یک دیپلمات ایرانی روز دوشنبه به رویترز گفت ایران در آستانه رد یک پیشنهاد ایالات متحده برای پایان دادن به مناقشه چند دهه‌ای هسته‌ای است. این دیپلمات پیشنهاد آمریکا را «غیرقابل قبول» خواند که نه منافع تهران را تأمین می‌کند و نه موضع سختگیرانه واشنگتن درباره غنی‌سازی اورانیوم را تعدیل می‌نماید.
این دیپلمات بلندپایه که به تیم مذاکره‌کننده ایران نزدیک است، گفت: «ایران در حال تدوین پاسخی منفی به پیشنهاد ایالات متحده است که می‌تواند به عنوان رد این پیشنهاد تلقی شود.»
پیشنهاد جدید واشنگتن برای دستیابی به توافقی هسته‌ای، روز شنبه از سوی بدر البوسعیدی، وزیر امور خارجه عمان، که در سفری کوتاه به تهران آمده بود، به مقام‌های ایرانی ارائه شد. عمان در ماه‌های اخیر نقش میانجی‌گر میان تهران و واشنگتن را ایفا کرده است.
پس از پنج دور مذاکره میان عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، و استیو ویتکوف، فرستاده ویژه خاورمیانه‌ای دونالد ترامپ، همچنان موانعی جدی در مسیر توافق باقی مانده است.
از جمله این موانع، مخالفت ایران با خواسته آمریکا برای توقف کامل غنی‌سازی اورانیوم و همچنین امتناع تهران از انتقال کل ذخایر موجود اورانیوم با غنای بالا به خارج از کشور است – موادی که می‌توانند به عنوان ماده اولیه برای ساخت سلاح هسته‌ای به‌کار روند.
این دیپلمات که به دلیل حساسیت موضوع نخواست نامش فاش شود، گفت: «در این پیشنهاد، موضع آمریکا درباره غنی‌سازی در خاک ایران تغییری نکرده و توضیح روشنی نیز درباره چگونگی رفع تحریم‌ها ارائه نشده است.»
عباس عراقچی، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی اعلام کرده است که تهران به زودی به‌طور رسمی به این پیشنهاد پاسخ خواهد داد.
تهران خواهان رفع فوری تمام محدودیت‌های اعمال‌شده از سوی آمریکا است که اقتصاد مبتنی بر نفت این کشور را مختل کرده‌اند. اما ایالات متحده می‌گوید که تحریم‌های مرتبط با برنامه هسته‌ای باید به‌صورت مرحله‌ای لغو شوند.
از سال ۲۰۱۸، ده‌ها نهاد کلیدی اقتصاد ایران از جمله بانک مرکزی و شرکت ملی نفت، توسط واشنگتن در فهرست تحریم‌ها قرار گرفته‌اند. آمریکا می‌گوید، این نهادها به «حمایت از تروریسم یا اشاعه سلاح» متهم‌اند.
بازگشت ترامپ به کاخ سفید در ژانویه و احیای سیاست «فشار حداکثری» علیه ایران شامل تشدید تحریم‌ها و تهدید به حمله نظامی در صورت عدم حصول توافق بوده است.
ترامپ در دوره نخست ریاست‌جمهوری خود، در سال ۲۰۱۸، از توافق هسته‌ای ایران با شش قدرت جهانی خارج شد و تحریم‌هایی را که اقتصاد ایران را فلج کرده‌اند، دوباره اعمال کرد. ایران در پاسخ، سطح غنی‌سازی خود را بسیار فراتر از محدودیت‌های توافق افزایش داد.
بر اساس آن توافق، ایران تا سال ۲۰۱۸ متعهد شده بود فعالیت‌های حساس هسته‌ای خود را محدود کند و در ازای آن از تحریم‌های اقتصادی آمریکا، اتحادیه اروپا و سازمان ملل متحد رهایی یابد.
این دیپلمات ایرانی گفت: ارزیابی «کمیته مذاکرات هسته‌ای ایران» تحت نظارت آیت‌الله خامنه‌ای این است که پیشنهاد آمریکا «کاملاً یک‌سویه» است و نمی‌تواند منافع ایران را تأمین کند.
به گفته وی، تهران این پیشنهاد را «غیرقابل آغاز» می‌داند و معتقد است که تلاش دارد با خواسته‌هایی فراتر از حد متعارف، یک «توافق بد» را به ایران تحمیل کند.
تقابل هسته‌ای، تنش‌ها در خاورمیانه را افزایش می‌دهد
منافع دو طرف در یک توافق هسته‌ای بسیار زیاد است. ترامپ می‌خواهد توانمندی احتمالی ایران برای ساخت سلاح هسته‌ای – که می‌تواند به رقابت تسلیحاتی در منطقه دامن بزند و شاید تهدیدی علیه اسرائیل باشد – را مهار کند. از سوی دیگر، حاکمیت دینی ایران خواهان رهایی از تحریم‌های فلج‌کننده است.
ایران می‌گوید حاضر است برخی محدودیت‌ها در زمینه غنی‌سازی را بپذیرد، اما در مقابل نیاز به تضمین‌های محکم دارد که واشنگتن در آینده از توافق جدید خارج نشود.
دو مقام ایرانی هفته گذشته به رویترز گفتند که ایران در صورت آزادسازی دارایی‌های بلوکه‌شده خود و به رسمیت شناختن حق غنی‌سازی برای مقاصد غیرنظامی از سوی ایالات متحده، ممکن است به‌طور موقت غنی‌سازی را متوقف کند – اقدامی که در قالب «توافقی سیاسی» می‌تواند راه را برای دستیابی به توافقی گسترده‌تر هموار کند.
دشمن دیرینه ایران، اسرائیل، برنامه هسته‌ای تهران را تهدیدی وجودی می‌داند و می‌گوید هرگز اجازه نخواهد داد ایران به سلاح هسته‌ای دست یابد. عراقچی در نشست خبری مشترک با همتای مصری خود در قاهره گفت: «فکر نمی‌کنم اسرائیل مرتکب چنین اشتباهی شود که به ایران حمله کند.»
در همین حال، نفوذ منطقه‌ای ایران به‌واسطه شکست‌های نظامی نیروهایش و متحدانش در محور مقاومت – شامل حماس، حزب‌الله، حوثی‌های یمن و گروه‌های شبه‌نظامی عراقی – تضعیف شده است.
در ماه آوریل، وزیر دفاع عربستان پیامی صریح به مقام‌های ایرانی منتقل کرد و از آنان خواست پیشنهاد ترامپ برای توافق جدید را جدی بگیرند تا از خطر جنگ با اسرائیل جلوگیری شود.
پریسا حافظی / خبرگزاری رویترز / ۲ ژوئن ۲۰۲۵