مایکل دی. شیر / نیویورک تایمز / ۲۵ مه ۲۰۲۵
اسرائیل از زمان سرنگونی دیکتاتور بشار اسد توسط شورشیان اسلام‌گرا، بیش از ۷۰۰ حمله به سوریه انجام داده است؛ از جمله حمله هوایی اخیر که تنها چند متر با کاخ ریاست‌جمهوری در دمشق فاصله داشت.
به گفته مقامات اسرائیلی، اهداف اصلی این حملات جلوگیری از دستیابی گروه‌های متخاصم به سلاح و ممانعت از استقرار آنها در جنوب غربی سوریه در نزدیکی مرزهای اسرائیل بوده است.
اوزی آراد، مشاور پیشین امنیت ملی نخست‌وزیر بنیامین نتانیاهو که اکنون از منتقدان او محسوب می‌شود، در این‌باره گفت: «این کاملاً درسی از جنوب لبنان است.» اسرائیل دهه‌ها با نیروهای فلسطینی و حزب‌الله که در جنوب لبنان سنگر گرفته بودند و از آنجا به شمال اسرائیل حمله می‌کردند، درگیر بوده است.
اسرائیل همچنین دولت جدید سوریه را که تحت رهبری جناحی از شورشیان اسلام‌گرا است و زمانی با القاعده ارتباط داشته، «تندرو» توصیف کرده است.
اما تنها چند روز پس از حمله هوایی اسرائیل در ۲ مه به نزدیکی کاخ دمشق، دونالد ترامپ با اقدامی غیرمنتظره و برخلاف دهه‌ها سیاست خارجی آمریکا، با احمد الشرع، رئیس‌جمهور جدید سوریه دیدار کرد و اعلام کرد که قصد دارد همه تحریم‌ها علیه این کشور را لغو کند. ترامپ گفت که الشرع «واقعاً شانس این را دارد که اوضاع کشورش را سروسامان دهد»؛ کشوری که نزدیک به ۱۴ سال درگیر جنگ داخلی بوده و از هم پاشیده است.
از زمان این دیدار در ۱۴ مه، حملات اسرائیل به سوریه تقریباً متوقف شده‌اند.
ایالات متحده نزدیک‌ترین و قدرتمندترین متحد اسرائیل است. اما استقبال غافلگیرکننده ترامپ از الشرع نه‌تنها به رهبر جدید سوریه روزنه امیدی غیرمنتظره بخشیده، بلکه به نظر می‌رسد تلاش‌های دولت راست‌گرای اسرائیل برای بهره‌برداری از بی‌ثباتی سوریه و ضعف دولت تازه‌تشکیل‌شده آن به‌منظور جلوگیری از ظهور یک همسایه ضداسرائیلی دیگر را تضعیف کرده است.
کارمیت والنسی، پژوهشگر ارشد اندیشکده «مطالعات امنیت ملی» درباره الشرع گفت: «اسرائیل نسبت به نیت واقعی او و تصویری عمل‌گرایانه که در تلاش است از خود نشان دهد، تردیدهای جدی دارد.»
پیش از آنکه ترامپ اعتماد خود را به رهبر جدید سوریه ابراز کند، نتانیاهو و مشاوران ارشدش در اسرائیل مصمم بودند مانع دستیابی الشرع و دولت نوپای او به زرادخانه عظیم تسلیحات سنگینی شوند که رژیم اسد طی دهه‌ها انباشته بود.
خانم والنسی گفت: «بخش مهمی از حملات هوایی اسرائیل به سوریه در چهار ماه گذشته، علیه تسلیحات راهبردی صورت گرفت که در اختیار ارتش سابق سوریه بود.» او افزود که اکنون به نظر می‌رسد دولت اسرائیل به‌تدریج به‌دنبال راه‌هایی برای اجتناب از رویارویی بیشتر است.
او ادامه داد: «تمام این تحولات نشان‌دهنده روندی به‌سوی کاهش تنش و تمایل بیشتر برای گفت‌وگو با رژیم سوریه است.»
