فرناز فصیحی / نیویورک تایمز / ۱۳ مه ۲۰۲۵
به گفته چهار مقام ایرانی آشنا با این طرح، ایران ایجاد یک سرمایه‌گذاری مشترک غنی‌سازی هسته‌ای با مشارکت کشورهای عربی منطقه‌ای و سرمایه‌گذاری‌های آمریکایی را به عنوان جایگزینی برای درخواست واشنگتن مبنی بر برچیدن برنامه هسته‌ای خود پیشنهاد کرده است.
به گفته چهار مقام ایرانی، عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، این ایده را به استیو ویتکاف، فرستاده ویژه آمریکا، هنگامی که این دو نفر روز یکشنبه در عمان مذاکرات مستقیم و غیرمستقیم داشتند، پیشنهاد داد. آنها به دلیل بحث در مورد مسائل حساس، درخواست کردند که نامشان فاش نشود.
روز سه‌شنبه، چندین رسانه ایرانی گزارش‌های صفحه اول خود را در مورد «طرح جدید ایران روی میز مذاکره» منتشر کردند. یکی از این رسانه‌ها روزنامه فرهیختگان وابسته به سپاه پاسداران بود. این روزنامه این سوال را مطرح کرد که آیا این پیشنهاد «خدمت است یا خیانت».
ادی واسکز، سخنگوی آقای ویتکاف، روز سه‌شنبه مطرح شدن این پیشنهاد در مذاکرات را تکذیب کرد. او گفت: «ادعای منابع ناشناس مبنی بر اینکه ایده سرمایه‌گذاری مشترک غنی‌سازی هسته‌ای بخشی از آخرین دور مذاکرات ایران در عمان بوده، کاملاً نادرست است. هرگز مطرح یا مورد بحث قرار نگرفته است.»
هنوز مشخص نیست که اگر یک سرمایه‌گذاری هسته‌ای منطقه‌ای شامل ایران و دو رقیب بزرگ آن، عربستان سعودی و امارات متحده عربی، باشد، چقدر امکان‌پذیر خواهد بود.
ایران و ایالات متحده ۴۵ سال است که روابط دیپلماتیک ندارند و شرکت‌های خصوصی آمریکایی نیز ممکن است تمایلی به سرمایه‌گذاری در راکتورهای هسته‌ای ایران نداشته باشند.
رئیس جمهور ترامپ، روز سه‌شنبه در سفری به عربستان سعودی، از ایران به دلیل حمایت از گروه‌های شبه‌نظامی نیابتی در خاورمیانه انتقاد کرد، اما گفت که یک راه‌حل دیپلماتیک با ایران، منطقه را امن‌تر خواهد کرد.
آقای ترامپ گفت: «می‌خواهم با ایران معامله کنم. اگر بتوانم با ایران معامله کنم، اگر قرار باشد منطقه و جهان را به مکانی امن‌تر تبدیل کنیم، بسیار خوشحال خواهم شد.»
اما او هشدار داد که رهبران ایران باید به زودی تصمیم بگیرند، در غیر این صورت با فشار اقتصادی بیشتری از سوی تحریم‌ها مواجه خواهند شد. او گفت: «الان زمان مناسبی برای انتخاب آنهاست. در حال حاضر، زمان زیادی برای صبر کردن نداریم.»
به گفته چهار مقام ایرانی و گزارش‌های خبری، پیشنهاد ایران شامل ایجاد یک کنسرسیوم هسته‌ای سه کشوری است که در آن ایران اورانیوم را تا درجه پایین، پایین‌تر از حد مورد نیاز برای سلاح‌های هسته‌ای، غنی‌سازی می‌کند و سپس آن را برای استفاده غیرنظامی به سایر کشورهای عربی ارسال می‌کند.
معامله‌ای که به ایران اجازه می‌دهد اورانیوم را تا ۳.۶۷ درصد غنی‌سازی کند، شباهت‌هایی به توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ بین ایران و قدرت‌های جهانی خواهد داشت. اما تفاوت عمده، حضور نمایندگان سایر کشورها ـــ شاید حتی ایالات متحده ـــ در محل برای ایجاد یک لایه اضافی از نظارت و مشارکت خواهد بود.
چهار مقام ایرانی گفتند که برخلاف توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ که تاریخ انقضای ۱۵ ساله داشت، طرح سرمایه‌گذاری مشترک دائمی خواهد بود. این امر به آقای ترامپ، که ایالات متحده را از آن توافق خارج کرد، اجازه می‌دهد استدلال کند که او به طور قابل توجهی بیشتر از آنچه رئیس جمهور باراک اوباما از ایران به دست آورده بود، از ایران به دست آورده است.
علی واعظ، مدیر ایران در گروه بین‌المللی بحران، می‌گوید که اگرچه ایده سرمایه‌گذاری جدید و آزمایش نشده است، اما مذاکره‌کنندگان باید رویکرد متفاوتی را امتحان کنند. او گفت: «آنها اساساً در نقطه‌ای هستند که باید فراتر از حداکثر خواسته‌های حاصل جمع صفر حرکت کنند تا هر دو طرف آبروی خود را حفظ کنند.»
