رهبران ارشد ایران بیش از یک هفته برای حمله اسرائیل در صورت شکست مذاکرات هسته‌ای با ایالات متحده برنامه‌ریزی کرده بودند. اما آنها یک اشتباه محاسباتی بزرگ مرتکب شدند.
مقامات نزدیک به رهبری ایران روز جمعه گفتند که آنها هرگز انتظار نداشتند که اسرائیل قبل از دور دیگری از مذاکرات که برای یکشنبه آینده در عمان برنامه‌ریزی شده بود، حمله کند. آنها گزارش‌ها مبنی بر قریب‌الوقوع بودن حمله را رد کردند، زیرا تلقی آنها این بود که تبلیغات اسرائیل به منظور فشار بر ایران برای دادن امتیاز در مورد برنامه هسته‌ای خود در آن مذاکرات است.
مقامات گفتند که شاید به دلیل همین اطمینان خاطر، اقدامات احتیاطی برنامه‌ریزی شده نادیده گرفته شد.
این روایت از نحوه آماده‌سازی مقامات ایرانی قبل از انجام حملات گسترده اسرائیل در سراسر کشورشان در روز جمعه و نحوه واکنش آنها پس از آن، بر اساس مصاحبه با شش مقام ارشد ایرانی و دو عضو سپاه پاسداران است. همه آنها برای بحث در مورد اطلاعات حساس درخواست کردند که نامشان فاش نشود.
مقامات گفتند که شب حمله اسرائیل، فرماندهان ارشد نظامی در خانه‌های امن پناه نگرفتند و در عوض در خانه‌های خود ماندند، تصمیمی سرنوشت‌ساز. سردار امیرعلی حاجی‌زاده، فرمانده واحد هوافضای سپاه پاسداران، و کارکنان ارشد او دستورالعمل منع تجمع در یک مکان را نادیده گرفتند. آنها یک جلسه اضطراری جنگ در یک پایگاه نظامی در تهران برگزار کردند و هنگامی که اسرائیل به پایگاه حمله کرد، کشته شدند.
چهار مقام ایرانی گفتند که تا عصر جمعه، دولت تازه شروع به درک میزان خسارات ناشی از کارزار نظامی اسرائیل کرده بود که از ساعات اولیه روز آغاز شد و حداقل ۱۵ نقطه در سراسر ایران، از جمله اصفهان، تبریز، ایلام، لرستان، بروجرد، قم، اراک، ارومیه، قصر شیرین، کرمانشاه، همدان و شیراز را هدف قرار داد.
«دفاع هوایی ما کجاست؟»
اسرائیل بخش زیادی از توانایی دفاعی ایران را از بین برده، رادارها و پدافند هوایی را نابود کرده است؛ دسترسی آن به زرادخانه موشک‌های بالستیک خود را فلج کرده است؛ و چهره‌های ارشد سلسله مراتب فرماندهی نظامی را از بین برد. علاوه بر این، بخش روی زمین یک نیروگاه بزرگ غنی‌سازی هسته‌ای در نطنز به شدت آسیب دید.
در پیام‌های متنی خصوصی که با نیویورک تایمز به اشتراک گذاشته شده بود، برخی از مقامات با عصبانیت از یکدیگر می‌پرسیدند: «دفاع هوایی ما کجاست؟» و «چگونه اسرائیل می‌تواند به هر چیزی که می‌خواهد حمله کند، فرماندهان ارشد ما را بکشد و ما قادر به متوقف کردن آن نیستیم؟»
آنها همچنین شکست‌های بزرگ اطلاعاتی و دفاعی را که منجر به ناتوانی ایران در پیش‌بینی حملات آینده و خسارات ناشی از آن شده بود، زیر سوال بردند.
