چین در جدیدترین اقدام دیپلماتیک خود، ویزا را برای سفر شهروندان ۴ کشور عربستان سعودی، کویت، بحرین و عمان لغو کرد؛ این اقدام در حالی بود که پیش از این نیز ویزای چین برای سفر شهروندان قطر و امارات لغو شده بود. روابط چین و کشور‌های عضو شورای همکاری خلیج فارس (GCC) شامل عربستان سعودی، امارات متحده عربی، قطر، کویت، بحرین و عمان، در دهه‌های اخیر به طور چشمگیری گسترش یافته و به یک همکاری راهبردی در حوزه‌های اقتصادی، سیاسی و حتی نظامی و فناوری تبدیل شده است.
به گزارش اقتصاد24؛ این اقدام البته که نشان‌دهنده تقویت سطح روابط سیاسی و اقتصادی چین با این کشور‌ها است. در مقابل، اما ایران با وجود قرارداد ۲۵ ساله با چین، هنوز از چنین امتیازی برخوردار نشده است و بسیاری این لغو روادید را نشانی از رابطه عمیق‌تر اقتصادی میان این کشور‌ها و ایران می‌دانند. در همین حال به نظر می‌رسد که حتی قرارداد ۲۵ ساله ایران و چین و تخفیف‌های نجومی نفتی تهران به پکن نیز نتوانسته راهکاری برای این بحران باشد.
این در حالی است که در سال ۲۰۲۴، حجم مبادلات تجاری بین ایران و چین به ۱۳.۳ میلیارد دلار رسید که نسبت به سال قبل ۹ درصد کاهش داشته است. در شش‌ماهه اول سال ۲۰۲۴، این مبادلات به ۵.۹ میلیارد دلار رسید که در آن صادرات ایران به چین ۱.۸ میلیارد دلار و واردات از چین ۴.۱ میلیارد دلار بود.
تخفیف‌های نفتی ایران به چین
از سوی دیگر ایران برای حفظ بازار نفتی خود در چین، تخفیف‌هایی به مشتریان چینی ارائه داده است. چنان که در سه‌ماهه نخست سال ۲۰۲۳، صادرات نفت ایران به چین به ۹۳۰ هزار بشکه در روز رسید.
هم چنین برخی منابع گزارش داده‌اند که ایران برای هر بشکه نفت، تخفیفی بین ۱۲ تا ۱۵ دلار به چین داده است.
این تخفیف‌ها نیز به‌طور میانگین ماهانه حدود ۳۰۰ میلیون دلار هزینه برای ایران داشته و با این حال، در سال ۲۰۲۴، تخفیف‌ها کاهش یافته و به حدود ۳ تا ۴ دلار در هر بشکه رسیده و این کاهش تخفیف می‌تواند ماهانه بین ۲۲۵ تا ۴۰۵ میلیون دلار به نفع ایران باشد.
قرارداد ۲۵ ساله ایران و چین
این تخفیف‌های سنگین نفتی نیز در حالی اکنون از سوی ایران به طرف‌های چینی داده می‌شود که در سال ۱۴۰۰، ایران و چین توافق‌نامه‌ای ۲۵ ساله برای همکاری‌های جامع راهبردی امضا کردند. این قرارداد ۲۵ ساله نیز شامل سرمایه‌گذاری چین در بخش‌های نفت، گاز، پتروشیمی، زیرساخت‌های حمل‌ونقل، کشاورزی و سایر حوزه‌ها است.البته در همان زمان ادعا‌هایی از سوی نزدیکان به دولت سیزدهم مطرح شد و برخی منابع از سرمایه‌گذاری ۲۸۰ تا ۴۰۰ میلیارد دلاری چین در ایران خبر داده‌اند، اما با این حال، تاکنون جزئیات دقیقی از اجرای این قرارداد منتشر نشده و پیشرفت‌های عملی آن محدود یا کلا نادیده بوده است.در چنین شرایطی دیگر عجیب نیست که اگر ببینیم در مقابل ایران، این کشور‌های عربی حوزه خلیج فارس هستند که از امتیاز لغو روادید شهروندانشان با چین سود می‌برند.
مقایسه روابط اقتصادی چین با کشور‌های عربی حاشیه خلیج فارس
باید اذعان داشت که چین روابط اقتصادی گسترده‌ای با کشور‌های عربی حاشیه خلیج فارس دارد.
به گزارش اقتصاد ۲۴، تنها در سال ۲۰۲۲، حجم معاملات ۵ کشور عربی منطقه خلیج فارس با چین به شرح زیر بوده است:
● عربستان سعودی: در سال ۲۰۲۲، حجم تجارت بین چین و عربستان به حدود ۸۷ میلیارد دلار رسید.