پیش از مذاکرات روز یکشنبه در عمان، به نظر می‌رسید که ایران و ایالات متحده به بن‌بست رسیده‌اند و خطر رویارویی نظامی را افزایش داده‌اند. مقامات ایرانی و آمریکایی هر دو گفته‌اند که می‌خواهند از جنگ جلوگیری کنند و این بن‌بست را از طریق دیپلماتیک حل کنند.
پس از هفته‌ها اظهارات متناقض در مورد آنچه واشنگتن دقیقاً از تهران درخواست می‌کرد، آقای ویتکاف در مصاحبه‌ای با «برایت‌بارت نیوز» (Breitbart News) گفت که ایالات متحده به دنبال برچیدن کامل برنامه هسته‌ای ایران، به معنای عدم غنی‌سازی، و تعطیلی سه تأسیسات کلیدی آن در نطنز، فردو و اصفهان است.
مقامات ایرانی بارها گفته‌اند که تعطیلی برنامه هسته‌ای خط قرمز است. عباس عراقچی، وزیر امور خارجه، به سرعت در مصاحبه‌هایی با رسانه‌های ایرانی به آقای ویتکاف پاسخ داد. او گفت ایران «با خون» هزینه برنامه هسته‌ای غیرنظامی خود را پرداخته است - اشاره‌ای به دانشمندان هسته‌ای که توسط اسرائیل ترور شدند. او گفت حق ایران برای غنی‌سازی اورانیوم تا سطح غیرنظامی، موضوعی «غرور ملی» و غیرقابل مذاکره است.
اما پس از آنکه آقای ویتکاف و آقای عراقچی به مدت سه ساعت در عمان ملاقات کردند، هر دو طرف با لحنی آشتی‌جویانه ظاهر شدند و مذاکرات را سازنده و دلگرم‌کننده توصیف کردند. آنها گفتند که مذاکرات به تیم‌های فنی متخصص سپرده خواهد شد که معمولاً در مورد جزئیات تأسیسات هسته‌ای و مسائل مالی مربوط به کاهش تحریم‌ها مذاکره می‌کنند.
بدر البوسعیدی، وزیر امور خارجه عمان، در پستی در رسانه‌های اجتماعی گفت که مذاکرات روز یکشنبه شامل «ایده‌های مفید و بدیعی بود که منعکس‌کننده تمایل مشترک برای دستیابی به یک توافق شرافتمندانه» است.
آقای عراقچی قبل از ملاقات با آمریکایی‌ها از عربستان سعودی بازدید کرد و بلافاصله پس از ملاقات با آقای ویتکاف به امارات متحده عربی سفر کرد.
هنوز مشخص نیست که آیا عربستان سعودی و امارات متحده عربی به یک سرمایه‌گذاری مشترک هسته‌ای با ایران علاقه‌مند هستند یا خیر.
هر دو کشور گفته‌اند که مشتاق توافق بین تهران و واشنگتن برای جلوگیری از جنگ منطقه‌ای هستند، اما هر دو جاه‌طلبی‌هایی برای ساخت برنامه‌های هسته‌ای غیرنظامی نیز دارند.
در سال ۲۰۲۰، امارات اولین کشور عربی بود که یک نیروگاه هسته‌ای افتتاح کرد و گفت که برای کاهش وابستگی خود به نفت به انرژی هسته‌ای نیاز دارد، اما توافق آن با ایالات متحده، غنی‌سازی اورانیوم را برای آن ممنوع می‌کند. این امر نگرانی‌هایی را ایجاد کرد که می‌تواند باعث ایجاد رقابتی در میان کشورهای عربی برای برنامه‌های هسته‌ای شود.
سید حسین موسویان، دیپلمات سابق ایرانی و عضو تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای آن در سال ۲۰۱۵، در ابتدا در مقاله‌ای در بولتن دانشمندان اتمی در مورد ایده کنسرسیوم هسته‌ای منطقه‌ای در سال ۲۰۲۳ نوشت. آقای موسویان، که اکنون محقق دانشگاه پرینستون است، این مقاله را با فرانک فون هیپل، فیزیکدان آن دانشگاه، نوشت.
آقای موسویان در مصاحبه‌ای گفت که اگر این پیشنهاد پیش برود، چندین نگرانی آمریکا را برطرف خواهد کرد. این امر با کاهش ظرفیت غنی‌سازی و ذخایر ایران، تهدید فوری برنامه هسته‌ای این کشور را از بین می‌برد. او گفت که این [توافق] همچنین به نگرانی‌های بلندمدت‌تر در مورد تغییر مسیر ایران، همانطور که یک سال پس از خروج آقای ترامپ از توافق هسته‌ای در سال ۲۰۱۸ انجام شد، رسیدگی خواهد کرد.
آقای موسویان گفت: «اگر ترامپ یک توافق هسته‌ای منطقه‌ای را اعلام کند، پیروزی بزرگی خواهد بود. این توافق تهدید فوری و آینده را از ایران دور می‌کند و جاه‌طلبی‌های غنی‌سازی در منطقه را مهار می‌کند و قراردادهای جدیدی را برای آمریکایی‌ها به ارمغان می‌آورد.»