به پاس دريافت جايزه بينالمللی آزادی نشر توسط شهلا لاهيجی:
دو دهه تلاش برای گسترش نشر مطالعات زنان در ايران
سالن اجتماعات كتابفروشی پكا، شب گذشته، ١٥ آبان ماه مملو از زنان و مردانی بود كه به پاس دريافت جايزه بينالمللی آزادی نشر توسط شهلا لاهيحی و گردهم آمده بودند.
در اين مراسم كه به همت مركز فرهنگی زنان برگزار شد، جمعی از ناشران، نويسندگان، روزنامه نگاران و پژوهشگرانی كه در اين سال ها با كتاب های نشر روشنگران زندگی كرده اند، دو دهه تلاش لاهيجی را برای گسترش نشر مطالعات زنان در ايران ارج نهادند.
ماه گذشته، خبر كوتاه و مبهمی در تعدادی از سايت های اينترنتی كه بيشتر در حوزه مسايل زنان فعال هستند قرار گرفت. خبر می گفت كه لاهيجی جايزه « آزادی نشر» را از سوی اتحاديه بين المللی ناشران دريافت كرده است. اين جايزه در روز بيست و يكم سپتامبر در نمايشگاه بين المللی كتاب گوتنبرگ كه نمايشگاه ويژه كشورهای اسكانديناوی است، به وی اهدا شده است. اما وب سايتهای خبرگزاری ها و روزنامه های داخلی هيچ خبری در اين زمينه منعكس نكردند.
برنامه با سخنان فرناز سيفی، عضو مركز فرهنگی زنان درباره بيست و سه سال كار حرفه ای لاهيجی در حوزه نشر و ديگر حوزه های فرهنگی آغاز شد.
او لاهيجی را اينگونه معرفی می كند: « لاهيجی نشر روشنگران و مطالعات زنان را بيست و سه سال پيش تاسيس كرد. لاهيجی وقتی می خواهد خود را معرفی می كند می گويد: من يك ناشرم، نه كمتر و نه بيشتر. در عين حال محقق مسائل زنان نيز هستم و اين هم اتفاق تازه ای نيست. از زمانی كه خود را به عنوان انسانی صاحب شعور شناختم، مسئله زنان نيز برايم مطرح بوده است.
اگر از او بپرسيد چه شد كه حوزه نشر را برگزيديد، در پاسختان می گويد: « مثل ناشران در ايران، مثل عاشقان است. اين سوال مثل اين است كه از يك عاشق بپرسيد چه شد كه عاشق شدی؟ هيچ كدام جواب منطقی نداريم و اگر هر شغل ديگری را انتخاب كرده بوديم، روز و روزگار بهتری داشتيم .»
فرناز سيفی درباره سكوت رسانه ها پيرامون اين جايزه چنين می گويد: « بعد از شنيدن خبر اين افتخار بزرگ، منتظر مانديم تا شهلا لاهيجی از سفر بازگردد و يكی از بعدازظهرهای خنك پاييزی مهمان دفتر كوچك انتشارات « روشنگران و مطالعات زنان» شديم تا از چند و چون جايزه بپرسيم. لاهيجی دليل اين تاخيرو عدم پوشش خبری را در يك جمله ابراز می كند: متاسفم كه مسئولان و متوليان فرهنگ مملكت به دليل انحصار طلبی و بحث خودی و غير خودی كه دارند نخواستند و نتوانستند در اين افتخار با من سهيم شوند.»
شهلا لاهيجی نيز هنگامی كه در انتهای مراسم در ميان تشويق بی وقفه حاضرين به روی سن آمد، درباره اين جايزه چنين گفت:«اين اولين سالی است كه جايزه « آزادی نشر» كه از سال ١٩٩٨ تاسيس شده است، به ناشری از خاورميانه اهدا شد. همه هشتاد و شش كشور عضو اتحاديه بين المللی ناشران، از ميان پنج كانديدای اين جايزه، به نشر روشنگران رای داده اند.»
او تاكيد كرد: « اين افتخار تنها از آن او نيست و متعلق به همه اهالی فرهنگ است.»
ناهيد كشاورز، عضو ديگر مركز فرهنگی زنان تجليل از زنی كه برای عمومی كردن مسائل زنان بسيار تلاش كرده و می كند را بهانه اين گردهمايی عنوان می كند: « شايد جمع شدن ما در اينجا از دستاوردهای مبارزات زنانی چون وی باشد.زنانی كه در سالهای سختی كه پشت سر نهاده ايم برای جنبش زنان تلاش و كوشش بسياركرده اند. كوششی كه با پيوند دادن تجربيات نسل ما به نسل مادرانمان به هويت يابی جنبش زنان كمك كرد و جنبش زنان را دارای شناسنامه و پيشينه ساخت.»
كشاورز كه درباره جنبش زنان و جوايز بينالمللی سخن می گفت ادامه داد: « امروز در اينجا جمع شده ايم تا با هم موفقيت شهلا لاهيجی به خاطر دريافت جايزه ی آزادی نشر را جشن بگيريم. شهلا لاهيجی در زمانه ای اين جايزه را برای جنبش زنان به ارمغان آورده است كه كليد واژه WOMAN از جستجو های اينترنتی حذف شده است. كتابهای ناشران و از جمله ناشران زن مدتها در ارشاد منتظر اجازه چاپ باقی می مانند و سايت های زنان فيلتر می شوند.نشريات و روزنامه هايی كه می توانند تريبونی برای مطرح كردن مسائل زنان باشند يك به يك به تيغ سانسورسپرده می شوند و عرصه های رسمی فعاليت زنان روزبروز محدود تر می شود.در اين شرايط است كه اهميت اين جايزه و جوايزی از اين قبيل بر ما آشكار تر می شود.»
