اوون متیوس / اسپکتیتر / فرارو
اوون متیوس؛ نویسنده، مورخ و روزنامه‌نگار بریتانیایی است. اولین کتاب او با نام “فرزندان استالین” در لیست کوتاه جایزه کتاب‌های گاردین در سال ۲۰۰۸ میلادی، جایزه اورول برای نویسندگی سیاسی و جایزه فرانسه مدیسیس اترنج قرار گرفت. کتاب‌های او به ۲۸ زبان ترجمه شده اند. او رئیس دفتر سابق مسکو و استانبول نشریه “نیوزویک” بوده است. کتاب “ریچارد سورژ؛ جاسوس ویژه استالین” نوشته متیوس با ترجمه “زهره قلی‌پور” توسط انتشارات خوب به زبان فارسی چاپ شده است.
***
در ظاهر تظاهراتی که هفته گذشته تفلیس پایتخت گرجستان را لرزاند بسیار شبیه تکرار تاریخ چندین سال گذشته در آن منطقه بود. همان گونه که در جریان انقلاب گل رز در گرجستان در سال ۲۰۰۳ یا انقلاب‌های نارنجی و میدان در اوکراین در سال‌های ۲۰۰۴ و ۲۰۱۴ میلادی جمعیت گسترده‌ای که پرچم‌های اتحادیه اروپا را تکان می‌دادند به خیابان‌ها آمدند و خواستار تغییرات دموکراتیک شدند و در مقابل با باتوم پلیس، گاز اشک آور و خودرو‌های آب پاش مواجه شد این تصاویر بار دیگر در روز‌های گذشته در گرجستان تکرار شدند.
علت اعتراضات هفته گذشته قانونی بود که توسط پارلمان گرجستان تصویب شد قانونی که براساس آن سازمان‌های غیردولتی که از خارج از کشور بودجه دریافت می‌کردند ملزم به ثبت نام به عنوان “عامل خارجی” می‌شدند الزامی که به طرز ناراحت کننده‌ای شبیه به قانون قدیمی روسیه بود که توسط کرملین با هدف سرکوب سازمان‌های جامعه مدنی و مخالفان سیاسی مورد استفاده قرار گرفته است.
بسیاری از معترضان از حامیان “میخائیل ساکاشویلی” رئیس‌جمهور سابق بودند که از سال ۲۰۲۱ میلادی به اتهام “سوء استفاده از قدرت” که بسیاری آن را با انگیزه‌های سیاسی می‌دانستند در بازداشت به سر برده است. ساکاشویلی پس از اعتصاب غذا در زندان به شدت بیمار شده و هواداران اش می‌گویند احتمالا از عوارض مسمومیت رنج می‌برد.
در تفلیس علیرغم حملات قاطع پلیس معترضان پیروز شدند. پارلمان رسیدگی به طرح جنجالی عوامل خارجی را از دستور کار خود خارج کرد و “سالومه زورابیشویلی” رئیس جمهور گرجستان به معترضان به دلیل “تعهد به دموکراسی” تبریک گفت. با این وجود، دلیل اصلی اعتراضات لاینحل باقی مانده است: چگونه می‌توان روابط گرجستان با روسیه را با تعهد اعلام شده آن کشور برای پیوستن به اتحادیه اروپا متوازن ساخت و چگونه می‌توان تمایلات اقتدارگرایانه دولت‌های متوالی گرجستان را مهار کرد؟
از زمان انقلاب گل رز در سال ۲۰۰۳ میلادی که در جریان آن ساکاشویلی اصلاح طلب پرشور طرفدار غرب به قدرت رسید هر دولتی در گرجستان متعهد به پیوستن آن کشور به اتحادیه اروپا و ناتو شده است. در واقع “رویای گرجستان” حزب حاکم که از سال ۲۰۱۲ میلادی به این سو که قانون بحث برانگیز ماموران خارجی را معرفی کرد اخیرا زمانی که بروکسل سال گذشته به گرجستان و مولداوی وضعیت نامزدی رسمی را اعطا کرد گام بزرگی به سوی این هدف برداشت. با این وجود، همزمان اقتصاد گرجستان به شدت به تجارت با روسیه وابسته است جایی که نزدیک به نیم میلیون شهروند گرجی در آن زندگی می‌کنند که نزدیک به ۱۵ درصد از جمعیت آن کشور را تشکیل می‌کنند و در روسیه مشغول به زندگی و کار هستند. در نتیجه، دولت گرجستان به تحریم‌های بین المللی اعمال شده علیه کرملین در پی حمله روسیه به اوکراین نپیوسته است.