در سطح عمومی، مقامات اسرائیلی عوامل متعددی را برای حملات خود به سوریه برشمرده‌اند.
یکی از این عوامل، پیوندهای قومی و مذهبی با اقلیت دُروزی در سوریه است؛ گروهی که شاخه‌ای از اسلام را پیروی می‌کنند. حدود ۱۵۰ هزار دُروزی در اسرائیل زندگی می‌کنند، در ارتش خدمت می‌کنند و در سیاست مشارکت دارند.
در بیانیه‌ای که ماه گذشته منتشر شد، ارتش اسرائیل اعلام کرد که از جامعه دُروزی سوریه «از سر تعهد عمیق به برادران دُروزی خود در اسرائیل» حمایت خواهد کرد.
دُروزی‌های سوریه از دیرباز کنترل منطقه راهبردی سویدا در جنوب‌غرب کشور و در نزدیکی مرزهای اسرائیل را در اختیار داشته‌اند، اما از سوی اسرائیل تهدیدی محسوب نمی‌شوند.
در اواخر آوریل، زمانی که درگیری‌های شدید فرقه‌ای میان نیروهای شبه‌نظامی دُروزی و نیروهای وابسته به دولت جدید سوریه رخ داد، اسرائیل پیشنهاد کمک به دُروزی‌ها را مطرح کرد.
رهبران اسرائیل اعلام کردند که حمله هوایی به نزدیکی کاخ ریاست‌جمهوری در واقع هشداری به الشرع برای توقف حملات علیه دُروزی‌ها بوده است.
اما انگیزه‌های پشت صدها حمله اسرائیل به سوریه در ماه‌های اخیر، تنها به حمایت از دُروزی‌ها محدود نمی‌شود.
اسرائیل حملات خود به سوریه را تقریباً بلافاصله پس از سرنگونی اسد در ۸ دسامبر، پس از ۲۴ سال حکومت – که بیش از نیمی از آن صرف جنگ خونین داخلی شد – آغاز کرد.
در حدود یک هفته پس از سقوط بشار اسد، به گفته منابع نظامی و نهادهای بشردوستانه، اسرائیل بیش از ۴۵۰ حمله به خاک سوریه انجام داد.
به‌گفته ارتش اسرائیل، این حملات نیروی دریایی سوریه را به‌طور کامل نابود کرد و جنگنده‌ها، پهپادها، تانک‌ها، سامانه‌های پدافند هوایی، کارخانه‌های ساخت سلاح و مجموعه گسترده‌ای از موشک‌ها و راکت‌ها در سراسر کشور را هدف قرار داد.
دولت جدید سوریه از زمان به قدرت رسیدن هیچ حمله‌ای به اسرائیل انجام نداده و اعلام کرده است که مردم این کشور از جنگ خسته‌اند و خواهان زندگی مسالمت‌آمیز با همه کشورها هستند.
شاخه زیتونی که ترامپ به سمت احمد الشرع دراز کرده، راهبرد اسرائیل در سوریه را پیچیده کرده و جدیدترین نمونه از تغییر شکل خاورمیانه توسط سیاست خارجی ایالات متحده است.
یاکوف آمیدرور، مشاور پیشین امنیت ملی بنیامین نتانیاهو و عضو مؤسسه یهودی امنیت ملی آمریکا، گفت: «آنچه ما در سوریه نمی‌خواهیم، تکرار تجربه حوثی‌هاست.»
حوثی‌ها، گروهی تحت حمایت ایران، کنترل شمال یمن را در دست دارند و از زمان آغاز جنگ در غزه، در همبستگی با فلسطینی‌ها موشک‌هایی به سوی اسرائیل شلیک کرده‌اند.
الشرع، که از مدت‌ها پیش از ارتباطات سابق خود با القاعده فاصله گرفته، تأکید دارد که خواهان اداره حکومتی باثبات است و می‌خواهد شریک قابل اعتمادی برای کشورهای غربی باشد.
اما مقامات اسرائیلی، در بهترین حالت، نسبت به این ادعا بدبین‌اند.
