میانگین زیان روزانه به رقمی حدود ۶۰۰ هزار دلار رسیده است.
- زیان تقریبی در یک دوره ۲۰ روزه نیز به رقمی حدود ۱۲ میلیون دلار می‌رسد.
حال تصور کنید اگر ۱۰۰ درصد پروازها کنسل شود و با میانگین رقم کنسلی یعنی ۷۰۰ دلار فقط محاسبه شود؛ به رقمی حدود ۶۶۵ هزار دلار می‌رسیم که این رقم در ۲۰ روز به رقمی حدود ۱۴ میلیون دلار خواهد رسید و این در حالی است که پروازها به صورت میانگین حساب شده نه بالاترین رقم برای هر پرواز که حدود ۱۰۰۰ دلار است.
هم چنین با تداوم وضعیت در تیر ماه نیز برآورد شده که دستکم ۳۰ درصد از پرواز‌های عبوری هنوز بازنگشته‌اند، که زیان را به بیش از ۲۰ میلیون دلار در کمتر از دو ماه می‌رساند.در کنار زیان مالی مستقیم، کاهش عبور پروازها ضربه مهمی به اعتبار امنیت هوایی ایران وارد کرده که بازیابی آن نیاز به مذاکرات گسترده با آژانس‌های بین‌المللی، سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها و تضمین‌های امنیتی جدی دارد.
برآورد ارقام نیز در حالی است که امیررضا اعتمادی، عضو اتاق بازرگانی ایران هم اخیرا گفته است که تعلیق کامل پرواز‌های تجاری بر فراز ایران از ۲۴ خرداد تا ۱۳ تیر ۱۴۰۴، که به مدت ۲۰ روز به طول انجامید، خسارتی بالغ بر ۹۶۰۰ میلیارد تومان به اقتصاد کشور تحمیل کرده و ضعف‌های ساختاری در دو صنعت کلیدی هوانوردی و گردشگری را آشکار ساخته است.
هم چنین اعتمادی تصریح دارد که بر اساس یک گزارش تحلیلی، این وقفه بی‌سابقه که منجر به توقف کامل درآمد‌های حاصل از فروش بلیت و خدمات فرودگاهی شد، روزانه ۴۸۰ میلیارد تومان ضرر مستقیم به صنعت هوایی وارد کرد. این شوک نقدینگی، شرکت‌های هواپیمایی را که فاقد مکانیسم‌های پوشش ریسک مالی بودند، در تأمین هزینه‌های ثابت خود مانند حقوق، سوخت و نگهداری با بحران جدی مواجه ساخت.
بازپرداخت بلیت‌های کنسل‌شده و معطلی شهروندان
این توضیحات نیز در حالی ارائه شد که باید توجه داشت که همزمان با بالاگرفتن درگیری‌ها و هشدار‌های امنیتی، بخش عمده‌ای از پرواز‌های داخلی و بین‌المللی ایران کنسل یا تعلیق شد.
چنانچه که بر اساس داده‌های غیررسمی حدود ۱.۲ میلیون بلیت پرواز داخلی و ۲۵۰ هزار بلیت پرواز خارجی لغو یا تعلیق شده است.با توجه به این ارقام می‌توان میزان تخمینی بازپرداخت موردنیاز ایرلاین‌ها را به شرح زیر ارزیابی کرد:
- پرواز‌های داخلی: بیش از ۳۵۰۰ میلیارد تومان
- پرواز‌های خارجی: حدود ۸۰ میلیون دلار
و این بدان معناست که اکنون وضعیت نابه سامان ایرلاین‌های داخلی که پیش از جنگ نیز بسیار روشن بود حتی بدتر نیز شده است.
در همین حال برخی خبر‌ها حکایت از آن دارد که بخشی از شرکت‌های هواپیمایی با تاخیر یا قسطی اقدام به بازپرداخت کرده‌اند، اما طبق گزارش‌های مردمی و منابع رسمی گفته می‌شود که تنها حدود ۵۵ درصد از بازپرداخت‌ها انجام شده و بقیه مسافران یا منتظر هستند یا با «کوپن جایگزین سفر» مواجه شده‌اند که هنوز عملیاتی نشده است.