کرملین مصمم است گرجستان را تا حد امکان به حوزه نفوذ خود نزدیک نگه دارد. “سرگئی لاوروف” وزیر امور خارجه روسیه در ماه ژانویه از تفلیس به دلیل تسلیم نشدن در برابر “فشار” غرب به منظور اعمال تحریم‌ها علیه روسیه تمجید کرد.
او افزوده بود: “این واقعیت که یک کشور کوچک و دولت آن شهامت این را دارند که بگویند بر اساس منافع خود و بر اساس منافع اقتصادی خود هدایت خواهند شد قابل احترام است”.
هنگامی که اعتراضات هفته گذشته تفلیس را فرا گرفت لاوروف به سرعت انگشت اتهام خود را به سوی غرب نشانه گرفت و غربی‌ها را متهم به تلاش برای سرنگونی دولت گرجستان کرد دولتی که به طور ناقص خط واشنگتن را دنبال کرده است. لاوروف گفت: “تردیدی نیست که قانون ثبت سازمان‌های غیر دولتی بهانه‌ای برای شروع وضعیت فعلی و تلاشی برای تغییر دولت با استفاده از زور بود”. او مدعی شد که این اعتراضات “البته از خارج سازماندهی می‌شوند” و هدف آن ایجاد “یک عامل تحریک کننده در مرز‌های روسیه” است.
در حقیقت، اما احساسات طرفدار روسیه در گرجستان بسیار اندک است و حمله روسیه در سال ۲۰۲۲ به میلادی اوکراین خاطرات حمله خارجی روسیه و اشغال جمهوری‌های جدا شده اوستیای جنوبی و آبخازیا از گرجستان را در ذهن گرجی‌ها زنده کرد. پوتین در سال ۲۰۰۸ میلادی به تانک‌های روسی دستور داد تا در ۳۰ کیلومتری مسیر به سوی تفلیس پیش روی کنند.
“لورنس شیتس” رئیس موسسه مشاوره بین المللی اوراسیا می‌گوید:”اگرچه روسیه می‌داند که نمی‌تواند گرجستان را اداره کند، اما می‌تواند امیدوار باشد که آن کشور را بی ثبات کند”.
طی چند سال گذشته بودجه توسعه اتحادیه اروپا برای گرجستان به جیب کسب و کار‌های روسی راه پیدا کرده است. برای مثال، قراردادی ۵۰ میلیون دلاری با بودجه بانک بازسازی و توسعه اروپا به منظور تامین وسایل نقلیه سیستم متروی تفلیس ساخته شده توسط شوروی در سال ۲۰۲۱ میلادی به شرکت روسی مترو واگن ماش رسید. وزارت کشور گرجستان از سایر منابع مالی برای خرید نرم افزار تشخیص چهره تولید شده توسط Papillon مستقر در روسیه و نرم افزار اثر انگشت TODES ساخت بلاروس استفاده کرده است.
