فرناز فصیحی / نیویورک‌تایمز / ۲۵ ژوئن ۲۰۲۵
در حالی که تمام ملت ایران چشم به تلویزیون داشتند، مجری تلویزیون دولتی ایران پرسشی را مطرح کرد که ذهن بسیاری از مردم کشور ــ از نخبگان سیاسی گرفته تا مردم کوچه و بازار ــ را مشغول کرده بود.
مجری خطاب به یکی از مسئولان دفتر آیت‌الله علی خامنه‌ای گفت: «مردم خیلی نگران رهبر هستند. می‌توانید بگویید حال ایشان چطور است؟»
او اشاره کرد که بینندگان سیلی از پیام‌ها را با همین مضمون فرستاده‌اند. اما مقام مورد نظر، یعنی مهدی فضائلی، رئیس دفتر اسناد رهبر جمهوری اسلامی، پاسخ روشنی نداد.
فضائلی در عوض گفت او نیز پیام‌های متعددی از سوی مقامات و افراد نگران درباره آیت‌الله، پس از بمباران گسترده اسرائیل و آمریکا، دریافت کرده است.
فضائلی گفت: «همه باید دعا کنیم.»
او افزود: «افرادی که مسئول حفاظت از رهبر هستند، به‌خوبی کار خود را انجام می‌دهند. ان‌شاءالله مردم‌مان بتوانند در کنار رهبرشان جشن پیروزی بگیرند، ان‌شاءالله.»
آیت‌الله خامنه‌ای، که حرف آخر را در تصمیم‌گیری‌های کلان کشور می‌زند، در نزدیک به یک هفته گذشته ــ با وجود بحرانی بی‌سابقه که کشور را دربرگرفته ــ نه در انظار عمومی دیده شده و نه صدایی از او شنیده شده است.
تنها در چند روز اخیر، ایالات متحده سه مرکز هسته‌ای ایران را بمباران کرده، ایران در پاسخ موشک‌های بالیستیک به پایگاهی آمریکایی در قطر شلیک کرده، و سپس ایران و اسرائیل بر سر آتش‌بس به توافق رسیده‌اند که از صبح سه‌شنبه به اجرا درآمده است.
با این حال، رهبر جمهوری اسلامی ــ که به گفته مقامات در پناهگاهی مخفی به‌سر می‌برد و برای جلوگیری از سوءقصد از هرگونه ارتباط الکترونیکی خودداری کرده است ــ همچنان غایب مانده و نه بیانیه‌ای عمومی صادر کرده و نه پیامی ضبط‌شده فرستاده است.
این غیبت، از محافل سیاسی تا مردم عادی را غافلگیر و نگران کرده است.
محسن خلیفه، سردبیر روزنامه «خانمان» که بر حوزه مسکن و توسعه شهری تمرکز دارد، در گفت‌وگویی اظهار داشت: «غیبت چندروزه رهبر معظم همه ما را که ایشان را دوست داریم، به‌شدت نگران کرده است.» او، با اشاره به امکانی که تا دو هفته پیش غیرقابل تصور به نظر می‌رسید، افزود: «اگر خدای ناکرده ایشان فوت کرده باشند، مراسم تشییع‌شان باشکوه‌ترین و تاریخی‌ترین خواهد بود.»
به‌عنوان رهبر عالی کشور، خامنه‌ای در تمام امور کلان حکومتی حرف آخر را می‌زند. همچنین، در مقام فرمانده کل نیروهای مسلح، انتظار می‌رود که او هر تصمیم نظامی مهمی ــ از جمله حمله به پایگاه آمریکایی یا توافق آتش‌بس با اسرائیل ــ را تأیید کرده باشد.
توافق آتش‌بس، که به درخواست رئیس‌جمهور ترامپ و با میانجی‌گری امیر قطر حاصل شده، ظاهراً به‌سرعت شکل گرفته است. با این حال، فرماندهان ارشد نظامی و مقامات دولتی درباره اینکه آیا در روزهای اخیر با آیت‌الله خامنه‌ای ملاقات یا گفت‌وگو داشته‌اند، پاسخ‌هایی طفره‌آمیز داده‌اند.
سکوت عمومی او موجی از گمانه‌زنی و تردید را به راه انداخته است: او تا چه حد در تصمیم‌های اخیر دخیل بوده است، آن هم با توجه به دشواری‌ها و تأخیرهای احتمالی در دسترسی به او؟ آیا همچنان بر امور روزمره کشور نظارت دارد؟ آیا مجروح، بیمار یا حتی درگذشته است؟
حمزه صفوی ــ تحلیلگر سیاسی و فرزند سردار یحیی صفوی، فرمانده پیشین سپاه پاسداران و مشاور ارشد نظامی رهبر ــ گفت که مسئولان امنیتی ایران بر این باورند که حتی در دوران آتش‌بس نیز احتمال دارد اسرائیل در پی ترور رهبر باشد. بنابراین، او گفت که آن‌ها تدابیر امنیتی فوق‌العاده‌ای را به اجرا گذاشته‌اند، از جمله محدودیت شدید در تماس با دنیای خارج.
صفوی گفت: «نگاه واقع‌گرایانه‌ای در حال شکل‌گیری است برای اینکه کشور از این بحران عبور کند»؛ و افزود که این امر با تقویت نقش دیگر رهبران از جمله رئیس‌جمهور مسعود پزشکیان در حال انجام است.
با این حال، صفوی اظهار داشت که باور دارد آیت‌الله خامنه‌ای همچنان از راه دور در تصمیم‌گیری‌های کلیدی مشارکت دارد.
