نویسندگان گزارش: نیلو تبریزی، مگ کلی، یگانه تربتی و سوزانا جورج
واشنگتن پست / دوم مه ۲۰۲۵
بر اساس شواهد بصری و نظر کارشناسان مواد منفجره، انفجار روز شنبه در یک بندر ایرانی که منجر به کشته شدن دست‌کم ۷۰ نفر و زخمی شدن بیش از ۱۰۰۰ نفر دیگر شد، ناشی از آتش‌سوزی مواد شیمیایی بوده که در یک کانتینر حمل‌ونقل آغاز شده است.
ویدئوی دوربین مداربسته که برای اولین بار روز سه‌شنبه در شبکه اجتماعی ایکس منتشر و توسط واشنگتن پست تأیید شد، یک لیفتراک را نشان می‌دهد که وارد کانتینر حمل‌ونقل شده و سپس از آن خارج می‌شود. لحظاتی بعد، شعله‌های آتش در داخل کانتینر ظاهر شده و با انتشار دود غلیظ به سرعت گسترش می‌یابد. حدود ۹۰ ثانیه بعد، انفجار بزرگی رخ می‌دهد و شعله‌ها و آوار در سراسر بندر عباس پراکنده می‌شوند.
گارت کولت، سرتیپ بازنشسته ارتش بریتانیا که متخصص خنثی‌سازی بمب‌های ضدتروریستی بوده و دارای مدرک دکترای مهندسی مواد منفجره است، گفت که این ویدئو می‌تواند “انبارداری محصور یک اکسیدکننده” را نشان دهد ــــ اصطلاحی که برای اشاره به مواد خطرناکی به کار می‌رود که به راحتی واکنش نشان می‌دهند و اکسیژن مورد نیاز خود را دارند، که باعث ادامه آتش‌سوزی می‌شود.
محمد جمالیان، نماینده مجلس و عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس ایران، روز سه‌شنبه به خبرگزاری محلی ایلنا گفت که شرکتی که مواد شیمیایی را وارد کرده، به اشتباه مواد شیمیایی حمل شده توسط لیفتراک را کم‌خطر اعلام کرده است.
او گفت: «ما فیلم‌های این حادثه را بررسی کردیم. از آنجایی که راننده لیفتراک تصور می‌کرد این مواد کم‌خطر هستند، کیسه‌ها را بدون احتیاط جابه‌جا کرد که این امر باعث ایجاد جرقه و انفجار شد. ما از شاهدان مجروح سوال کردیم و آنها دقیقاً همین موضوع را ذکر کردند.»
واشنگتن‌پست بیش از ۹۰ ویدیو را بررسی کرد، تصاویر ماهواره‌ای را تجزیه و تحلیل کرد، با شاهدان عینی مصاحبه کرد و با کارشناسان مواد شیمیایی، انفجار و ایمنی بنادر صحبت کرد تا درک بهتری از آنچه رخ داده به دست آورد. چهار کارشناس مواد منفجره که به درخواست پست فیلم‌های این حادثه را بررسی کردند، گفتند که این حادثه احتمالاً ناشی از یک واکنش شیمیایی خشونت‌آمیز بوده که منجر به آتش‌سوزی و انفجار شده است.
آنها گفتند که رنگ دود نشان می‌دهد که ترکیبات حاوی نیترات یا پرکلرات در محل انفجار وجود داشته است. سه کارشناس گفتند که پرکلرات‌ها و برخی نیترات‌ها می‌توانند برای سوخت موشک استفاده شوند، اما در مقادیر زیاد مصارف داخلی مانند کود نیز دارند. هر دو در شرایط خشک، متراکم و گرم مانند شرایط داخل کانتینرهای حمل‌ونقل به سرعت می‌سوزند.
بخشی از بندر شهید رجایی که انفجار در آن رخ داده است، توسط بنیاد مستضعفان اداره می‌شود؛ یک هلدینگ تحت کنترل رهبر ایران، علی خامنه‌ای، که در بخش‌های کلیدی اقتصاد ایران فعال است. خامنه‌ای روز یکشنبه دستور انجام تحقیقات را صادر کرد.
وزیر کشور ایران مدعی شد که این انفجار ناشی از “نقص‌ها، از جمله عدم رعایت نکات ایمنی و سهل‌انگاری” بوده و گفت که “برخی افراد مسئول” برای بازجویی احضار شده‌اند.
