دیوید ای. سنجر / نیویورک تایمز / ۱۰ ژوئیه ۲۰۲۵
اسرائیل، به گفته یک مقام ارشد این کشور، به این نتیجه رسیده است که برخی از ذخایر زیرزمینی اورانیوم غنی‌شده نزدیک به درجه بمب ایران از حملات آمریکا و اسرائیل در ماه گذشته جان سالم به در برده‌اند و ممکن است در دسترس مهندسان هسته‌ای ایران باشند.
این مقام ارشد همچنین گفت که اسرائیل اواخر سال گذشته پس از مشاهده آنچه که این مقام آن را مسابقه‌ای برای ساخت بمب به عنوان بخشی از یک پروژه مخفی ایران توصیف کرد، حرکت به سمت اقدام نظامی علیه ایران را آغاز کرده است. این مقام به دلیل حساسیت اطلاعات، به شرط ناشناس ماندن صحبت کرد.
به گفته وی، اطلاعات اسرائیل بلافاصله پس از کشته شدن حسن نصرالله، رهبر طولانی‌مدت حزب‌الله (گروه شبه‌نظامی مورد حمایت ایران در لبنان) توسط نیروی هوایی اسرائیل، این فعالیت‌های تسلیحاتی هسته‌ای را شناسایی کرد. این مشاهده، بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل را بر آن داشت تا برای حمله، با یا بدون کمک آمریکا، آماده شود.
در روزهای قبل و بعد از حمله اسرائیل به ایران در اواسط ژوئن و تصمیم متعاقب دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، برای پیوستن به این اقدام، مقامات اطلاعاتی آمریکا گفتند هیچ شواهدی از تلاش ایران برای تسلیحاتی کردن ذخایر اورانیوم غنی‌شده نزدیک به درجه بمب مشاهده نکرده‌اند. آمریکا با استفاده از بمب‌های ۳۰ هزار پوندی نفوذگر به دو سایت حیاتی غنی‌سازی ایران حمله کرد و همچنین موجی از موشک‌های تاماهاک پرتاب شده از زیردریایی‌ها را به سمت سومین سایت نشانه گرفت، جایی که سوخت می‌توانست برای استفاده در سلاح‌ها تبدیل شود.
مقام اسرائیلی گفت شواهد جمع‌آوری شده درباره این برنامه محرمانه — که وی جزئیاتی از آن ارائه نداد — به طور کامل با آمریکا به اشتراک گذاشته شده است.
اما در مصاحبه‌های انجام شده در ژانویه، مقامات آمریکایی گفتند معتقد نیستند ایران هنوز در حال تلاش برای ساخت سلاح هسته‌ای است، هرچند آنها از تلاش‌های اولیه ایران برای بررسی روش‌های «سریع‌تر و خام‌تر» برای ساخت بمب خبر دادند. همچنین تولسی گابارد، مدیر اطلاعات ملی آمریکا، در شهادت خود در کنگره در ماه مارس گفت هیچ شواهدی مبنی بر تصمیم ایران برای ساخت سلاح هسته‌ای مشاهده نکرده است. این موضع در ژوئن نیز توسط مقامات اطلاعاتی تکرار شد.
در یک جلسه توجیهی برای خبرنگاران در عصر چهارشنبه (۹ ژوئیه ۲۰۲۵)، مقام ارشد اسرائیلی نگرانی خود را درباره این ارزیابی که بخشی از ذخایر اورانیوم ۶۰ درصد غنی‌شده، که در مخازن ذخیره شده بود، از حمله جان سالم به در برده است، ابراز نکرد. این مقام و دیگر اسرائیلی‌های دسترسی‌پذیر به یافته‌های اطلاعاتی کشورشان گفتند هرگونه تلاش ایران برای بازیابی این ذخایر تقریباً قطعاً شناسایی خواهد شد — و زمان کافی برای حمله مجدد به تأسیسات وجود خواهد داشت.
