پاتریک وینتور / گاردین
یکشنبه ۹ مارس ۲۰۲۵
نامه‌ای که رئیس‌جمهور ایالات متحده، دونالد ترامپ، می‌گوید برای رهبری ایران ارسال کرده و در آن پیشنهاد از سرگیری مذاکرات درباره برنامه هسته‌ای این کشور را مطرح کرده است، در زمانی ارائه می‌شود که سیاست داخلی ایران در ناپایدارترین وضعیت خود در سال‌های اخیر قرار دارد.
در ماه گذشته، پارلمان تحت سلطه محافظه‌کاران قدرت خود را بر رئیس‌جمهوری که در ماه ژوئن گذشته با گرایش عمدتاً اصلاح‌طلبانه انتخاب شد، اعمال کرده است. این اقدام با استیضاح و برکناری عبدالناصر همتی، وزیر اقتصاد باتجربه، آغاز شد و در ادامه محمدجواد ظریف، معاون رئیس‌جمهور و برجسته‌ترین چهره اصلاح‌طلب نیز از قدرت کنار گذاشته شد.
هر دو اقدام آشکارا برخلاف خواست رئیس‌جمهور، مسعود پزشکیان، صورت گرفت، اما با توجه به اینکه اقتصاد کشور تحت فشار تحریم‌های اقتصادی آمریکا به شدت آسیب دیده، به نظر می‌رسد که رهبر ۸۵ ساله ایران، آیت‌الله علی خامنه‌ای، تصمیم گرفته است برای حفظ پزشکیان مداخله نکند.
پارلمان که خود را در موضع قدرت می‌بیند، اکنون گروهی متشکل از ۱۱ وزیر دیگر را احضار کرده تا از آنان درباره عملکردشان ۴۹ سؤال بپرسد. این اقدام ظاهراً تلاشی برای تحت فشار قرار دادن بیشتر دولت پزشکیان و وادار کردن آن به تمکین بیشتر است.
شایعاتی مبنی بر کناره‌گیری پزشکیان، که فردی احساسی است و بر صداقت تأکید دارد، به شدت در حال گسترش است. استعفای او تأیید خواهد کرد که نهادهای پنهان قدرت، یا آنچه برخی در ایران “دولت سایه” می‌نامند، تحمل کاهش نفوذ خود را ندارند.
اگر او کناره‌گیری کند، به روشنی مشخص کرده است که چه کسی را مسئول خواهد دانست. در سخنرانی‌ای به طرز شگفت‌انگیزی صریح، بالاخره موضع خود را اعلام کرد و گفت که او طرفدار مذاکره با غرب بوده است، اما رهبر انقلاب آن را رد کرده، بنابراین “این موضوع تمام شده است.”
پزشکیان گفت: “موضع من این بوده و همچنان خواهد بود که به مذاکره باور دارم، اما اکنون باید از چارچوب‌هایی که رهبر انقلاب تعیین کرده‌اند پیروی کنیم. وقتی رهبر انقلاب مسیری را مشخص می‌کنند، ما باید خود را با آن تطبیق دهیم. برای تطبیق، باید راهی پیدا کنیم.”
او ادامه داد: “از روزی که دولت را تحویل گرفتیم، با کمبودهای انرژی، آب و برق مواجه بودیم و از سوی دیگر، بدهی‌های سنگینی برای پرداخت‌های بخش کشاورزی در زمینه گندم، بخش بهداشت و درمان، حقوق بازنشستگان و غیره وجود داشت.”
به همین ترتیب، تلاش‌های او برای کاهش فشار بر زنان در موضوع حجاب همواره با چالش مواجه شده است. روز شنبه نیز بار دیگر بابت کمبود انرژی عذرخواهی کرد.
بسیاری از این تحرکات، که ظاهراً درباره سوءمدیریت اقتصادی و فقر است، در واقع بخشی از نبردی گسترده‌تر درباره روابط ایران با غرب محسوب می‌شود. محافظه‌کاران معتقدند که تجربه نشان داده ترامپ و متحدش، اسرائیل، نه‌تنها غیرقابل اعتماد هستند، بلکه به دنبال تغییر رژیم در ایران‌اند.
پزشکیان در انتخابات استدلال کرده بود که ایران می‌تواند به تقابل خود با غرب پایان دهد و درعین‌حال استقلال خود را حفظ کند.
اگر اکنون در نامه ترامپ شرایط سختی برای مذاکرات درباره برنامه هسته‌ای ایران تعیین شده باشد، محافظه‌کاران در این دیدگاه خود که واشنگتن خواسته‌هایی غیرقابل قبول دارد، احساس حقانیت خواهند کرد. اما اگر تهران رویکرد ترامپ را رد کند، احتمال بمباران تأسیسات هسته‌ای ایران توسط اسرائیل افزایش خواهد یافت.
بزرگ‌ترین مانع برای چنین حمله‌ای ممکن است نه تهدیدهای ایران درباره انتقام، بلکه استدلال‌های کشورهای حوزه خلیج فارس باشد. نخست‌وزیر متفکر قطر، شیخ محمد بن عبدالرحمن آل ثانی، در مصاحبه‌ای هشداردهنده با تاکر کارلسون گفت که اگر نیروگاه هسته‌ای بوشهر هدف حمله قرار گیرد و مواد رادیواکتیو وارد خلیج فارس شود، ظرف سه روز هیچ‌یک از کشورهای منطقه آب آشامیدنی نخواهند داشت. همه این کشورها وابسته به شیرین‌سازی آب دریا هستند. او هشدار داد که در این صورت، نه‌تنها ماهیان بلکه حیات در کل منطقه از بین خواهد رفت.
تا کنون، دیپلمات‌های حرفه‌ای ایران توانسته‌اند سیاست عدم مذاکره مستقیم با آمریکا را حفظ کنند. این راهبرد، امکان مذاکرات غیرمستقیم با میانجی‌گری روسیه را باز نگه می‌دارد، مشابه مذاکرات فرسایشی‌ای که در دوره بایدن در وین برگزار شد اما به احیای توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ منجر نشد. این پیشنهاد ممکن است برای ایران زمان بخرد.
اجماع داخلی در ایران این است که نامه ترامپ اقدامی در راستای جنگ روانی است که با هدف وادار کردن تهران به رد آن، عمیق‌تر کردن اختلافات داخلی درباره استراتژی کشور، و سوق دادن بحران میان غرب و ایران به مرحله‌ای اوج‌گیرنده و تعیین‌کننده طراحی شده است.