حسن هاشمیان

علی احمد سعید ملقب به « ادونیس » شاعر بزرگ سوری در سخنرانی اخیر خود در دانشگاه امریکائی قاهره اظهار داشت که اندیشه « صوفی گری » یک انقلاب فکری از جنس دیگر در تاریخ اسلام بوده است و انسان عرب و مسلمان امروزه در دو زندان « جماعت گرائی » و « بنیادگران سنتی » اسیر شده است. ادونیس در این سخنرانی تأکید کرده است که « فردیت » انسان عرب و مسلمان به نفع « امت » و « ملت » مصادره شده و هر دو اصطلاح اخیر در قالب ایدئولوژی قرار میگیرند.
این شاعر نامدار سوری که تحت عنوان « موانع نوگرائی در فرهنگ و شعر عربی » سخنرانی میکرد ، اضافه نمود تاریخ اعراب دائما شاهد آن بوده که گروهی از شعراء و صوفیان در همه حال تلاش کردند که این قالبهای بسته فکری را بشکنند و از اینرو، از نظر وی شعرای تصوف ریشه دارترین انقلاب فکری دگراندیشی را در تاریخ اسلام بر دوش خود حمل میکردند. ادونیس در این سخنرانی نتیجه گرفت که ، امکان آن وجود ندارد یک فرهنگ عظیم یا یک جامعه قوی شکل گیرد بدون اینکه قبل از آن، این قالبهای بسته فکری شکسته شود.
از نظر ادونیس این دگرگونی یک تحول بزرگ به حساب میآید که انسان مسلمان امروزه از آن محروم مانده و نتوانسته است در تجارب بزرگ چنین تحولی سهیم گردد. به همین دلیل انسان مسلمان امروزه از میادین واقعی انگیزش فکری دور مانده و به حاشیه رانده شده است. به اعتقاد این شاعر سوری آنچه که انسان مسلمان امروزه به آن نیاز دارد مطالعه کتب دینی خارج از تفسیرها و تحمیلهای « جماعت » است اما این شاعر سوری اشاره میکند که به ندرت دیده است افراد مسلمان به تنهائی این کتابها را بخوانند و در آنها تعمق کنند.
در ادامه این سخنرانی ادونیس به « فرهنگ تکفیر » اشاره میکند که چگونه موجب شده است انسان عرب و مسلمان از « تفکر کردن » دوری گزیده و او را به « فکر نکردن » محکوم کرده است. به اعتقاد ادونیس چنین فرهنگی ابتدا توسط « اخناتون » فرعون مصر ( ملقب به فرعون یکسان ساز ) در ١٣٩٧-١٣٦٢ قبل از میلاد رایج شد که در اثر آن مخالفین فرعون به قتل رسیده و کتابهای آنها سوزانده شد. به عقیده ادونیس هیچ اندیشه و دین جزم گرائی قادر نیست میان انسانهائی با افکار متفاوت روابط مسالمت آمیزی دائر سازد مگر اینکه از جزم گرائی خود دست بردارد. در این میان او شهر قدس را بعنوان مثال میآورد که ادیان سه گانه زمانی که تلاش کردند هر یک دین خود را بر آن مسلط کنند، بلا و عذاب را برای ساکنین آن به همراه آوردند و جنگ ها و کشتارهای زیادی بر سر این مسأله رخ نمود.
ادونیس علت آغاز جنگهای صلیبی در سال ١٠٩٥ میلادی را همین جزم گرائی دینی میداند زمانی که پاپ اروپان دوم خطبه مشهور خود را در کلیسای کلیرمن در جنوب فرانسه ایراد نمود و در آن به شدت خواستار تصرف شهر قدس و اخراج مسلمانان از آن شد. درست یکسال بعد از این سخنان جنگهای صلیبی آغاز شد و تا سال ١٢٩٢ م ادامه یافت.
در پایان سخنان خود ، ادونیس از ادیبان عرب خواست قیود شعری را در نظر نگرفته و از قالب بحرهای شانزده گانه شعر عربی خارج شده و به نوآوری بپردازند. او در این میان گفت : « .. خلیل احمد فراهیدی با ساختن بحرهای شانزده گانه شعر عربی کار افسانه ای انجام داد.. اما نوگرائی نیز قابل تجسم است.. در این میان شاعری نوگراتر از ابوعلاء معری یافت نمی شود که در شعر خود پایه های سنتی ساخت اشعار قبل از خود را به لرزه درآورد ».

* مراسم این سخنرانی دیروز 29 نوامبر در دانشگاه امریکائی قاهره برگزار گشت و خبر آن توسط رویترز مخابره شد.

" width="640" />