بر اساس اعلام سازمان بنادر و دریانوردی ایران، بندر شهید رجایی ۸۵ تا ۹۰ درصد تجارت کانتینری ایران و بیش از نیمی از کل تجارت کشور را انجام می‌دهد. بر اساس گزارش‌های خبری ایران، این بندر سابقه کوتاهی در مسائل ایمنی دارد و بین سال‌های ۲۰۲۱ تا ۲۰۲۴ دست‌کم سه حادثه مرگبار در آن رخ داده است، آماری که یک کارشناس ایمنی دریایی آن را نگران‌کننده خوانده است.
کاپیتان راهول خانا، رئیس جهانی مشاوره ریسک دریایی در شرکت بیمه تجاری آلیانز کامرشال، گفت که حتی با یک مورد مرگ در یک بندر، “انتظار می‌رود یک بازنگری کامل در عملیات صورت بگیرد.”
مقامات سازمان بنادر و دریانوردی ایران و مدیران بنیاد مستضعفان به ایمیل‌ها و پیامک‌های درخواست اظهارنظر پاسخ ندادند.
آتش‌سوزی که از یک کانتینر سرایت کرد
آتش‌سوزی در ترمینال سینا در بندر شهید رجایی حوالی ساعت ۱۲:۰۴ بعدازظهر به وقت محلی آغاز می‌شود. دود زرد به نارنجی روشن و سپس خاکستری تبدیل می‌شود، به سوختن ادامه می‌دهد و حدود یک دقیقه بعد به آتش‌سوزی بسیار بزرگتری تبدیل می‌شود. چند رهگذر با آرامش از کنار آن عبور می‌کنند.
یک کارشناس مواد منفجره آمریکایی که به دلیل نداشتن مجوز برای صحبت علنی، نامش فاش نشده است، گفت که دود اولیه با نیترات مطابقت دارد. این کارشناس افزود که هیچ یک از پرکلرات‌ها به تنهایی احتمالاً این مقدار دود نارنجی تولید نمی‌کنند، اما ممکن است در انفجار بزرگتر نقش داشته باشند.
فردی که ویدیوی دیگری را ضبط می‌کند، که در ابتدا توسط کانال تلگرامی «مملکته» منتشر شده است، می‌گوید: «به تانکر گاز بگویید برود، الان منفجر می‌شود.» آتش بزرگتر از یک جرثقیل مجاور می‌شود، در حالی که فرد فیلمبردار می‌گوید: «همه بروند.» افراد حاضر در محل شروع به فرار می‌کنند، انفجاری مهیب رخ می‌دهد و ویدیو قطع می‌شود. طبق گزارش‌های محلی، فردی که این ویدیو را ضبط کرده، سامان ظریفی، راننده کامیونی بوده که لحظاتی بعد جان باخته است.
ویدیوها که برای اولین بار توسط کانال تلگرامی «مملکته» منتشر شده‌اند، انفجار بندر رجایی در بندر عباس، ایران را از دو زاویه مختلف نشان می‌دهند.
جورج هربرت، عضو هیئت علمی کمکی مؤسسه مطالعات بین‌المللی مونتری که بر دفاع موشکی و انفجارها تمرکز دارد، به واشنگتن‌پست گفت که “شعله‌های بسیار روشن سفید تا زرد و دود بسیار قرمز” می‌تواند نشان‌دهنده پرکلرات سدیم باشد، اگرچه نوع دیگری مانند پرکلرات آمونیوم نیز ممکن است.
کولِت گفت که پرکلرات‌ها عمدتاً در مهمات، به ویژه در ساخت پیشرانه‌های موشکی کامپوزیتی و در ساخت مواد منفجره مورد استفاده در معادن و ساخت‌وساز استفاده می‌شوند. او گفت که این ماده “مصارف بی‌خطر کمی” دارد، اگرچه در مقادیر زیاد می‌تواند یکی از مواد تشکیل‌دهنده کودها باشد.
فابیان هینز، پژوهشگر ارشد مؤسسه بین‌المللی مطالعات استراتژیک که متخصص در تحلیل دفاعی و نظامی است، گفت در حالی که ایران قادر به تولید داخلی پرکلرات سدیم است، تهران به واردات این ماده نیز معروف است.
هینز گفت که پرکلرات سدیم معمولاً در کیسه‌های پلاستیکی ضخیم، بشکه‌های پلاستیکی یا بشکه‌های فلزی با روکش پلاستیکی که سپس در داخل کانتینرهای حمل‌ونقل قرار می‌گیرند، حمل می‌شود - مشابه آنچه جمالیان در مورد اتفاق افتادن درست قبل از آتش گرفتن کانتینر توصیف کرد.