بسیاری از اطرافیان نتانیاهو معتقدند که دولت جدید سوریه به‌احتمال زیاد به دولتی اسلام‌گرا و به‌شدت ضداسرائیلی تبدیل خواهد شد.
در ماه مارس، گیدئون ساعر، وزیر خارجه اسرائیل، گفت این تصور که سوریه در مسیر تبدیل شدن به دولتی منطقی قرار دارد، «مضحک» است و افزود که الشرع و همکارانش «جهادی بوده‌اند و هنوز هم جهادی‌اند، حتی اگر برخی از رهبرانشان اکنون کت‌وشلوار به تن کرده باشند.»
با این‌حال، حجم و گستره بی‌سابقه حملات اسرائیل به سوریه با انتقادهایی از سراسر جهان مواجه شده است؛ از جمله از سوی امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه، که در میانه ماه مه با الشرع دیدار کرد.
مکرون درباره اسرائیل گفت: «نمی‌توان امنیت کشور خود را با نقض تمامیت ارضی همسایگان تأمین کرد.»
حتی در داخل اسرائیل نیز برخی بر این باورند که کارزار نظامی گسترده به‌نفع منافع بلندمدت اسرائیل نخواهد بود.
تمیر هایمان، رئیس پیشین سازمان اطلاعات ارتش اسرائیل و مدیر اجرایی مؤسسه مطالعات امنیت ملی، گفت که نگران آن است که این حملات خود به عامل افراط‌گرایی بدل شوند؛ همان چیزی که اسرائیل می‌کوشد مانع آن شود.
او گفت: «فکر می‌کنم ما تا حدی از سر عادت یا اینرسی این کار را ادامه می‌دهیم و باید همه این مأموریت‌ها را مورد بازنگری قرار دهیم.»
کارشناسان نظامی می‌گویند بخشی از انگیزه حملات اسرائیل به سوریه، تمایل نتانیاهو به تثبیت کنترل اسرائیل بر مناطق جنوب‌غربی سوریه در نزدیکی بلندی‌های جولان بوده است؛ فلاتی راهبردی که اسرائیل در جریان جنگ سال ۱۹۶۷ خاورمیانه تصرف و بعدها به سرزمین خود ملحق کرد.
ترس اسرائیل آن است که گروه‌هایی بسیار افراطی‌تر از دُروزی‌ها بتوانند در نزدیکی مرزها جای پا پیدا کنند و از آنجا تهدیدی برای شهرک‌های یهودی در بلندی‌های جولان یا حتی مناطق داخلی‌تر اسرائیل ایجاد کنند.
پس از سقوط رژیم اسد، نیروهای اسرائیلی اراضی بیشتری از خاک سوریه را نیز تصرف کردند.
به‌گفته مقامات نظامی پیشین و تحلیل‌گران، هدف دیگر اسرائیل در سوریه، مهار نفوذ ترکیه در این کشور است.
روابط اسرائیل و ترکیه طی سال‌ها پرتنش بوده و رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، به‌سرعت تلاش کرده است نفوذ نظامی و سیاسی خود را در سوریه گسترش دهد و خود را به‌عنوان متحد نزدیک دولت جدید این کشور معرفی کرده است.
آمیدرور، مشاور امنیت ملی پیشین اسرائیل، گفت: «اگر ترک‌ها بخواهند سوریه را به پایگاهی نظامی برای خود تبدیل کنند و به رژیم فعلی در تقویت ظرفیت‌هایی کمک کنند که ممکن است علیه اسرائیل استفاده شود، احتمال درگیری وجود خواهد داشت.»
با این حال، ممکن است این تلاش ایالات متحده برای آشتی با سوریه باشد که نهایتاً راهبرد نظامی اسرائیل در سوریه را با مانع مواجه سازد.
ترامپ در سخنرانی ماه جاری خود در عربستان سعودی گفت که امیدوار است دولت جدید سوریه بتواند کشور را تثبیت کرده و صلح را حفظ کند.
او گفت: «آنها سهم خود را از فاجعه، جنگ و کشتار داشته‌اند. به همین دلیل است که دولت من نخستین گام‌ها را برای عادی‌سازی روابط برداشته است.»