این در حالی است که به گزارش اقتصاد ۲۴، در روز ۱۸ تیر ماه یعنی دو هفته پس از اعلام آتش بس و با گذشت حدود یک ماه از آغاز حمله سید حمیدرضا صانعی، معاون سازمان هواپیمایی کشوری از لغو شدن ۶۰۰۰ میلیارد تومان بلیت هواپیما در شرایط جنگ ۱۲ روزه و چند روز پس از آتش‌بس خبر داد و گفت: «بهای حدود ۸۰۰ هزار بلیت هواپیما به مردم مسترد شده و بهای حدود ۳۹ هزار بلیت نیز باقی مانده که عدد کمی نیست.»
مهدی رمضانی، مدیر روابط عمومی سازمان هواپیمایی کشوری نیز در همین روز و درباره میزان بازگشت وجه بلیط سفر‌های لغو شده توضیح داد که «در حال حاضر، ۸۵ درصد هزینه بلیط‌ها پرداخت شده است. همچنین، فعالیت شرکت‌های هواپیمایی هم از سر گرفته شده و طبق برنامه‌ریزی‌ها، فعالیت‌ها به صورت منظم در حال انجام است و باقی‌مانده هزینه بلیط‌ها هم برگشت داده می‌شود.»
بحران جبران خسارت ایرلاین‌های داخلی
این در حالی است که مدیر روابط عمومی سازمان هواپیمایی کشوری در توضیح زیان‌های سنگین به ایرلاین‌ها نیز گفته است: «شاید شرکت‌های هواپیمایی در این مدت خسارت‌های اقتصادی سنگینی متحمل شده باشند، اما طبق دستورالعمل‌های سازمان هواپیمایی کشوری، موظف‌اند تمام وجه را بدون هیچ‌گونه کسری به مسافران بازگردانند. بازگشت کامل وجوه قطعی است و مردم باید با صبوری، شرکت‌ها را در تکمیل این فرآیند همراهی کنند.»
در این بین مساله ضرر مستقیم ایرلاین‌ها می‌تواند آنان را حتی به مرز ورشکستگی نیز بکشاند چرا که حالا علاوه بر بازپرداخت پول بلیت‌ها، هزینه‌هایی شامل توقف عملیات، نگهداری هواپیما، حفظ پرسنل و کاهش فروش بلیت برای فصل تابستان را نیز پیش رو دارند.در چنین شرایطی برآورد‌ها نشان می‌دهد مجموع خسارت ایرلاین‌های داخلی تاکنون به بیش از ۹۰۰۰ میلیارد تومان رسیده است.
راهکار‌های جبران خسارت و حمایت دولت
در چنین شرایط بحرانی به نظر می‌رسد ایرلاین‌ها برای عبور از این گردنه بیش از همیشه به کمک دولت نیازمند هستند و به نظر می‌رسد دستکم فعلا سه پیشنهاد اصلی برای اجرایی شدن و نجات ایرلاین‌ها در دست بررسی است:
- نخست ارائه بسته حمایتی دولتی به ایرلاین‌ها، مشابه تسهیلات کرونایی (وام کم‌بهره یا بخشودگی مالیاتی).
- دوم تشکیل صندوق اضطراری مشترک با همکاری سازمان هواپیمایی، بانک مرکزی و بیمه مرکزی برای پرداخت بدهی به مسافران.
- سوم استفاده از ابزار‌های مالی مانند اوراق بدهی کوتاه‌مدت برای تأمین نقدینگی سریع به شرکت‌ها.
در هر حال، اما به نظر می‌رسد که بار خسارت و ضربات جدی جنگی ۱۲ روزه به سادگی از روی دوش شرکت‌های هواپیمایی ایران برداشته نخواهد شد.