دو منبع رسمی ایرانی به رویترز گفته‌اند که ایران ممکن است در صورت آزادسازی دارایی‌های مسدودشده‌اش از سوی ایالات متحده و به رسمیت شناخته‌شدن حق غنی‌سازی اورانیوم برای مقاصد غیرنظامی، غنی‌سازی را به طور موقت متوقف کند. این اقدام می‌تواند گامی در جهت حصول یک توافق سیاسی میان دو کشور و در نهایت دستیابی به توافقی جامع در زمینه برنامه هسته‌ای ایران باشد.
این منابع که به تیم مذاکره‌کننده ایرانی نزدیک‌اند، روز چهارشنبه اعلام کردند که در صورت پذیرش شرایط ایران از سوی واشنگتن، «تفاهم سیاسی با آمریکا می‌تواند به‌زودی حاصل شود». با این حال، یکی از این منابع تأکید کرد که چنین موضوعی «هنوز در مذاکرات با ایالات متحده مطرح نشده است».
طبق این طرح پیشنهادی، تهران برای مدت یک سال غنی‌سازی اورانیوم را متوقف خواهد کرد و بخشی از ذخایر اورانیوم با غنای بالا را یا به خارج از کشور منتقل می‌کند یا آن را به صفحات سوخت برای استفاده‌های غیرنظامی تبدیل خواهد کرد.
این توقف موقت، تلاشی برای عبور از بن‌بست موجود پس از پنج دور گفت‌وگوی وزیر امور خارجه ایران، عباس عراقچی، با نماینده خاورمیانه‌ای دونالد ترامپ، استیو ویتکاف، در راستای حل مناقشه‌ای چند دهه‌ای بر سر برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی است.
مقامات آمریکایی همواره تأکید داشته‌اند که هرگونه توافق جدید با ایران — به‌عنوان جایگزینی برای توافق شکست‌خورده سال ۲۰۱۵ میان تهران و شش قدرت جهانی — باید شامل تعهد تهران به توقف کامل غنی‌سازی باشد؛ فرآیندی که به باور واشنگتن می‌تواند به تولید سلاح هسته‌ای منجر شود.
ایران بارها هرگونه تمایل به ساخت سلاح هسته‌ای را رد کرده و گفته است که برنامه هسته‌ای‌اش صرفاً برای مقاصد صلح‌آمیز است. مقامات جمهوری اسلامی همچنین خواست آمریکا برای کنار گذاشتن غنی‌سازی را حمله‌ای به حاکمیت ملی خود می‌دانند و به‌صراحت آن را رد کرده‌اند.
بقایی گزارش رویترز را تکذیب کرد
در واشنگتن، یک مقام آمریکایی به رویترز گفت که پیشنهاد مطرح‌شده از سوی منابع ایرانی تاکنون در مذاکرات مورد بررسی قرار نگرفته است. وزارت خارجه ایالات متحده نیز به درخواست‌ها برای اظهار نظر درباره این گزارش پاسخی نداد.
از سوی دیگر، خبرگزاری نیمه‌رسمی فارس گزارش داد که سخنگوی وزارت امور خارجه ایران، اسماعیل بقایی، گزارش رویترز را تکذیب کرده و گفته است: «غنی‌سازی در ایران یک اصل غیرقابل مذاکره است.»
منابع ایرانی همچنین تأکید کردند که تهران با برچیدن برنامه یا زیرساخت‌های هسته‌ای خود و یا مهر و موم تأسیسات هسته‌ای، همان‌گونه که دولت ترامپ خواستار آن است، موافقت نخواهد کرد.
به گفته این منابع، رئیس‌جمهور ترامپ باید به‌طور علنی حق ایران برای غنی‌سازی را — به عنوان عضوی از معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) — به رسمیت بشناسد و همچنین اجازه دهد دارایی‌های مسدودشده ایران از جمله ۶ میلیارد دلار موجود در قطر آزاد شود.
ایران تاکنون نتوانسته به ۶ میلیارد دلاری که در بانکی در قطر نگهداری می‌شود و در جریان مبادله زندانیان میان ایران و آمریکا در سال ۲۰۲۳ در دولت جو بایدن آزاد شده بود، دسترسی پیدا کند.
