فرنوش امیری / آسوشیتدپرس / ۲۰ ژوئن ۲۰۲۵
با گذشت یک هفته از آغاز جنگ بین اسرائیل و ایران، ایرانیان نزدیک به نیمی از این مدت را در قطعی تقریباً کامل ارتباطات سپری کرده‌اند و نه‌تنها از ارتباط با جهان خارج، بلکه از تماس با همسایگان و عزیزان خود در سراسر کشور محروم بوده‌اند.
شهروندان ایرانی از زمان و مکان حملات بعدی اسرائیل بی‌اطلاع هستند، با وجود اینکه نیروهای اسرائیلی از طریق کانال‌های آنلاین به زبان فارسی هشدارهایی صادر کرده‌اند. هنگامی که موشک‌ها فرود می‌آیند، قطعی خدمات تلفن و اینترنت باعث می‌شود که مردم ساعت‌ها یا حتی روزها از وضعیت خانواده و دوستان خود بی‌خبر بمانند. این وضعیت بسیاری را وادار کرده تا در اپلیکیشن‌های مختلف شبکه‌های اجتماعی به دنبال اطلاعاتی درباره آنچه در جریان است بگردند.
فعالان این وضعیت را نوعی جنگ روانی می‌دانند که برای کشوری که با کنترل اطلاعات دولتی و قطعی هدفمند اینترنت در زمان اعتراضات و ناآرامی‌ها آشناست، تازگی ندارد.
مروا فتفتا، مدیر سیاست‌گذاری و حمایت از حقوق دیجیتال در سازمان «اکسس ناو» مستقر در برلین، در مصاحبه‌ای با آسوشیتدپرس گفت: «رژیم ایران فضای اطلاعات را بسیار بسیار سختگیرانه کنترل می‌کند. ما می‌دانیم چرا رژیم ایران اینترنت را قطع می‌کند. آنها می‌خواهند اطلاعات را کنترل کنند. بنابراین هدفشان کاملاً مشخص است.»
جنگ با اسرائیل فضای اطلاعاتی را تنگ‌تر کرده است
این بار اما، این قطعی در جریان یک درگیری مرگبار رخ داده که در ۱۳ ژوئن با حملات هوایی اسرائیل به تأسیسات هسته‌ای و نظامی، ژنرال‌های ارشد و دانشمندان هسته‌ای ایران آغاز شد. بر اساس گزارش گروه «فعالان حقوق بشر» مستقر در واشنگتن، دست‌کم ۶۵۷ نفر، از جمله ۲۶۳ غیرنظامی، در ایران کشته و بیش از ۲۰۰۰ نفر زخمی شده‌اند.
بر اساس برآوردهای نظامی اسرائیل، ایران در پاسخ، ۴۵۰ موشک و ۱۰۰۰ پهپاد به سمت اسرائیل شلیک کرده است. بیشتر این حملات توسط سیستم دفاع هوایی چندلایه اسرائیل خنثی شده، اما دست‌کم ۲۴ نفر در اسرائیل کشته و صدها نفر زخمی شده‌اند. راهنمایی‌های مقامات اسرائیلی و همچنین پخش اخبار شبانه‌روزی، آزادانه و مداوم به شهروندان اسرائیلی در هفت روز گذشته، تصویری نابرابر از مرگ و ویرانی ناشی از جنگ ایجاد کرده است.
دولت جمهوری اسلامی روز جمعه ادعا کرد که این اسرائیل است که «جنگی علیه حقیقت و وجدان انسانی» به راه انداخته است. وزارت امور خارجه ایران در پستی در پلتفرم ایکس، که برای بسیاری از شهروندانش مسدود است، ادعا کرد که اسرائیل رسانه‌های خارجی را از پوشش حملات موشکی منع کرده است.
این بیانیه افزود که ایران «تورهای مطبوعاتی جهانی را برای افشای جنایات جنگی اسرائیل» در این کشور برگزار خواهد کرد. ایران به گفته کمیته حفاظت از روزنامه‌نگاران، یکی از بزرگ‌ترین زندان‌های روزنامه‌نگاران در جهان است و حتی در بهترین شرایط، روزنامه‌نگاران با محدودیت‌های شدید مواجه هستند.