مهم‌تر از همه آن که لاوروف اخیرا احتمال از سرگیری پرواز‌های مستقیم بین روسیه و گرجستان را که پس از یک درگیری سیاسی در سال ۲۰۱۹ میلادی به حالت تعلیق درآمدند مطرح کرده است. دولت تحت رهبری حزب رویای گرجستان از ایده از سرگیری پرواز‌ها حمایت می‌کند چرا که سبب می‌شود شرکت‌های گرجی از تجارت تحریمی با روسیه سود ببرند. اپوزیسیون به همین دلیل با احیای خطوط هوایی مستقیم مخالف است و معتقد است ادغام بیش‌تر اقتصادی با روسیه سرعت ادغام گرجستان در اروپا را کاهش خواهد داد.
پس از حمله پوتین به اوکراین، روس‌ها هم فعالان مخالف پوتین و هم فراری‌های که انگیزه‌های سیاسی کم تری داشتند به گرجستان یکی از معدود کشور‌های جهان که اقامت بدون نیاز به اخذ ویزا را به شهروندان روس ارائه می‌دهد هجوم بردند.
این موج جدید مهاجرت با جمعیتی بین ۱۰۰۰۰۰ تا ۲۰۰۰۰۰ نفر به کشوری با تنها ۳.۷ میلیون نفر باعث افزایش سرسام اور اجاره بها، قیمت آیتم‌های منوی رستوران‌ها و مواد غذایی شده است و به جنجال و بحث‌های بیش‌تر در گرجستان دامن زده است.
با این وجود، این واقعیت نیز وجود دارد که روس‌ها فرار به گرجستان را به جنگ در خانه ترجیح دادند. اکتبر گذشته روی دیواری در تفلیس به انگلیسی نوشته شده بود: “به هیچ روسی در اینجا خوش آمد نمی‌گوییم خوب یا بد”! تصویری که در رسانه‌های اجتماعی به اشتراک گذاشته شد.
دولت تحت رهبری حزب رویای گرجستان هم چنین متهم شده که به دلیل خودداری از صدور مجوز برای ورود چند روزنامه نگار و فعال سیاسی برجسته روس به آن کشور تحت فشار دولت روسیه قرار گرفته و تسلیم شده است.
با این وجود، آن چه معترضان عمدتا جوان و پرشور طرفدار اروپا را در مورد قانون عوامل خارجی نگران ساخت این بود که به نظر می‌رسید دولت در حال برنامه ریزی به منظور سرکوب مخالفان سیاسی به سبک کرملین است. “توماس دی وال” یکی از اعضای ارشد کارنگی اروپا می‌گوید: “نگرانی‌هایی وجود دارد که دولت تحت رهبری رویای گرجستان می‌خواهد گرجستان را به یک کشور تک حزبی تبدیل کند. از این نظر علیرغم آن که اعتراضات توده‌ای موفقیت آمیز بود، اما “ایراکلی کوباخیدزه” رهبر حزب رویای گرجستان سرسختانه اصرار دارد که “عامل خارجی بودن شرم آور است صرفنظر از این که عامل چه کسی باشید” و سازمان‌های غیردولتی گرجستان را “عوامل نفوذ خارجی” نامید. او در نهایت پیش نویس قانون را پس گرفت. با این وجود، ساکاشویلی در وضعیت خطرناکی کماکان در زندان به سر می‌برد و بیمار است.
خبر خوب برای گرجستان این است که اعتراضات نشان می‌دهند نسل جدید گرجی‌ها نه تنها به تحولات سیاسی توجه دارند بلکه مشتاق آینده و آزادی خود هستند. با این وجود، چالش برای رویای گرجستان و برای هر فردی که در نهایت جایگزین آن دولت در قدرت شود بدون تغییر باقی می‌ماند: چگونه می‌توان وابستگی عمیق اقتصادی کشور به روسیه را با آرمان‌های سیاسی غربگرایانه رای دهندگان جوان‌تر به وضعیتی متوازن رساند و عمیق‌تر از آن این که چگونه می‌توان نزدیک‌تر شدن به ناتو را بدون تحریک همسایه شمالی به شدت قدرتمندتر برای بار دوم مدیریت کرد.