ایالات متحده روز شنبه، تنها چند ساعت پس از آن‌که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از جهش چشمگیر در حجم ذخایر اورانیوم نزدیک به درجه تسلیحاتی ایران طی سه ماه گذشته خبر دادند، نخستین پیشنهاد رسمی خود را برای برخی مفاد توافق هسته‌ای به تهران ارائه کرد.
به گفته مقاماتی که از این تبادلات دیپلماتیک مطلع‌اند، این سند به‌صورت فهرستی از نکات کلیدی تنظیم شده و هنوز پیش‌نویس کامل یک توافق نیست. این پیشنهاد از ایران می‌خواهد که تمام فعالیت‌های غنی‌سازی اورانیوم را متوقف کند و ایجاد یک کنسرسیوم منطقه‌ای برای تولید انرژی هسته‌ای را پیشنهاد می‌دهد؛ کنسرسیومی که ایران، عربستان سعودی، دیگر کشورهای عربی و ایالات متحده را دربر بگیرد.
این پیشنهاد برای نخستین بار از زمان آغاز مذاکرات در اوایل آوریل، به‌صورت مکتوب از سوی استیو ویتکاف، مذاکره‌کننده ارشد آمریکا، ارائه شده است.
عباس عراقچی، وزیر خارجه ایران، در پیامی در شبکه اجتماعی ایکس (توئیتر سابق) خبر ارسال این سند را اعلام کرد و گفت این پیشنهاد از طریق همتای عمانی او، که میزبان این مذاکرات است، به دست ایران رسیده است. کاخ سفید نیز بعداً این اقدام را تأیید کرد.
کارولین لویت، سخنگوی مطبوعاتی کاخ سفید، در بیانیه‌ای اعلام کرد: «رئیس‌جمهور ترامپ به‌روشنی اعلام کرده است که ایران هرگز نباید به بمب هسته‌ای دست یابد. فرستاده ویژه، آقای ویتکوف، یک پیشنهاد دقیق و قابل قبول را برای رژیم ایران ارسال کرده است و به نفع آن‌هاست که آن را بپذیرند. از آنجا که مذاکرات هنوز در جریان است، دولت از اظهار نظر درباره جزئیات این پیشنهاد با رسانه‌ها خودداری خواهد کرد.»
بسیاری از کارشناسان تردید دارند که آیت‌الله علی خامنه‌ای، رهبر سالخورده ایران، توافقی را بپذیرد که در عمل به معنای تعطیلی تأسیسات عظیم غنی‌سازی اورانیومی است که ایران میلیاردها دلار صرف ساخت آن‌ها کرده و بارها هدف خرابکاری‌های آمریکا و اسرائیل قرار گرفته‌اند.
عراقچی اعلام کرد که ایران «بر اساس اصول، منافع ملی و حقوق ملت ایران» به این پیشنهاد پاسخ خواهد داد. در هفته‌های اخیر، مقام‌های ایرانی خواسته آمریکا برای توقف کامل غنی‌سازی را رد کرده و اعلام کرده‌اند که هرگز از حق خود برای تولید سوخت هسته‌ای صرف‌نظر نخواهند کرد. این قابلیت، ایران را به کشوری در آستانه توانمندی هسته‌ای بدل می‌کند؛ کشوری که اگر تصمیم بگیرد، می‌تواند به‌سرعت سلاح بسازد.
افزایش ذخایر اورانیوم با غلطت بالای ایران
افشای افزایش تولید اورانیوم غنی‌شده تا سطح ۶۰ درصد ــ درست زیر سطح مورد نیاز برای ساخت بمب ــ نشان‌دهنده تلاش ایران برای افزایش اهرم فشار در مذاکرات است. این افزایش به ایران امکان می‌دهد تا سوخت لازم برای ساخت حدود ۱۰ بمب را تولید کند؛ در حالی‌که در زمان آغاز به کار دولت ترامپ در ژانویه، این مقدار حدود پنج یا شش بمب برآورد می‌شد.
دو گزارش از آژانس بین‌المللی انرژی اتمی که در اختیار نیویورک تایمز قرار گرفته‌اند، نشان می‌دهند که حکومت ایران تصمیم گرفته است تولید خود را به‌طور قابل‌توجهی افزایش دهد؛ احتمالاً برای تقویت موقعیت خود در مذاکرات با ویتکوف، که نماینده دولت در امور خاورمیانه است.
رافائل گروسی، مدیرکل آژانس، گفت گزارش مربوط به جهش تولید ایران نشان می‌دهد که «ما نیازمند یک راه‌حل دیپلماتیک هستیم، در چارچوب نظام بازرسی بسیار قوی آژانس.» در سال‌های اخیر، ایران بسیاری از دوربین‌ها و حسگرهای آژانس را در تأسیسات کلیدی از کار انداخته، اما همچنان به بازرسان اجازه داده است که برای اندازه‌گیری میزان ذخایر اورانیوم غنی‌شده وارد کشور شوند.
در ارزیابی فصلی آژانس از تولید و ذخایر هسته‌ای ایران، گروسی نوشت: «افزایش چشمگیر در تولید و انباشت اورانیوم با غنای بالا توسط ایران ـــ تنها کشوری که بدون داشتن سلاح هسته‌ای چنین موادی را تولید می‌کند ـــ بسیار نگران‌کننده است.»