مقامات اطلاعاتی غرب نیز این ارزیابی اسرائیل را تأیید کردند و گفتند معتقدند بخش عمده‌ای از این ذخایر زیر آوار در آزمایشگاه هسته‌ای ایران در اصفهان و احتمالاً سایر سایت‌ها مدفون شده است. یکی از این مقامات موافق بود که آمریکا یا اسرائیل در صورت تلاش ایران برای بازیابی اورانیوم غنی‌شده، مطلع خواهند شد. چنین اقدامی، به گفته وی، قطعاً موجب حمله هوایی مجدد اسرائیل خواهد شد.
اسرائیل، آمریکا و اکنون شمار فزاینده‌ای از کارشناسان خارجی توافق دارند که تمام سانتریفیوژهای فعال ایران در نطنز و فردو — حدود ۱۸ هزار دستگاه که با سرعت مافوق صوت می‌چرخند — آسیب دیده یا نابود شده‌اند و احتمالاً غیرقابل تعمیر هستند. سوالی که اکنون در حال بررسی آن هستند این است که بازسازی بخشی یا تمام این ظرفیت چقدر برای ایران زمان خواهد برد، به ویژه پس از آنکه دانشمندان ارشد برنامه هسته‌ای ایران هدف قرار گرفته و کشته شدند.
آقای ترامپ بر این اصرار خود پایبند مانده است که برنامه ایران «نابود شده» و رهبران این کشور پس از حملات جنگنده‌های آمریکایی دیگر علاقه‌ای به سلاح هسته‌ای ندارند. پیت هگست، وزیر دفاع آمریکا، گفته است که بمباران‌ها، سوخت و تجهیزات موجود در حفاظت‌شده‌ترین سایت، یعنی فردو، را «زیر کوهی از آوار مدفون، ویران و نابود کرده است.»
دولت ترامپ در روز پنجشنبه نیز بر این موضع پایبند بود. «آن کِلی»، سخنگوی کاخ سفید، گفت: «همانطور که رئیس‌جمهور ترامپ بارها گفته است، عملیات «چکش نیمه‌شب» تأسیسات هسته‌ای ایران را کاملاً نابود کرد. جهان به لطف رهبری قاطع او امن‌تر شده است.»
در یک مورد — اینکه آیا ایران بخش عمده‌ای از ذخایر اورانیوم ۶۰ درصد غنی‌شده خود را دقیقاً قبل از حمله آمریکا در ساعات اولیه ۲۲ ژوئن در تهران جابه‌جا کرده است — ارزیابی اسرائیل با نتیجه‌گیری رافائل گروسی، دبیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، تفاوت دارد.
آقای گروسی گفته است معتقد است بخش عمده‌ای از ذخایری که در اصفهان نگهداری می‌شد، قبل از حملات تسلیحاتی اسرائیل و آمریکا از سایت خارج شده بود. اما مقام ارشد اسرائیلی ادعا می‌کند که هیچ چیزی جابه‌جا نشده است. به گفته وی، محل ذخیره‌سازی در اصفهان آنقدر عمیق بود که حتی قدرتمندترین تسلیحات آمریکایی نیز قادر به نابودی آن نبودند.
با این حال، حمله آمریکا به اصفهان بسیاری از ورودی‌ها را مسدود کرد و به نظر می‌رسد آزمایشگاه‌هایی را که اورانیوم غنی‌شده را به شکلی قابل استفاده در سلاح تبدیل می‌کنند و سپس آن را به فلزی قابل شکل‌دهی در کلاهک موشک تبدیل می‌کنند، نابود کرده است.
ترامپ دو هفته پیش در اجلاس ناتو در لاهه گفت حملات آمریکا «توانایی ایران برای توسعه سلاح‌های هسته‌ای را برای سال‌های آینده به تأخیر انداخته است» و اشاره کرد که در صورت لزوم آماده حمله مجدد است. او به خبرنگاران گفت: «این دستاورد می‌تواند به طور نامحدود ادامه یابد اگر ایران به مواد هسته‌ای دسترسی نداشته باشد، که نخواهد داشت.»
از آن زمان، ایران بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را که در تهران طی حملات اسرائیل و آمریکا حضور داشتند، اخراج کرده و برخی از دوربین‌ها و دستگاه‌های نظارتی باقی‌مانده آژانس را خاموش کرده است، که بهترین پنجره غرب به فعالیت‌های ایران را قطع کرده است. نتیجه این بوده که این آژانس، به عنوان بخشی از سازمان ملل، عملاً نابینا شده است.
