زمانی که اسرائیل و ایران در سال گذشته با یکدیگر درگیر شدند، نبردهایشان به‌طور معمول کوتاه، محدود و طی چند ساعت پایان‌پذیر بود، و هر دو طرف به‌دنبال مسیرهایی برای کاهش تنش بودند.
اما از روزجمعه که اسرائیل دور تازه‌ای از جنگ را آغاز کرده، دو کشور اعلام کرده‌اند که تا هر زمان که لازم باشد به درگیری ادامه خواهند داد. این امر به گسترش دامنه حملات و افزایش چشمگیر تلفات در هر دو کشور انجامیده است. این بار، به نظر می‌رسد که درگیری دست‌کم یک هفته ادامه خواهد داشت، چرا که هیچ‌یک از طرفین مسیر کاهش تنش را در پیش نگرفته‌اند.
اسرائیل ظاهراً مصمم است که تا نابودی برنامه غنی‌سازی هسته‌ای ایران – چه از راه زور و چه از طریق مذاکرات دوباره – پیش برود. با این حال، ایران هیچ نشانه‌ای از توقف داوطلبانه غنی‌سازی، که فرآیندی حیاتی در مسیر ساخت بمب هسته‌ای است، از خود نشان نداده است. همچنین اسرائیل به‌طور شناخته‌شده‌ای توانایی نابود کردن یکی از سایت‌های کلیدی غنی‌سازی ایران که در اعماق زمین ساخته شده ندارد.
دانیل بی. شاپیرو، که تا ژانویه گذشته مسئول امور خاورمیانه در پنتاگون بود، می‌گوید: «ما به جای چند روز، چند هفته تا پایان این درگیری فاصله داریم.»
او که اکنون پژوهشگر اندیشکده شورای آتلانتیک در واشنگتن است، افزود: «اسرائیل به عملیات خود ادامه خواهد داد تا به هر شکل ممکن، ایران دیگر توانایی غنی‌سازی را نداشته باشد. اکنون کاملاً روشن است که اگر اسرائیل این موضوع را بی‌پاسخ بگذارد، کارزارش شکست‌خورده تلقی خواهد شد.»
اگرچه اسرائیل توانسته به‌راحتی به تأسیسات اصلی غنی‌سازی نطنز، واقع در مرکز ایرات، ضربه بزند، اما فاقد بمب‌های سنگرشکن ساخت آمریکا است که برای انهدام سایت کوچک‌تری که در اعماق کوهی در نزدیکی فردو در جنوب تهران قرار دارد، لازم هستند. مقام‌های اسرائیلی امیدوارند که حملات‌شان به اهداف دیگر – از جمله فرماندهان ارشد نظامی، دانشمندان هسته‌ای و صنعت انرژی ایران – درد و فشار کافی ایجاد کند تا تهران را وادار سازد داوطلبانه فعالیت‌های خود در فردو را متوقف کند.
با این حال، به گفته «صنم وکیلی»، رئیس بخش مطالعات خاورمیانه در اندیشکده چتم هاوس لندن، ایران در حال حاضر فاصله زیادی با چنین تسلیم‌شدنی دارد ـــ حتی اگر اسرائیل برتری فزاینده‌ای در حریم هوایی ایران از خود نشان داده باشد. به‌رغم امید اسرائیل به فروپاشی نظام، دولت ایران همچنان کنترل کامل کشور را در اختیار دارد و با وجود آنکه اسرائیل توان شلیک برخی موشک‌ها را محدود کرده، تهران هنوز ذخایر قابل توجهی از موشک‌های بالستیک در اختیار دارد.
خانم دکتر وکیلی می‌گوید: «در حال حاضر نشانی از تسلیم در تهران دیده نمی‌شود – هیچ پرچم سفیدی در کار نیست. در حالی که برنامه هسته‌ای ایران همچنان عملیاتی به نظر می‌رسد و ساختار حاکمیتی کشور دست‌نخورده باقی مانده، بسیار بعید است که ایران از حقوق غنی‌سازی خود عقب‌نشینی کند.» او افزود: «هدف آن‌ها بقاست، وارد کردن ضربه، و نمایش تاب‌آوری‌شان.»