این گزارش نتیجه‌گیری می‌کند که ذخایر اورانیوم غنی‌شده ایران با خلوص ۶۰ درصد ـــ که نزدیک به سطح ۹۰ درصد مورد نیاز برای ساخت سلاح است ـــ اکنون به حدود ۹۰۰ پوند (بیش از ۴۰۰ کیلوگرم) رسیده است، در حالی که این مقدار در ماه فوریه ۶۰۵ پوند بود. گرچه ایران می‌تواند این سوخت را به‌سرعت تا سطح مورد نیاز برای ساخت بمب غنی‌سازی کند، اما ساخت یک سلاح قابل استفاده چند ماه یا حتی تا یک سال زمان خواهد برد. مقام‌های اطلاعاتی آمریکا در اوایل امسال به این نتیجه رسیدند که تیمی مخفی از دانشمندان ایرانی در حال کار بر روی روشی سریع‌تر و ابتدایی‌تر برای ساخت سلاح در صورت نیاز هستند.
این جهش در تولید اورانیوم ایران در زمانی رخ داده است که بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، از آقای ترامپ خواسته تا به اسرائیل در انجام حمله نظامی به تأسیسات هسته‌ای ایران بپیوندد. نتانیاهو استدلال کرده است که تأسیسات اصلی تولید سوخت ایران در شهرهای نطنز و فردو، پس از حمله نیروهای اسرائیلی به پدافند هوایی ایران در اکتبر گذشته، بیش از هر زمان در سال‌های اخیر آسیب‌پذیر شده‌اند. نیویورک تایمز در ماه آوریل گزارش داد که اسرائیل قصد داشته در ماه مه به سایت‌های هسته‌ای ایران حمله کند، اما از سوی ترامپ از این اقدام منصرف شده است.
ترامپ این گزارش را اوایل این هفته تأیید کرد و گفت که به اسرائیل گفته بود بمباران این تأسیسات در زمانی که او در آستانه دستیابی به توافق است «نامناسب» خواهد بود. با این حال، ترامپ مدعی شد که هرگونه توافق دیپلماتیکی که توسط ویتکوف حاصل شود، این امکان را به ایالات متحده خواهد داد تا تأسیسات هسته‌ای ایران را برچیند ــ امری که ایران پیش‌تر گفته هرگز به آن تن نخواهد داد.
ترامپ در گفت‌وگو با خبرنگاران گفت: «من خواهان توافقی قوی هستم که در آن ما بتوانیم بازرسان را وارد کنیم، هرچه خواستیم برداریم، هرچه خواستیم منفجر کنیم، اما کسی کشته نشود. می‌توانیم یک آزمایشگاه را منفجر کنیم، اما هیچ‌کس داخل آن نباشد.»
واکنش نتانیاهو
صبح شنبه، هم‌زمان با انتشار دو گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، نتانیاهو بیانیه‌ای صادر کرد و گفت این گزارش‌ها «تصویری وخیم» ارائه می‌دهند و کشورها در سراسر جهان باید «هم‌اکنون برای متوقف کردن ایران اقدام کنند.» با این حال، او تهدید نظامی مطرح نکرد. اسرائیل عضو معاهده عدم اشاعه تسلیحات هسته‌ای نیست و به‌طور گسترده باور بر این است که حدود ۱۰۰ سلاح هسته‌ای در اختیار دارد.
گزارش دوم آژانس به تلاش مستمر ایران برای جلوگیری از دسترسی بازرسان به سایت‌های نظامی اشاره دارد ــ سایت‌هایی که آژانس بیش از ۹ سال است خواستار بازدید از آن‌هاست، زیرا معتقد است ایران در آنجا بیش از دو دهه پیش آزمایش‌های هسته‌ای انجام داده است.
کارشناسان گمان می‌برند این آزمایش‌ها بخشی از یک برنامه مخفی در اوایل دهه ۲۰۰۰ میلادی برای توسعه سلاح هسته‌ای بوده‌اند. نهادهای اطلاعاتی آمریکا در زمان دولت بوش به این نتیجه رسیدند که این برنامه در سال ۲۰۰۳ متوقف شده است. با این حال، اسرائیل معتقد است بخش‌هایی از این برنامه ادامه یافته‌اند، به رهبری محسن فخری‌زاده، دانشمند ارشد هسته‌ای ایران. اسرائیل در اواخر سال ۲۰۲۰ فخری‌زاده را در حمله‌ای با استفاده از هوش مصنوعی و فناوری رباتیک، هنگام عزیمت به ویلای آخر هفته‌اش ترور کرد.
ایران به‌شدت تکذیب کرده است که این سایت‌ها بخشی از برنامه هسته‌ای بوده‌اند و روز شنبه اعلام کرد که گزارش آژانس شامل «ادعاهای بی‌اساس و غیرقابل اثبات» است.
در این گزارش که به زبان فنی و خشک نگاشته شده، توضیح داده شده است که مقام‌های ایرانی اسنادی اطلاعاتی و گزارش‌هایی از رسانه‌ها ارائه کرده‌اند که به‌زعم آنان ثابت می‌کند مواد هسته‌ای در این سایت‌ها کاشته شده‌اند. بازرسان آژانس این توضیحات را رد کرده‌اند و به «نبود پاسخ‌های فنی قابل قبول» اشاره کرده‌اند.
مشخص نیست که آیا ویتکاف در قالب هرگونه توافق نهایی، از ایران خواهد خواست که درباره فعالیت‌های گذشته خود شفاف‌سازی کامل انجام دهد یا نه.
دیوید ای. سانگر، فرناز فصیحی، مگی هابرمن / نیویورک تایمز / ۳۱ مه ۲۰۲۵