حمید حسینی، عضو کمیته انرژی اتاق بازرگانی کشور، در یک مصاحبه تلفنی از تهران گفت: «حمله اسرائیل، به ویژه کشتن چهره‌های ارشد نظامی و دانشمندان هسته‌ای، رهبری را کاملاً غافلگیر کرد. همچنین فقدان دفاع هوایی مناسب ما و توانایی آنها در بمباران سایت‌های حیاتی و پایگاه‌های نظامی ما بدون هیچ مقاومتی را آشکار کرد.»
نفوذ آشکار اسرائیل در دستگاه امنیتی و نظامی ایران
آقای حسینی، که به دولت نزدیک است، گفت که نفوذ آشکار اسرائیل در دستگاه امنیتی و نظامی ایران نیز مقامات را شوکه کرده است. اسرائیل دهه‌هاست که به عنوان بخشی از جنگ پنهانی خود با ایران، عملیات مخفیانه‌ای را علیه اهداف نظامی و هسته‌ای در ایران انجام داده و ترورهای هدفمندی را علیه دانشمندان هسته‌ای انجام داده است، اما حمله چندجانبه و پیچیده روز جمعه که شامل جت‌های جنگنده و عوامل مخفی بود که قطعات موشک و پهپاد را به داخل کشور قاچاق کرده بودند، سطح جدیدی از دسترسی و توانایی را نشان می‌دهد.
علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی، که به مکانی امن و نامعلوم منتقل شده و در آنجا با مقامات ارشد نظامی باقی مانده در تماس است، در یک سخنرانی تلویزیونی گفت که اسرائیل با حملات خود، علیه ایران اعلام جنگ کرده است. همزمان با سخنرانی او، ایران با وعده انتقام و مجازات، چندین موج حمله موشکی به تل‌آویو و اورشلیم انجام داد.
آقای خامنه‌ای گفت: «آنها نباید فکر کنند که حمله کردند و کار تمام شده است. نه، آنها آن را شروع کردند. آنها جنگ را شروع کردند. ما به آنها اجازه نمی‌دهیم که از این جنایت جان سالم به در ببرند.»
صبح جمعه، شورای عالی امنیت ملی ایران، شورایی ۲۳ نفره که مسئول تصمیم‌گیری‌های امنیت ملی است، جلسه‌ای اضطراری برای بحث در مورد چگونگی واکنش کشور برگزار کرد. به گفته دو مقام آگاه از این بحث‌ها، آقای خامنه‌ای در این جلسه گفت که خواهان انتقام است اما نمی‌خواهد عجولانه عمل کند.
در مورد زمان و نحوه واکنش ایران و اینکه آیا کشور می‌تواند جنگی طولانی با اسرائیل را که ممکن است آمریکا را نیز درگیر کند، با توجه به آسیب شدید به توان دفاعی و موشکی‌اش، تحمل کند، اختلاف نظرهایی شکل گرفت. یکی از مقام‌ها در جلسه گفت اگر اسرائیل با حمله به زیرساخت‌ها یا نیروگاه‌های آب و انرژی ایران پاسخ دهد، ممکن است منجر به اعتراضات یا شورش شود.
خامنه‌ای در برابر انتخاب سرنوشت‌ساز
یکی از اعضای سپاه پاسداران که در جریان این جلسه قرار داشت، گفت که مقامات متوجه شده‌اند که آقای خامنه‌ای با لحظه‌ای سرنوشت‌ساز در تقریباً ۴۰ سال حکومت خود روبرو است: او باید بین اقدام و خطر یک جنگ تمام عیار که می‌تواند به حکومتش پایان دهد، یا عقب‌نشینی که در داخل و خارج به عنوان شکست تعبیر می‌شود، یکی را انتخاب کند.
علی واعظ، مدیر پروژه ایران در گروه بین‌المللی بحران، گفت: «خامنه‌ای گزینه خوبی پیش رو ندارد. اگر تشدید کند، ریسک حمله مخرب‌تر اسرائیل را که ممکن است آمریکا هم به آن بپیوندد، می‌پذیرد. اگر این کار را نکند، خطر تضعیف یا از دست دادن قدرت را دارد.»
