ايران امروز

تاثیر منفی دعا بر حال بیماران

اشپیگل آنلاین / برگردان: محمدرضا کاظمی
شنبه ۱۹ فروردين ۱۳۸۵

آیا دعا بر سلامتی بیماران تاثیر مثبت دارد؟ دانشمندان متوجه شده‌اند که نه چنین نیست. توسل به خدا حتی ممکن است مضر نیز باشد. در صورتی که بیمار متوجه شود که کسی برایش دعا می‌کند، ممکن است وضع بیماریش بدتر شود.

عمل جراحی بای پاس قلب[١]! یکی از اعضای خانواده قرار است زیر تیغ جراحی برود! حتی در عصر تکنولوژی برتر هم این نوع عمل، عمل ساده‌ای نیست. آیا می‌توان از دست دوستان و اقوام گلایمند شد که برای بیمار دعا می‌کنند؟ پژوهشگران آمریکایی نتایج مطالعات جامع خود را درباره این پرسش که آیا واقعا دعا احتمال سلامتی بیمار را بالا می‌برد یا خیر، منتشر کرده‌اند. آنها برای بیان نتایج پژوهش‌های خود با دشواری‌هایی روبرو شده‌اند و این نتایج احتمالا مایه شادی افراد مذهبی و راستگرایی نمی‌شود که هزینه مطالعات را پرداخته‌اند چرا که آنها متوجه شده اند، دعا بی فایده است و حتی ممکن است مضر نیز باشد.
دانشمندان دانشگاه‌های معتبر آمریکایی مانند مدرسه پزشکی‌هاروارد یا کلینیک مایو (در ایالت مِین) به مدت ١٠ سال ١٨٠٠ بیمار بای پاس را تحت نظر گرفته‌اند. این پژوهش که "استپ" ("مطالعه بر روی تاثیر دعا بر یک بیمار") نام داشت، کار ساده‌ای نبود. استپ قرار بود در مقایسه با مطالب بیشماری که در سال‌های گذشته درباره معنویت و پزشکی منتشر شده اند، دقیق تر باشد. بنابر گزارش نیویورک تایمز تنها دولت آمریکا از سال ٢٠٠٠ تا کنون حدود دو و سه دهم میلیون دلار برای پژوهش درباره دعا هزینه کرده است.
در پژوهش‌هایی که تا پیش از این انجام شده بود، دانشمندان حتی بین این دو مساله تفکیک قایل نشده بودند که آیا روند سلامتی، مستقیما بواسطه دعا تحت تاثیر قرار می‌گیرد یا آگاهی بیمار از اینکه فردی دیگر برایش دعا می‌کند، بر سلامتی اش موثر واقع می‌شود.
دست اندرکاران پروژه استپ به سرکردگی هربرت بنسون و جفری آ. دوسک توانستند سه جامعه مسیحی متفاوت را متقاعد کنند تا در طرح پژوهشی شان شرکت کنند. مسیحیان میناپولیس، ماساچوست و میسوری در قالب این پروژه تحقیقاتی برای بیمارانی به دعا پرداختند که تنها نام کوچک و حرف اول فامیل شان را می‌دانستند. آنها اجازه داشتند طبق عادت‌های مذهبی معمول خود برای بیمار دعا کنند ولی دانشمندان شرطی را هم برای آنها گذاشتند و آن اینکه از فرد دعا کننده خواستند تا در دعای خود یک عمل جراحی موفق با بهبودی سریع و بدون دردسر را آرزو کنند.
پژوهشگران ١٨٠٠ بیمار خود را به سه گروه تقریبا ٦٠٠ نفری تقسیم کردند. برای گروه نخست که شامل ٦٠٥ بیمار قلبی بودند، دعا شد. بیماران این گروه از پروژه دعا باخبر بودند ولی نمی‌دانستند که آیا واقعا برای آنها هم دعا می‌شود یا خیر. گروه دوم هم که ٥٩٧ نفر بودند همین وضع را داشتند و بیماران این گروه هم مطمین نبودند که برایشان دعا می‌شود یا خیر. حقیقت این بود که برای گروه دوم اصلا دعا نمی‌شد. برای ٦٠١ بیمار باقی مانده که عضو گروه سوم بودند، دعا شد و اعضای این گروه هم از آن مطلع شدند.