بر اساس داده‌های گمرکی که توسط واشنگتن‌پست تجزیه و تحلیل شده است، مواد شیمیایی قابل اشتعال، مانند کودهای نیتراته، به طور مرتب از طریق این بندر جابه‌جا می‌شوند. به گفته کولِت، برخی از این مواد می‌توانند منفجر شده و دودهایی با رنگ‌های مشابه تولید کنند.
موج انفجار و ستون‌های دود
ساکنان شهر بندرعباس این انفجار را احساس کردند. بهار، ۳۰ ساله، روز شنبه در خانه‌اش در محله سمادو، حدود ۲۹ کیلومتری بندر، بود که لرزش زمین را احساس کرد. بهار به شرط استفاده از نام کوچکش صحبت کرد زیرا از تلافی می‌ترسید.
«تمام بدنم می‌لرزید. وحشتناک بود. نمی‌دانستم اول به کدام یک از اعضای خانواده‌ام زنگ بزنم.»
برادر بهار مهندس یکی از شرکت‌های بندری است. بهار گفت وقتی برادرش پس از انفجار از دفترش بیرون رفت، «فکر کرد جنگ شده است.»
ویدیویی پس از انفجار اولیه، چندین مجروح را نشان می‌داد، از جمله مردی با سوختگی، لباس‌های پاره و بخشی از موهایش که کنده شده بود.
بر اساس ویدئویی که توسط واشنگتن‌پست مکان‌یابی شده است، در فاصله حدود ۴۰۰ متری از محل انفجار، شیشه‌ها شکسته و ساختمان‌ها فروریخته‌اند. ستون‌هایی از دود قرمز تیره و خاکستری از محل اولیه بلند می‌شود.
کولِت گفت که رنگ خاکستری تیره ستون دود عمدتاً از آوار تشکیل شده بود، در حالی که رنگ قرمز نشان‌دهنده پرکلرات یا نیترات است. انفجار کارخانه مواد شیمیایی شرکت تولید و مهندسی اقیانوس آرام نوادا در سال ۱۹۸۸ تا حدی ناشی از پرکلرات آمونیوم بود. کولِت با اشاره به اینکه فقط از روی رنگ ستون دود نمی‌تواند ماده شیمیایی خاص را تعیین کند، خاطرنشان کرد که آن انفجار نیز ستون‌های دودی با رگه‌های قرمز مشابه داشت.
خسارت گسترده
با فروکش کردن دود، دو دهانه به قطر ۱۰۴ فوت (حدود ۳۲ متر) و ۸۲ فوت (حدود ۲۵ متر) در تصاویر ماهواره‌ای قابل مشاهده بود. کولِت گفت که اندازه و مجاورت این دهانه‌ها نشان می‌دهد که حداقل دو کانتینر از مواد آتش گرفته و سپس منفجر شده‌اند، احتمالاً با فاصله زمانی کم.
کارشناسانی که واشنگتن‌پست با آنها مشورت کرد، بر اساس موج انفجار و اندازه دهانه‌ها تخمین زدند که قدرت انفجارهای ترکیبی حدود ۵۰ تن TNT بوده است. کولِت خاطرنشان کرد که تا حدی به این دلیل که تجزیه و تحلیل دهانه به عوامل متعددی از جمله عمق و نوع خاک بستگی دارد، ممکن است حاشیه خطایی تا ۳۰ درصد وجود داشته باشد.
هادی، ۲۴ ساله، که او نیز به شرط استفاده از نام کوچکش به دلیل ترس از تلافی صحبت کرد، در نزدیکی بندرعباس کار می‌کند و شنیده است که یکی از دوستانش که در بندر کار می‌کرده کشته شده است. او گفت که بسیاری از جراحات وارده به مردم وخیم بوده است، به حدی جدی که منجر به قطع عضو و کما شده و همچنان بیمارستان‌های محلی پر از مجروح است و ایرانیان سراسر کشور برای اهدای خون هجوم آورده‌اند.
بسیاری از قربانیان دیگر هنوز شناسایی نشده‌اند و مقامات آزمایش DNA روی بقایا را آغاز کرده‌اند.
هادی گفت که به کارگران این منطقه گفته شده است که به سر کار خود بازگردند، اما مردم هنوز می‌ترسند. «ما نگران هوایی هستیم که تنفس می‌کنیم. مردم در شوک هستند. وضعیت واقعاً خوب نیست، اما گروه‌های امدادی هیچ کمکی را دریغ نمی‌کنند.»