یکی از منابع گفت: «تهران خواهان انتقال این دارایی‌ها به ایران بدون هیچ‌گونه شرط یا محدودیتی است. اگر تحقق این خواسته نیازمند رفع برخی تحریم‌ها باشد، آن هم باید انجام شود.»
به گفته این منابع، چنین توافق سیاسی می‌تواند فرصت بیشتری برای موفقیت دیپلماسی هسته‌ای فراهم کند، چرا که زمان لازم برای حل مسائل پیچیده مورد نیاز جهت دستیابی به یک توافق دائم را مهیا می‌سازد.
منبع دوم تصریح کرد: «هدف دستیابی به یک توافق موقت نیست، بلکه توافقی سیاسی برای نشان دادن اراده دو طرف در کاهش تنش‌هاست.»
تردید نسبت به امکان تفاهم ایران و آمریکا
با این حال، دیپلمات‌های غربی نسبت به امکان تفاهم ایران و آمریکا درباره مسئله غنی‌سازی ابراز تردید کرده‌اند. آنان هشدار می‌دهند که هرگونه توافق سیاسی موقت احتمالاً با مقاومت قدرت‌های اروپایی مواجه خواهد شد مگر آنکه ایران تعهدی جدی به کاهش فعالیت‌های هسته‌ای خود با نظارت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نشان دهد.
حتی در صورت کاهش اختلافات بر سر غنی‌سازی، رفع سریع تحریم‌ها همچنان دشوار خواهد بود. آمریکا خواهان لغو تدریجی تحریم‌های هسته‌ای است، در حالی که ایران خواستار برداشته شدن فوری همه تحریم‌هایی است که اقتصاد نفت‌محور کشور را هدف قرار داده‌اند.
در پاسخ به این پرسش که آیا تحریم‌های کلیدی آمریکا — که از سال ۲۰۱۸ و پس از خروج ترامپ از توافق ۲۰۱۵ دوباره اعمال شدند — ممکن است هم‌زمان با توقف غنی‌سازی لغو شوند، یکی از منابع گفت: «در جریان پنج دور مذاکره، بحث‌هایی درباره نحوه لغو این تحریم‌ها مطرح شده است.»
از سال ۲۰۱۸، ده‌ها نهاد حیاتی اقتصادی ایران، از جمله بانک مرکزی و شرکت ملی نفت، از سوی واشنگتن تحریم شده‌اند. آمریکا علت این تحریم‌ها را «حمایت از تروریسم یا اشاعه تسلیحات» عنوان کرده است.
نظام حاکم در ایران با چالش‌های فزاینده‌ای مواجه است: کمبود انرژی و آب، سقوط ارزش ریال، شکست گروه‌های نیابتی وابسته به ایران در درگیری‌های منطقه‌ای با اسرائیل، و افزایش نگرانی‌ها از حمله احتمالی اسرائیل به تأسیسات هسته‌ای کشور — همه این‌ها با سیاست فشار حداکثری ترامپ تشدید شده‌اند.
از زمان بازگشت ترامپ به کاخ سفید در ژانویه، وی کارزار «فشار حداکثری» علیه تهران را از سر گرفته که شامل تحریم‌های گسترده‌تر و تهدید به حمله نظامی در صورت شکست مذاکرات کنونی بوده است.
مقامات ایرانی هفته گذشته به رویترز گفتند که رهبری جمهوری اسلامی «گزینه بهتری» جز دستیابی به یک توافق جدید ندارد؛ توافقی که می‌تواند مانع فروپاشی اقتصادی داخلی شود — بحرانی که ممکن است موجودیت نظام را تهدید کند.
اعتراضات سراسری سال‌های اخیر در ایران علیه محدودیت‌های اجتماعی و مشکلات اقتصادی، با وجود سرکوب‌های شدید، نشان‌دهنده آسیب‌پذیری جمهوری اسلامی در برابر نارضایتی عمومی بود و منجر به اعمال تحریم‌های حقوق بشری بیشتری از سوی غرب شد.
پریسا حافظی و جان آیریش | رویترز | ۲۸ مه ۲۰۲۵