● امارات متحده عربی: در سال ۲۰۲۲، حجم تجارت بین چین و امارات به حدود ۷۲ میلیارد دلار رسید.
● قطر: در سال ۲۰۲۲ حجم تجارت بین چین و قطر به حدود ۱۷ میلیارد دلار رسید.
● کویت: در سال ۲۰۲۲ حجم تجارت بین چین و کویت به حدود ۱۴ میلیارد دلار رسید.
● بحرین: در سال ۲۰۲۲ حجم تجارت بین چین و بحرین به حدود ۲.۳۶ میلیارد دلار رسید.
هم چنین این ارقام نشان می‌دهد که حجم تجارت چین با کشور‌های عربی حاشیه خلیج فارس به‌مراتب بیشتر از تجارت با ایران است.
حجم مبادلات چین با عربستان و قطر در سال ۲۰۲۳
چنان چه حجم تجارت دوجانبه بین چین و کشور‌های عضو شورای همکاری (۶ کشور عربی جنوب خلیج فارس) در سالهای اخیر از ۲۰۰ میلیارد دلار فراتر رفته و عربستان سعودی از سال ۲۰۱۹ به بزرگترین صادرکننده نفت به چین تبدیل شد.از سوی دیگر به گزارش اقتصاد ۲۴، در سال ۲۰۲۳ حجم مبادلات تجاری بین چین و عربستان سعودی به ۱۰۷.۲ میلیارد دلار رسید و در همین سال، حجم تجارت بین چین و قطر به ۲۴.۲ میلیارد دلار رسید.
هم چنین به گزارش اقتصاد ۲۴ حجم صادرات چین به عربستان در این سال به رقم ۴۲.۹ میلیارد دلار رسید و واردات چین از عربستان نیز تا رقم ۶۴.۴ میلیارد دلار رشد کرد. محصولات اصلی صادراتی چین به عربستان شامل تجهیزات پخش، خودرو و آهن نورد گرم بودند. واردات چین از عربستان عمدتاً نفت خام و محصولات پتروشیمی را شامل می‌شد.
کل تجارت قطر با چین نیز در ۲۰۲۳ به رقم ۲۴.۵ میلیارد دلار رسید. حجم صادرات چین به قطر ۴.۴۲ میلیارد دلار و واردات چین از قطر نیز ۲۰.۹ میلیارد دلار بود و صادرات چین به قطر نیز شامل تجهیزات پخش، خودرو و رایانه بود. هم چنین واردات چین از قطر عمدتاً گاز طبیعی، نفت خام و فرآورده‌های نفتی را شامل می‌شد.
مقایسه تجارت خارجی چین با ایران
در مقابل، اما طی سال ۲۰۲۴، حجم تجارت بین ایران و چین به ۱۳.۳ میلیارد دلار رسید که نسبت به سال قبل ۹ درصد کاهش داشته است. این در حالی است که حجم تجارت چین با عربستان سعودی و قطر به ترتیب ۱۰۷.۲ و ۲۴.۵ میلیارد دلار بوده است.
از سوی دیگر ایران برای حفظ بازار نفتی خود در چین، تخفیف‌هایی به مشتریان چینی ارائه داده و این تخفیف‌ها چنان بود که در سه‌ماهه نخست سال ۲۰۲۳، صادرات نفت ایران به چین به ۹۳۰ هزار بشکه در روز رسید.
برخی منابع گزارش داده‌اند که ایران برای هر بشکه نفت، تخفیفی بین ۱۲ تا ۱۵ دلار به چین داده است و این تخفیف‌ها به‌طور میانگین ماهانه حدود ۳۰۰ میلیون دلار هزینه برای ایران داشته، اما با این حال، در سال ۲۰۲۴، تخفیف‌ها کاهش یافته و به حدود ۳ تا ۴ دلار در هر بشکه رسیده است. این کاهش تخفیف می‌تواند ماهانه بین ۲۲۵ تا ۴۰۵ میلیون دلار به نفع ایران باشد.
لغو روادید؛ پاداش تجارت و سیاست فعال
بررسی اجمالی این آمار و ارقام نیز نشان می‌دهد که از دلایل اصلی لغو روادید چین برای شهروندان عربستان، امارات، قطر، کویت، بحرین و عمان شاید بیش از همه سطح بالای همکاری اقتصادی، بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار با برخی از این کشور‌ها و هم چنین سرمایه‌گذاری‌های مشترک در پروژه‌های بزرگ زیرساختی، انرژی و فناوری است.