گروه حمایت از دسترسی به اینترنت، نت‌بلاکس، روز جمعه گزارش داد که ایران به مدت ۳۶ ساعت از اینترنت جهانی قطع بوده و معیارهای زنده این گروه نشان می‌دهد که اتصال ایران به اینترنت جهانی تنها در چند درصد سطح عادی باقی مانده است. این گروه اعلام کرد که تعداد کمی از کاربران توانسته‌اند از طریق شبکه‌های خصوصی مجازی (VPN) به اینترنت متصل بمانند.
راه‌های اندکی برای کسب اطلاعات وجود دارد
این تعداد اندک که به اینترنت دسترسی دارند، به خط نجات برای ایرانیانی تبدیل شده‌اند که در تاریکی اطلاعاتی به سر می‌برند. در روزهای اخیر، کسانی که برای مدت محدودی به اینترنت همراه دسترسی پیدا کرده‌اند، از این فرصت کوتاه برای تماس گرفتن به نمایندگی از دیگران، بررسی وضعیت والدین و پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها و یافتن کسانی که از تهران گریخته‌اند، استفاده کرده‌اند.
تنها دسترسی ایرانیان به اطلاعات، محدود به وب‌سایت‌های داخل جمهوری اسلامی است. در همین حال، تلویزیون و رادیوی دولتی ایران به‌صورت نامنظم اخباری درباره اتفاقات داخل کشور ارائه می‌دهند و بیشتر بر خسارات ناشی از حملات ایران به اسرائیل تمرکز دارند.
کمبود اطلاعات ورودی و خروجی از ایران شگفت‌انگیز است، به‌ویژه با توجه به پیشرفت فناوری در دهه‌های اخیر که درگیری‌های دورافتاده‌ای مانند اوکراین، نوار غزه و دیگر نقاط جهان را مستقیماً به گوشی‌های مردم در سراسر دنیا آورده است.
کارشناسان برقراری این خط یک‌طرفه ارتباطی را ابزاری قدرتمند برای تغییر افکار عمومی درباره هر درگیری جاری می‌دانند که می‌تواند جامعه بین‌المللی را وادار به جانبداری کند. همچنین این امر به اقدامات واقعی از سوی رهبران جهان تحت فشار عمومی و آنلاین برای اقدام یا استفاده از قدرتشان برای پایان دادن به درگیری منجر شده است.
اما مهدی یحیی‌نژاد، چهره‌ای کلیدی در ترویج آزادی اینترنت در ایران، گفت که جمهوری اسلامی در تلاش است تا «تصویری از قدرت» را به نمایش بگذارد، تصویری که تنها روایت نابودی اسرائیل توسط سلاح‌های پیشرفته ایرانی، از جمله موشک‌های بالستیک با کلاهک‌های چندگانه، را نشان می‌دهد.
او افزود: «به احتمال زیاد آنها فقط از این می‌ترسند که اینترنت برای ایجاد ناآرامی‌های گسترده در مرحله بعدی، استفاده شود. بخشی از این می‌تواند توسط مأموران اسرائیلی روی زمین برنامه‌ریزی شده باشد و بخشی هم می‌تواند ناآرامی‌های خودجوش مردم باشد، زمانی که متوجه شوند حکومت ایران به شدت تضعیف شده است.»
یحیی‌نژاد گفت: “فکر می‌کنم به احتمال زیاد آنها فقط از اینکه اینترنت در مرحله بعدی هر آنچه که در حال وقوع است، برای ایجاد ناآرامی‌های گسترده استفاده شود، می‌ترسند.” او افزود: “یعنی، البته، بخشی از آن می‌تواند توسط اسرائیلی‌ها از طریق عواملشان در صحنه برنامه‌ریزی شده باشد، و بخشی از آن می‌تواند فقط یک ناآرامی خودجوش توسط مردم باشد، زمانی که متوجه شوند دولت ایران به شدت تضعیف شده است.”