در ادامه مراسم، ليلی فرهاد پور كه «شهلا لاهيجی به مثابه يك سوژه مطبوعاتی» را موضوع سخنان خود قراربود، با لحنی صميمانه و آميخته با طنز درباره لاهيجی سخن گفت.
به گفته فرهاد پور، لاهيجی به دلايلی همچون هميشه در دسترس بودن، صريح بودن و شجاعت خود هميشه سوژه مناسبی برای خبرنگاران است تا به سراغ او رفته و با وی گفتگو كنند. اما : «اين سوژه مطبوعاتی وقتی اولين جايزه آزادی نشر اتحاديه بين المللی ناشران را از آن خود كرد و نامش به همراه ايران و نشر ايران به تاريخ پيوست،مطبوعات ما تا يك هفته ساكت ماندند. سكوتی سوال برانگيز. اما از من بپرسيد ميگويم پشت اين سكوت چيز زيادی نبود غير از اين كه پشت اين مطبوعاتی های جديد ما بدجوری باد خورده است يا بادشان داده اند يا بادشان كرده اند.»
مريم ميرزا، عضو مركز فرهنگی زنان و مسئول بخش چشم انداز مجله زنان سخنران بعدی مراسم بود.
او كه وضعيت نشر كتاب در حوزه زنان را موضوع سخنانش قرار داده بود، گفت: « با مطالعه ليستی شامل ٤٥٥ كتاب های علوم اجتماعی در حوزه زنان ، طی سال های ١٣٦٥-١٣٨٥ مشخص می شود كه انتشارت روشنگران نسبت به ساير ناشران سهم بيشتری را در نشر كتاب های زنان داشته است.»
ميرزا با بيان اينكه اضافه شدن پسوند مطالعات زنان به نام اين انتشارات، رسالتی را كه نشر روشنگران در زمينه زنان بر عهده گرفته آشكار می كند، افزود: «تاريخ چاپ كتاب ها مويد اين نكته است كه انتشارات روشنگران بر خلاف برخی ناشران ديگر كه يا دوره ای به مسائل زنان پرداخته اند و يا موردی، هم پيگيرانه چاپ كتاب های زنان را دنبال كرده است و هم در اين راه استمرار داشته است.»
وی با نگاهی بسياری از كتاب های چاپ شده در حوزه زنان را پيرو نوعی نگاه چارچوب دار و مقيد به شئونات دولتی عنوان كرد وگفت :« اين در حالی است كه نشر روشنگران با انتشار كتالب هايی در حوزه ادبيات ، روزنامه نگاری و مطالعات زنان ، به نوعی به عنوان يك مرجع در حوزه زنان مطرح شده است.»
«جنبش زنان و زنان ناشر در جهان» موضوع صحبت های «گلناز ملك»، عضو مركز فرهنگی زنان و تحريره مجله اينترنتی زنستان بود.
ملك با بيان اينكه كتابهای چاپ شده از سوی نشر روشنگران، انديشههای فمينيستی را در نسل من و بعد از من رشد خواهد داد، گفت: « شايد اگر خانم لاهيجی آغازكنندهی چاپ آثار زنان نبود، الان ناشران ديگر نيز به چاپ آثار فمينيستی روی نمیآورند و بازار چاپ چنين آثاری مانند امروز گسترش نمیيافت.»
ملك در ادامه تاريخچه ای از فعاليت های زنان ناشر ارائه داد و افزود: « امروزه نيز زنان، در اكثر كشورهای جهان از جمله ايران با شدت هرچه بيشتر در راستای مبارزه با تبعيض جنسی در جامعهی خود، رسانههای گروهی، ادبيات، سينما و نيز موسسات انتشاراتی ايجاد می كنند تا بتوانند آرای فمنينيستی را هرچه گستردهتر منتشر كنند. چاپ كتب و مجلات فمينيستی در سرتاسر دنيا اميدی در دل فمنيستها میتاباند و نويدبخش آن است كه روزی خواست های حق طلبانه و برابری خواهانهی زنان، همهگير و جهانی شود.»
در اين مراسم، فيروزه صابر از لاهيجی به عنوان يك كارآفرين فرهنگی ياد كرد و پرينوش صنيعی نويسنده رمان سهم من نيز در سخنانی با عنوان « چرا سكوت؟» از حمايت ها و تشويق های لاهيجی از نويسندگان تجليل كرد. شعر خوانی دكتر عباس محمدی اصل و سعيد سلطانی طارمی و معرفی كمپين يك ميليون امضا برای تغيير قوانين تبعيض آميز از سوی سارا لقمانی از ديگر بخش های اين برنامه بود.
سفير سوئد و همسرش نيز از جمله شركت كنندگان اين مراسم بودند. سفير سوئد پس از سخنان لاهيجی به روی سن رفت و گفت افتخار می كند در اين مراسم حضور داشته و چنين جمعی را از نزديك ملاقات كرده است
بهرام بيضايی، كارگردان نام آشنای ايرانی و منيرو روانی پور داستان نويس معاصر، يكی به دليل شكستگی پا و ديگری به دليل بيماری فرزند خود موفق به حضور و ارائه سخنان خود در اين مراسم نشده بودند.
سفير سوئد و همسرش
نويسنده: گروه خبر زنستان- مريم حسين‌خواه
عكس: آرش عاشوری نيا