دعا کردن و نکردن تفاوت زیادی ندارد
احتمالا نتیجه مطالعات برای دانشمندانی که اصولا شک گرا هستند، شگفت انگیز نیست. ٥٢ درصد از بیماران گروه یک با مشکل روبرو شدند. در گروه دوم درصد بیمارانی که وضع شان وخیم تر شد، ٥١ درصد بود. دانشمندان در تحلیل خود اعتراف کرده‌اند که دعا بر بهبودی بیمار و جلوگیری از وخامت بیماری وی تاثیری ندارد. جالب آن است که بسیاری از پژوهشگران شرکت کننده در این مطالعه جز پزشکانی هستند که اساسا پبشرفت روند درمان با کمک شیوه‌های معنوی را ممکن می‌دانند.
برای این دسته از پزشکان مقایسه وضعیت بیماران گروه یک (یعنی گروهی که برایشان دعا شد ولی به آنها گفته نشد) با گروه سوم ناخوشایند بود چرا که وضع سلامتی ٥٩ درصد از بیماران گروه سوم یعنی گروهی که می‌دانستند تعدادی فرد مومن برایشان دعا می‌کنند، بدتر شد. بدین تعداد بیمارانی که وضع شان وخیم تر شد، در گروه سوم بیش از دیگر گروه‌ها بود.
میچل کروکوف از دانشگاه دیوک تحلیلی را درباره پژوهش استپ نوشته است که به همراه نتایج استپ در مجله "American Heart Journal" منتشر شده است. کروکوف می‌نویسد: "کل داده‌های پژوهش گمراه کننده هستند. تز اصلی که مبنای این تحقیق را تشکیل می‌دهند، این بود که دعای مخفیانه موثر و دعای علنی موثرتر است." ولی ظاهرا موضوع برعکس است.
پژوهشگران استپ در گزارش خود می‌نویسند، احتمالا آگاهی بیماران گروه سوم از اینکه افرادی برایشان دعا می‌کنند، آنها را تحت فشار قرار داده است و بدین ترتیب در این افراد استرس ایجاد شده که مانع از بهبودی شده است.
کروکوف در تحلیل خود از اعضای پروژه استپ انتقاد می‌کند و می‌نویسد آنها نتیجه تحقیق را تلطیف می‌کنند چرا که ادعا کرده اند، اختلاف عددی آشکار میان گروه‌های یک و سه ممکن است اتفاقی باشد. کروکوف می‌گوید این مطلب لکه سیاهی در پژوهش آنها محسوب می‌شود که در مجموع بی عیب و نقص است.

تامین کنندگان مالی مذهبی - نتیجه کفرآمیز
نتیجه پژوهش استپ احتمالا بیش از همه برای تامین کنندگان مالی آن ناخوشایند است. بنیاد تمپلتون دو و سه دهم میلیون دلار برای این پروژه هزینه کرده است. بنیاد مذکور در سال ١٩٨٧ توسط جان تمپلتون که یک بانکدار مذهبی است، تاسیس شد و از طرح‌های پژوهشی که در محدوده بینابین متافیزیک و علم قرار دارند، حمایت می‌کند. تمپلتون که فردی به شدت محافظه کار است، همچنین به فیلم‌های بحث برانگیزی همچون "مصائب مسیح" با بازیگری مل گیبسون جایزه اعطا می‌کند. او در سال ١٩٧٢ با ابدا "جایزه تمپلتون" اقدام جنجالی را انجام داد. در این جایزه که رسما برای قدردانی از "پیشرفت‌ها در مذهب" در نظر گرفته شده بود، حتی بیش از جایزه نوبل پول نقد در نظر گرفته شده بود.
ریچارد اسلون، استاد علوم پزشکی در دانشگاه کلمبیای نیویورک در آن زمان در مطلبی در روزنامه واشینگتن پست در انتقاد به جایزه مذکور گفت: "این کار یعنی به هدر دادن پول و به ابتذال کشیدن تجارب مذهبی!" به گفته اسلون، مشکل اصلی آن است که پدیده‌های مذهبی را اصولا نمی‌توان بواسطه علم آزمود.
این تنها به این دلیل نیست که تزهای متافیزیکی را اغلب نمی‌توان به شیوه‌های علوم طبیعی سنجید، بلکه به این خاطر است که اگر طرفداران آموزش‌های مذهبی شیوه علمی را جدی بگیرند، در آن صورت با مسایل نامطلوبی روبرو خواهند شد. برای مثال تهیه کنندگان گزارش استپ باید از خودشان بپرسند که آیا پژوهش شان واقعا تحت شرایط کنترل شده انجام شده است یا خیر. اگر دعاها موثر واقع می‌شد، آنگاه باید توجه می‌شد که بیماران تنها تحت تاثیر دعاهای سه گروه از افراد مومن شرکت کننده در پژوهش نبود چرا که برای نمونه یکی از رسوم کاتولیک‌ها، دعا برای همه فقرا و بیماران جهان است و این دعاها که همانند موسیقی متن همیشه وجود دارند، ممکن است نتایج چنین تحقیقاتی را کاملا مخدوش کند.
پژوهشگران در آینده برای حذف چنین فاکتورهای مزاحمی احتمالا مجبورند از تمام مومنان عالم درخواست کنند که مدتی دست از دعا کردن بردارند و به استراحت بپردازند. البته شکی نیست که چنین طرح تحقیقاتی با مخالفت شورای اخلاق روبرو می‌شود.

-----------------
[١] بای پاس قلب یعنی دور زدن بخشی از یک رگ خراب قلبی بواسط پیوند یک تکه رگ جدید.
http://www.spiegel.de/wissenschaft/mensch/0,1518,409005,00.html