خودکشی می‌تواند حاصل مشکلات شخصی، خانوادگی، بحران‌های طبیعی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی باشد یا هم حاصل مجموع این عوامل. یک گام کوچک و همدلی کردن با افرادی که از زندگی ناامید شده‌اند، شاید مشکلات ساختاری را حل نکند، اما می‌تواند به آنها برای ادامه دادن نیروی دوباره‌ای ببخشد.
بررسی آمارهای رسمی نشان می‌دهد که از هر صد مورد مرگ در جهان، یک مورد آن ناشی از خودکشی است. بر همین اساس پرداختن به این موضوع، آن هم به بهانه روز جهانی پیشگیری از خودکشی ضرورت دارد؛ هم برای سیاستگذاران و هم بالا رفتن آگاهی برای مواجه شدن در موقعیت‌های حساس. یکشنبه ۱۰ سپتامبر (۱۹ شهریور) روز جهانی پیشگیری از خودکشی بود و نشست‌های مختلفی در این مورد از سوی متخصصان مرتبط جهت آگاه‌سازی برگزار شد.
حسن موسوی چلک، رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران در نشست «تحلیلی بر وضعیت خودکشی در ایران» که روز شنبه از سوی انجمن روانشناسی ایران برگزار شد، به ابعاد مختلف از این موضوع پرداخت.
رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران گفت: «روند خودکشی در ایران هم در جمعیت جوان و هم سالمندان نگران‌کننده است. سن خودکشی در کشور در حال کاهش است. ۶۲۴۴ فوتی ناشی از اقدام به خودکشی در سال ۱۴۰۰ ثبت رسمی شد.»
او ادامه داد: «موضوع دیگر، خودکشی‌های خانوادگی و گروهی است که نمی‌توان به راحتی از کنار آن گذاشت. مشکلات اقتصادی و ناتوانی در تامین معیشت، مشخصه این نوع خودکشی است. اخیرا نیز شاهد برخی گزارش‌ها از این نوع خودکشی در ایران بودیم.»
تاثیر وضعیت رفاه بر خودکشی
اما شاخص رفاه چقدر در اقدام به خودکشی اثرگذار است؟ رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران با اشاره به اینکه این وضعیت رفاه در این موضوع موثر است، گفت: «سیاستگذاری‌های حوزه رفاه و تامین اجتماعی در کشور خوب نیست. جمعیت فقیر ما هر روز بیشتر می‌شود و بخشی از این خودکشی‌ها هم به این موضوع مربوط است.»
او ادامه داد: «در هر صورت ما در جامعه جهانی زندگی می‌کنیم. سیاستگذاری و دیپلماسی ما هم می‌تواند تاثیرات مثبت و منفی را در وضعیت کلان زندگی مردم بگذارد.»
آمار خودکشی سالمندان
رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران در ادامه نشست گفت: «بر اساس آمارهای رسمی نهادهای حمایتی، حدود یک چهارم جمعیت کشور تحت پوشش این نهادها هستند. این خود گویای وضعیت کشور است.»
او ادامه داد: «در حوزه بازنشستگی و تامین اجتماعی هم، حقوق بیش از ۸۰ درصد از بازنشستگان پایین‌تر از خط فقر است. حدود دو میلیون و ۳۰۰ هزار نفر از سالمندان در کشور تحت پوشش هیچ چتر حمایتی نیست. این آماری است که حدود دو سال قبل وزارت کار و رفاه اجتماعی اعلام کرد.»
او در بخش دیگری از این نشست درباره وضعیت خودکشی سالمندان در کشور توضیح داد: «در گروه سالمندان (۶۰ ساله به بالا) ۸.۶ مرگ به ازای صدهزار نفر است. در گذشته آمار خودکشی سالمندان بسیار کمتر بود.»
موسوی چلک توضیح گفت: «ضمن آنکه کارگران ساختمانی و غیرساختمانی نیز یکی از گروه‌هایی هستند که اقدام به خودکشی می‌کنند . گاهی در بخش‌های غیردولتی و خصوصی حتی حداقل حقوق قانون کار را هم به کارکنان خود پراخت نمی‌کنند. بیمه آنها را هم نادیده می‌گیرند.»
او ادامه داد: «همین حقوقی که برای جامعه کارگری تعیین شده است، پایین‌تر از خط فقر است. کسانی که در دهک‌های پایین هستند، باید تحت پوشش نهادهای حمایتی باشند؛ وگرنه حیات آنها به شدت دچار مشکل می‌شود. همه این شرایط را باید در نظر بگیریم.»