از سوی دیگر این کشور‌ها از روابط سیاسی باثبات و فاقد تنش‌های مزمن بین‌المللی نیز نهایت سود را می‌برند.در مقابل، اما ایران تحت تحریم‌های شدید بین‌المللی قرار دارد و روابطش با غرب پرتنش و ناپایدار است و نیز در برابر آن چین با احتیاط رفتار می‌کند و حتی قرارداد ۲۵ ساله نیز در این بین بیشتر حالت نمادین و تبلیغاتی داشته و نه به سرمایه‌گذاری واقعی منجر شده، نه به توسعه صادرات ایران به این کشور!
کما این که چین حتی در موضوع سیاست خارجی نیز به دلیل منافع خود در خلیج فارس تلاش کرد رابطه خصمانه میان دو کشور عربستان و ایران را در مسیر تنش زدایی و دوستی قرار دهد و بیش از همه نیز به منافع خود می‌اندیشید و واضح است که چین تمایلی به قطع ارتباط بانکی خود با جهان ندارد و ابدا در اوج دوران اقتصادی خود به دنبال تنش‌های ایدئولوژیک و سیاسی نیست.
قرارداد ۲۵ سالهای تاکنون نه چندان سودمند برای ایران
هم چنین ارقام تجارت میان چین و کشور‌های عربی مطنقه نشان‌دهنده تفاوت قابل‌توجه در سطح روابط اقتصادی چین با این کشور‌ها نسبت به ایران است که حتی با وجود قرارداد ۲۵ ساله بین ایران و چین، حجم مبادلات تجاری بین دو کشور کاهش یافته و تخفیف‌های نفتی تهران به پکن هزینه‌های قابل‌توجهی برای کشور به همراه داشته است.
در مقابل، چین روابط اقتصادی گسترده‌تری با کشور‌های عربی حاشیه خلیج فارس برقرار کرده و امتیازات ویژه‌ای مانند لغو ویزا به آنها اعطا کرده است. چنان چه بررسی این وضعیت نشان‌دهنده نیاز به بازنگری در سیاست‌های اقتصادی و دیپلماتیک ایران برای بهره‌برداری بهتر از روابط با چین است.
پرسش اکنون این است که آیا قرارداد ۲۵ ساله ایران و چین فایده‌ای داشته و آیا میزان مبادلات تجاری، عاملی در لغو روادید میان پکن و کشور‌های عربی بوده است؟ بررسی داده‌ها و تحولات اخیر نشان می‌دهد که قرارداد ۲۵ ساله ایران و چین تاکنون دستاورد ملموس اقتصادی نداشته و حجم مبادلات تجاری در سطحی نیست که پکن را به امتیازدهی سیاسی یا تسهیلاتی مانند لغو روادید ترغیب کند.
مجموعه این آمار و ارقام نشان می‌دهد که ایران در تجارت خارجی با چین نه تنها از عربستان و امارات، بلکه از قطر نیز عقب‌تر است و حتی تخفیف‌های سنگین نفتی ایران به چین (گاه تا ۱۵ دلار در هر بشکه) نیز نشان می‌دهد که برای حفظ همین سطح اندک تجارت نیز ایران هزینه می‌پردازد. از سوی دیگر عدم توازن شدید در تجارت ایران و چین (واردات ۴.۱ میلیارد دلار، صادرات فقط ۱.۸ میلیارد دلار در شش‌ماهه اول ۲۰۲۴) نیز نشان‌دهنده وابستگی و ضعف در صادرات متنوع ایران به چین است.
از سوی دیگر عدم توازن شدید در تجارت ایران و چین (واردات ۴.۱ میلیارد دلار، صادرات فقط ۱.۸ میلیارد دلار در شش‌ماهه اول ۲۰۲۴) نیز نشان‌دهنده وابستگی و ضعف در صادرات کالاها و خدمات متنوع ایران به چین است.در این بین باید توجه داشت که نتیجه شکوفایی اقتصادی منجر به لغو روادید میان این کشور‌ها نیز می‌تواند علاوه بر افزایش سفر گردشگران از خلیج فارس به چین، تجارت و همکاری‌های اقتصادی میان دو طرف را تقویت کند.
کما این که پیش از این نیز اتحادیه اروپا ویزای شنگن را برای سفر شهروندان امارات لغو کرده بود و برای دیگر کشور‌های جنوب خلیج فارس هم در مرحله نخست، ویزای ۵ ساله چند بار ورود صادر می‌شود. در همین حال ایالات متحده آمریکا نیز به تازگی ویزای خود را برای سفر شهروندان قطری لغو کرد.
لغو ویزای کشور‌های مختلف به ویژه‌های کشور‌های مهم، یکی از اولویت‌های کشور‌های جنوب خلیج فارس است و در شرایطی که ایران همچنان در گرداب تحریم و بحران بی توجهی به صنعت توریسم دست و پا می‌زند، رقبای منطقه‌ای در حال گرفتن عرصه به طور کامل از قدیمی‌ترین و تاریخی‌ترین کشور منطقه هستند.