حتی با این حال، برخی از هواداران آیت‌الله خامنه‌ای در شبکه‌های اجتماعی می‌نویسند و در پیام‌های متنی به یکدیگر می‌گویند تا زمانی که رهبر را نبینند یا صدای او را نشنوند، حس نمی‌کنند که ایران در جنگ با اسرائیل پیروز شده است.
چهار مقام ارشد ایرانی که از بحث‌های جاری سیاست‌گذاری در دولت آگاه‌اند، گفته‌اند که در غیبت آیت‌الله خامنه‌ای، سیاستمداران و فرماندهان نظامی مشغول ائتلاف‌سازی و رقابت برای قدرت هستند. این جناح‌ها دیدگاه‌های متفاوتی درباره مسیر آینده ایران دارند، از جمله در زمینه برنامه هسته‌ای، مذاکرات با ایالات متحده، و رویارویی با اسرائیل.
به گفته این چهار مقام، جناحی که در حال حاضر دست بالا را دارد، خواهان اعتدال و دیپلماسی است. این جناح شامل رئیس‌جمهور مسعود پزشکیان نیز می‌شود که علناً آمادگی خود را برای بازگشت به میز مذاکره با آمریکا اعلام کرده است، حتی پس از آنکه دونالد ترامپ تاسیسات هسته‌ای ایران را بمباران کرد. متحدان پزشکیان شامل غلامحسین محسنی‌اژه‌ای، رئیس قوه قضائیه که به رهبر جمهوری اسلامی نزدیک است، و همچنین سرلشکر عبدالرحیم موسوی، فرمانده جدید کل نیروهای مسلح، می‌شوند.
«فرصت تغییر در نگاه به حکمرانی»
در جلسه هیئت دولت روز چهارشنبه، پزشکیان ــ که سال گذشته با وعده‌هایی برای رونق اقتصادی، گشایش اجتماعی، و تعامل بیشتر با غرب به قدرت رسید ــ اعلام کرد که زمان تغییر در شیوه حکمرانی کشور فرا رسیده است.
پزشکیان در این جلسه، بنا بر گزارش منتشرشده از سوی دفتر ریاست‌جمهوری، به وزرای خود گفت: «جنگ و همبستگی میان مردم، فرصت تغییر در نگاه‌مان به حکمرانی و رفتار مسئولان را فراهم کرده است. این یک فرصت طلایی برای تحول است.»
دولت ایران تلاش دارد بر موج احساسات ملی‌گرایانه که در واکنش به بمباران‌های سنگین اسرائیل شکل گرفته، سوار شود. مقامات می‌گویند این حملات بیش از ۶۰۰ کشته برجای گذاشته است. روز سه‌شنبه، ارکستر ملی ایران در فضای باز میدان آزادی تهران ــ نمادی از “آزادی” ــ کنسرتی اجرا کرد. سپس یک نورپردازی با نمایش تصاویری از نیروهای امدادی بر برج نمادین این میدان برگزار شد.
اما به گفته مقامات، جناح‌های رقیب دیگری نیز در پی کسب نفوذ هستند.
یک جناح محافظه‌کار رقیب، به رهبری سعید جلیلی، سیاستمدار تندرو و بانفوذ، علناً از رئیس‌جمهور و وزیر خارجه‌اش انتقاد کرده است. این جناح مشروعیت آنچه «آتش‌بس غافلگیرکننده» خوانده را زیر سوال برده و بازگشت به مذاکرات هسته‌ای با ایالات متحده را محکوم کرده است.
در میان این گروه، تندروهایی حضور دارند که اکثریت مجلس را در اختیار دارند، و نیز شماری از فرماندهان ارشد سپاه پاسداران.
فؤاد ایزدی، تحلیلگر سیاسی محافظه‌کار نزدیک به جلیلی و سپاه، در مطلبی در شبکه‌های اجتماعی گفت که صحبت‌های پزشکیان درباره مذاکره این تصور را ایجاد می‌کند که «رئیس‌جمهور ایران شایستگی سیاسی لازم برای اداره کشور را ندارد.»
علی احمدنیا، رئیس دفتر ارتباطات رئیس‌جمهور، در واکنش به این اظهارات در شبکه‌های اجتماعی نوشت که حملات محافظه‌کاران به رئیس‌جمهور و وزیر خارجه را محکوم می‌کند.
او نوشت: «قرار نیست ۱۲ روز با اسرائیل بجنگیم، بعد بیاییم جواب امثال شما را بدهیم! شما که مشغول کامل کردن پازل دشمن با قلم‌تان هستید.»
برنامه ایران برای تاسیسات هسته‌ای آسیب‌دیده‌اش همچنان پرسشی اساسی باقی مانده است. هم عباس عراقچی، وزیر خارجه، و هم محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی ایران، در مصاحبه با رسانه‌های داخلی گفته‌اند که ایران برنامه هسته‌ای خود را بازسازی و احیا خواهد کرد و غنی‌سازی اورانیوم را ادامه خواهد داد.
صنم وکیل، مدیر بخش خاورمیانه و شمال آفریقا در اندیشکده «چتم هاوس»، گفت که غیبت خامنه‌ای قابل‌توجه است و نشان می‌دهد که رهبران ایران «با نهایت احتیاط و امنیت‌محوری» عمل می‌کنند.
خانم وکیل گفت: «اگر تا روز عاشورا خامنه‌ای را نبینیم» ــ مراسم مذهبی مهمی برای شیعیان که امسال اوایل ژوئیه برگزار می‌شود ــ «نشانه خوبی نیست. او باید خودش را نشان دهد.»