«ری تکیه»، پژوهشگر ایران در شورای روابط خارجی که برنامه هسته‌ای ایران را در طول ۲۵ سال گذشته دنبال کرده است، گفت: «کارد به استخوان رسیده است. به نظر من آنچه در پیش داریم، پراکنده شدن تلاش‌های هسته‌ای ایران در سراسر کشور در تعداد زیادی کارگاه کوچک است. آنچه ایرانیان آموخته‌اند این است که حتی چیزی که در دل کوه قرار داده‌اند نیز قابل بمباران است.»
اگر پیش‌بینی آقای تکیه درست باشد — و این پیش‌بینی در دو هفته گذشته توسط چندین مقام اطلاعاتی آمریکایی، بریتانیایی و اروپایی تکرار شده است — اسرائیل و آمریکا ممکن است وارد دوره جدیدی از بازی قایم‌باشک شوند. به نظر نمی‌رسد ایران تلاش کند سایت‌های هسته‌ای خود در فردو یا نطنز را بازسازی کند. حتی فردو، که در اعماق کوه ساخته شده بود، بسیار آسیب‌پذیرتر از چیزی بود که طراحان ایرانی تصور می‌کردند. (یکی از نقاط آسیب‌پذیر کلیدی، وجود دریچه‌های تهویه‌ای بود که به اعماق تأسیسات راه داشتند؛ آمریکایی‌ها در حملات خود، بمب‌های ۳۰ هزار پوندی را از طریق این دریچه‌ها به داخل فرستادند و امکان نفوذ نزدیک‌تر به اتاق‌های کنترل و سالن‌های غنی‌سازی را فراهم کردند به جای آن که مجبور بودند بمب‌ها را از طریق سنگ نفوذ دهند.)
برای ایران، دسترسی به سوختی که از قبل تا ۶۰ درصد غنی‌سازی شده است — که فقط کمی کمتر از ۹۰ درصد مورد استفاده معمول در سلاح‌های هسته‌ای است — حیاتی است. بخش عمده تلاش برای دستیابی به اورانیوم بسیار غنی‌شده در مراحل اولیه است.
اما هر تلاشی برای استخراج سوخت از زیر آوارهای اصفهان ممکن است از دید نظارت ماهواره‌ای پنهان نماند. مقام اسرائیلی گفت معتقد است ذخایر بیشتری هنوز در فردو و نطنز، دو سایت اصلی غنی‌سازی که سوخت در آنجا تولید می‌شد، وجود دارد. هر دو مرکز هدف بمب‌های نفوذگر قرار گرفتند و اسرائیل ارزیابی کرده است که بازیابی این ذخایر بسیار دشوار خواهد بود.
آنچه نامشخص باقی مانده است، به گفته مقامات آمریکایی و بریتانیایی، این است که ایران با چه سرعتی می‌تواند تأسیسات از دست رفته را بازتولید کند و آیا می‌تواند این کار را به صورت پنهانی انجام دهد تا از حمله دیگری جلوگیری کند.
در سال‌های گذشته و پیش از حملات اسرائيل و آمریکا، ایران در حال حفاری دو تأسیسات هسته‌ای زیرزمینی، یکی در نزدیکی آزمایشگاه‌های اصفهان و دیگری در نطنز بود. هیچ‌کدام از این مراکز، هدف حملات اسرائیل و ایالات متحده قرار نگرفتند. اما تبدیل آنها به جایگزین‌هایی برای دو تأسیسات غنی‌سازی بمباران‌شده، کار بزرگی خواهد بود و مستلزم جایگزینی بیش از ۱۸۰۰۰ سانتریفیوژی است که گمان می‌رود در این حملات نابود یا از کار افتاده‌اند.
مشخص نیست که ایران چه تعداد سانتریفیوژ جدید در کارگاه‌های سراسر کشور در دست ساخت دارد یا چه زمانی آماده نصب خواهند بود.