بسیاری از تحولات آینده به واکنش رئیس‌جمهور ترامپ بستگی دارد. برخلاف اسرائیل، ایالات متحده هم تسلیحات مورد نیاز و هم هواپیماهای لازم برای انهدام سایت فردو را در اختیار دارد. تحلیلگرانی مانند آقای شاپیرو می‌گویند که اگر ایران تصمیم بگیرد به‌جای رسیدن به یک مصالحه، تلاش‌های خود را برای ساخت بمب هسته‌ای شتاب دهد، ممکن است ترامپ چنین گزینه‌ای را مدنظر قرار دهد.
آقای شاپیرو می‌گوید: «چنین وضعیتی رئیس‌جمهور ترامپ را در برابر یک تصمیم حیاتی قرار خواهد داد: اینکه آیا ایالات متحده باید مداخله کند یا نه.»
اکنون که حملات اسرائیل توان دفاعی ایران را تا اندازه‌ای تضعیف کرده، ممکن است مداخله آمریکا بدون پیامدهای امنیتی جدی آسان‌تر از گذشته باشد.
برخی دیگر بر این باورند که ترامپ احتمالاً از درگیری مستقیم با ایران خودداری خواهد کرد، مگر آنکه نیروهای نظامی ایران، حملات خود را از اسرائیل به منافع یا نیروهای آمریکایی در خاورمیانه معطوف کنند؛ امری که دامنه مانور ترامپ را محدود خواهد کرد. از روز جمعه تاکنون، ایران از ایجاد چنین بهانه‌ای برای مداخله آمریکا پرهیز کرده و همچنین از حمله به سایر متحدان آمریکا در منطقه، از جمله عربستان سعودی و امارات متحده عربی، نیز خودداری کرده است.
اظهارات رئیس‌جمهور آمریکا از روز جمعه به این سو نشان می‌دهد که او در حال حاضر ترجیح می‌دهد از دستاوردهای نظامی اسرائیل به‌عنوان اهرمی برای ازسرگیری مذاکرات با تهران استفاده کند.
در ماه‌های اخیر، ترامپ مذاکراتی را با ایران زیر نظر داشته به این امید که تهران بدون نیاز به دخالت نظامی اسرائیل، با پایان دادن به برنامهٔ غنی‌سازی خود موافقت کند.
این مذاکرات پس از آنکه ایران از عقب‌نشینی خودداری کرد، با شکست روبه‌رو شد. اما ترامپ در اظهارات آخر هفته خود گفت که ممکن است ایران، پس از ضرباتی که از سوی اسرائیل متحمل شده، سرانجام حاضر به مصالحه‌هایی شود که پیش‌تر به آن‌ها فکر هم نمی‌کرد. بر همین اساس، برخی تحلیلگران معتقدند که ترامپ ممکن است اسرائیل را تحت فشار بگذارد تا حملاتش را متوقف کند ـــ البته در صورتی که تشخیص دهد ایران نرمش بیشتری از خود نشان داده است.
یوئل گوزانسکی، کارشناس مسائل ایران در مؤسسه مطالعات امنیت ملی تل‌آویو، می‌گوید: «این ماجرا زمانی به پایان می‌رسد که ترامپ تصمیم بگیرد آن را تمام کند، که احتمالاً زمانی خواهد بود که به این نتیجه برسد که ایران آمادهٔ مصالحه است.»
به گفته کارشناسان، اگرچه چنین چرخشی در حال حاضر بعید به نظر می‌رسد، اما از نظر تاریخی بی‌سابقه نیست. به گفتهٔ “مئیر جاودانفر”، استاد مطالعات ایران در دانشگاه رایخمن اسرائیل، رهبری ایران در اواخر جنگ ایران و عراق در دهه ۱۹۸۰ نیز به شکلی غیرمنتظره مصالحه کرد. او می‌گوید آیت‌الله خمینی پس از آنکه بارها پیشنهادهای پایان جنگ را رد کرد، سرانجام زمانی به توافق تن داد که هزینه‌های جنگ بیش از حد بالا رفته بود.
دکتر جاودانفر می‌گوید: «خمینی چرخشی ۱۸۰ درجه‌ای انجام داد. این دقیقاً همان چیزی است که اسرائیل امیدوار است دوباره رخ دهد.»
اما تاریخ همچنین نشان می‌دهد که چنین تحولی ممکن است زمان‌بر باشد. توافقی که به جنگ ایران و عراق پایان داد، هشت سال به طول انجامید.
پاتریک کینگزلی / نیویورک تایمز / ۱۶ ژوئن ۲۰۲۵