شاخص رفاه در ایران وضعیت خوبی ندارد
رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران گفت: «بنا بر آمارهای رسمی، حدود یک چهارم جمعیت کشور در مناطقی زندگی می‌کنند که حداقل خدمات عمومی را ندارند. در بعضی از این مناطق شاخص‌های آسیب‌های اجتماعی مانند خشونت بیشتر از میانگین کشور است.»
او ادامه داد: «بنابر آنچه از وضعیت رفاه در کشور گفته شد، طبیعی است که باید نگران این گروه‌ها باشیم. به طور کلی شاخص رفاه و تامین اجتماعی در کشور وضعیت خوبی ندارد.»
تاثیر بحران‌ها بر افزایش خودکشی
رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران در بخش دیگری از نشست از تاثیر بحران‌های مختلف از جمله زلزله، سیل و اعتراضات بر روند خودکشی توضیح داد.
او گفت: «روند افزایشی آمار خودکشی در ایران که از ۵.۵ مرگ به ازای ۱۰۰ هزار نفر در سال ۹۶ به ۷.۴ مرگ در سال ۱۴۰۰، قابل تامل است.»
موسوی چلک ادامه داد: «کرونا، اعتراضات در حوزه‌ها مختلف به واسطه نارضایتی‌ها، حوادث طبیعی مانند سیل، زلزله از جمله عوامل موثر در افزایش خودکشی در کشور است. هر بحرانی با توجه به گستردگی، تنوع، تاثیرپذیری و استمرار آن و تمهیدات برای مدیریت این بحران‌ها می‌تواند در جامعه تاثیراتی داشته باشد. از نظر من، ما در مدیریت این بحران‌ها موفق نبودیم.»
نارضایتی از عملکرد نظام در حوزه آسیب‌های اجتماعی
رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران با اشاره به مطالعات اجتماعی درباره آسیب‌های اجتماعی گفت: «سال ۱۴۰۰، مطالعاتی درباره پنداشت مردم از موفقیت نظام در تبعیض، فقر، ناامنی، بیکاری، اعتیاد، درمان و… انجام و ارزیابی‌هایی در این مورد شد.»
او ادامه داد: «جز در یک حوزه، سایر حوزه‌ها تقریبا گزینه «کم» و «خیلی کم» برای پاسخ انتخاب شده بود. آمارهای تجمیعی از این ارزیابی نشان می‌دهد که کمتر از هفت درصد گفتند که نظام در این حوزه‌ها موفق بود. این آمار گویای بسیاری از مسائل است.»
موسوی چلک گفت: «مطالعات در این حوزه در سال‌های ۹۴، ۹۵، ۹۷ و ۱۴۰۰ انجام شد. اما بعد از آن به واسطه آنکه شرایط بسیار بد شد، دیگر منتشر نشد.»
وضعیت اختلالات روانی در ایران
رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران در ادامه نشست گفت: «گزارش‌های حوزه سلامت روان از سوی وزارت بهداشت در دولت قبلی نشان می‌دهد که ۲۳ تا ۲۵ درصد از مردم دچار نوعی از اختلال روان بودند. آخرین آمارهایی که دارم مربوط به مهرماه ۱۴۰۰ است که این شاخص را ۲۹.۸ درصد اعلام کرده بودند.»
حالا سوال این است که سیاستگذاری در این حوزه از نظر فرهنگی، اقتصادی و… چگونه است؟ موسوی چلک در این مورد می‌گوید: «درباره سلامت روان و آسیب‌های اجتماعی هیچ سیاست مشخصی که درباره آن اجماعی شده باشد، نداریم. اگر هم جایی به آن اشاره می‌کنند، خیلی به آن نمی‌پردازند.»
توصیه‌هایی برای پیشگیری از خودکشی
اگر فکر خودکشی در سر دارید یا در اطرافتان کسانی هستند که افکار یا اقدام به خودکشی دارند، با شماره ۱۲۳ تماس بگیرید. متخصصان روانشناسی و مددکاران توصیه‌های مختلفی برای پیشگیری از خودکشی و به کارگیری در این مواقع دارند. نخست آنکه افرادی که افکار خودکشی دارند یا اقدام به خودکشی کرده‌اند را قضاوت نکنید.
توصیه مهم دیگر در این شرایط گوش دادن به حرف‌های آنهاست. گاهی گوش دادن بی‌آنکه حرفی بزنید هم موثر است. همدلی کردن و شنونده بودن یکی از اقدامات موثری است که بسیاری از متخصصان روی آن تاکید دارند.
عاطفه محمودی / تجارت‌نیوز