در نهایت، آقای خامنه‌ای به ارتش ایران دستور داد تا به اسرائیل حمله کند. به گفته دو عضو سپاه، در ابتدا، قرار بود تا ۱۰۰۰ موشک بالستیک به سمت اسرائیل شلیک شود تا دفاع هوایی آن را در هم بشکند و حداکثر خسارت را تضمین کند. اما آنها افزودند که حملات اسرائیل به پایگاه‌های موشکی، جابجایی سریع موشک‌ها از انبار و قرار دادن آنها روی سکوهای پرتاب را غیرممکن کرده بود.
در نهایت، ایران تنها توانست در اولین موج حملات خود حدود ۱۰۰ موشک جمع‌آوری کند. حداقل هفت نقطه در اطراف تل‌آویو مورد حمله قرار گرفت که منجر به کشته شدن یک نفر و زخمی شدن حداقل ۲۰ نفر دیگر و آسیب دیدن ساختمان‌های مسکونی شد.
به گفته مقامات، روز جمعه، پس از آنکه حملات اسرائیل برای بخشی از روز تا حدودی فروکش کرد، ارتش ایران به سرعت برای تعمیر برخی از پدافندهای هوایی آسیب دیده خود و نصب پدافندهای جدید اقدام کرد. حریم هوایی ایران همچنان بسته بود و پروازها متوقف و فرودگاه‌ها تعطیل بودند.
برخی از ساکنان تهران روز جمعه، که یک روز تعطیل بود، را در صف‌های پمپ بنزین برای پر کردن باک خودروهایشان گذراندند و برای تهیه مایحتاج ضروری مانند نان، کنسرو و آب معدنی به فروشگاه‌های مواد غذایی هجوم بردند. بسیاری از خانواده‌ها تا پاسی از شب در پارک‌ها جمع شدند، پتو پهن کردند و روی چمن‌ها پیک‌نیک برپا کردند و در مصاحبه‌های تلفنی گفتند که پس از حمله اسرائیل به ساختمان‌های مسکونی در محله‌های مختلف و هدف قرار دادن دانشمندان و مقامات نظامی و دولتی، از ماندن در خانه می‌ترسند.
مهرداد، ۳۵ ساله، که به دلیل نگرانی از امنیتش نخواست نام خانوادگی‌اش فاش شود، ویدئویی از دیوار و پنجره‌های آشپزخانه‌اش که در اثر اصابت موشک اسرائیلی به ساختمان بلند همسایه در محله مرفه‌نشینش در شمال تهران تخریب شده بود، به اشتراک گذاشت. او گفت که خوش‌شانس بوده که هنگام حمله در اتاق خواب بوده است، اما برخی از غیرنظامیان در محله، از جمله کودکان، زخمی شده‌اند.
در ساعات اولیه شنبه، اسرائیل حملات خود به تهران را از سر گرفت. برخی از ساکنان، از جمله فاطمه حسنی، که در محله میرداماد زندگی می‌کند، گفتند که صدای وزوز پهپادها را در بالای سرشان و صدای انفجار بی‌وقفه و به دنبال آن صدای شلیک پدافند هوایی را در شرق و مرکز تهران شنیده‌اند.
مهسا، مهندس کامپیوتر ۴۲ ساله که در شمال پایتخت زندگی می‌کند و به همین ترتیب از ترس امنیت خود نمی‌خواست نام خانوادگی‌اش را فاش کند، گفت که او و خانواده‌اش قادر به خوابیدن نبودند. آنها نه تنها می‌توانستند صدای غرش‌ها را بشنوند، بلکه می‌توانستند آثار آتش و دود را از پنجره خود ببینند.
او گفت: «ما در میانه یک جنگ هستیم، این برای همه ما روشن است و نمی‌دانیم به کجا خواهد رفت یا چگونه پایان خواهد یافت.»
فرناز فصیحی / نیویورک تایمز / ۱۳ ژوئن ۲۰۲۵