ايران امروز

دو سال از زلزله بم گذشت

مجيد نعمت اللهی/روزنامه ايران
دوشنبه ۵ دی ۱۳۸۴
اميد شکرانی ۱۲ ساله که دو سال پيش، زلزله همه خانواده اش را از او گرفت حالا در غروب يکی از روزهای پايانی پاييز بم به ديواری فروريخته از خانه ای قديمی - يادگارهای به جامانده از روزهای آوار و اندوه که در جای جای شهر بم هنوز هم قابل مشاهده هستند- تکيه زده و به مدرسه اش که زيباتر از قبل ساخته شده و خانه ای که ديوارهای نوساز آن به نيمه رسيده، چشم دوخته است.

اميد اگرچه پس از آن واقعه تلخ به خانواده عمويش پيوسته اما تنهايی او و همه نوجوانان بی سرپرست بمی را هنوز هم تنها مرور خاطرات گذشته پر می‌کند. بم در آستانه ايستادگی است، مدرسه اميد که با خاک يکسان شده بازسازی شده و همين روزهاست که بازسازی خانه ها و شهر او هم به پايان برسد و همين کافی است تا وسوسه ام برای پرسيدن اين سؤال از اميدکه در اين شرايط چه حس و حالی دارد بر ترديدم در به هم زدن خلوتش غلبه کند.
درحالی که اين روزها اميدهای بم زندگی دوباره ای را تجربه می‌کنند اما همچون اميد شکرانی با وجود قرار داشتن در ابتدای راه زندگی همه آرزوهايشان را تنها در اين آرزوی بزرگ که «خانه‌های بم در برابر زلزله مقاوم ساخته شود» خلاصه کرده اند، تنها شايد يکی از دلايلش اين باشد که نمی خواهند کودکی به سرنوشت آنها که در اين سن هيچ کس از خانواده برايشان باقی نمانده دچار شود...

بازسازی از چه نوع؟
شرايط اضطراری روزهای پس از حادثه بزرگ بم هر چه که بود گذشت اما از اول هم بنا نبود در بازسازی اين شهر همه چيز در بازسازی فيزيکی خلاصه شود. درشهری که جمعيت هدف سازمان بهزيستی آن هم پس از آخرين پالايش ليست آسيب ديدگان از زلزله در روزهای گذشته، به ۷ هزار و ۴۲۵ نفر رسيده، ۵ هزار زن و کودک بی سرپرست و حدود يکهزار و ۸۰۰ معلول که ۲۴۸ نفر آنها ضايعه نخاعی هستند در اين ليست جای می‌گيرند. در عين حال از ابتدای سال جاری تا لحظه تنظيم اين گزارش حتی يک ريال مستمری پرداخت نشده است.
چنانکه دکتر محمد ستايش مديرکل بهزيستی استان کرمان هم می‌گويد اميدی به پرداخت اين وجوه تا پايان سال هم وجود ندارد. به گفته وی عمده اعتباراتی که در سال جاری به بم اختصاص يافته ماهيت تملک دارد و به همين دليل مراجعه مکرر خانواده‌های بی سرپرست، معلولين و دانشجويان نيازمند برايشان هيچ حاصلی به همراه نداشته است. وی در گفت وگو با ايران می‌افزايد: در سال گذشته با پيگيريهايی که انجام شد در حالی که تنها برای پرداخت مستمريها در بم رقم ۹-۸ ميليارد تومان مورد نياز بود در نهايت موفق به دريافت ۴ ميليارد و ۴۰۰ ميليون تومان شديم که در کنار کمکهای قابل توجه تشکلهای غير دولتی و مشارکت يونيسف در پرداخت هزينه‌های پرسنلی وحمايت از مهدها و سيستم باز پيوند توانستيم اين سال را به هر شکل پشت سر بگذاريم.
مدير کل بهزيستی استان کرمان عبارت «وضعيت خيلی بد» را برای بی پاسخ ماندن پيگيريهای سال جاری برای دريافت اعتبار، پرداخت مستمری افراد واقعاً نيازمند در بم، درماندگی در مورد تعهداتی که سازمان بهزيستی استان در زمينه بازپيوند خانواده ها و واگذاری سرپرستی کودکان بی سرپرست به کار می‌برد. وی خبر نگران کننده‌تری را برای تفهيم حساسيت شرايط به ساير مسؤولين مرتبط با بازسازی بم بيان می‌کند: «درکنار پايان يافتن فعاليت تشکلهای غير دولتی همزمان با سالگرد زلزله در بم، قراردادهای سازمان بهزيستی استان با يونيسف (به عنوان تنها نهاد حامی بين المللی) هم در روزهای آينده به پايان می‌رسد. شايد بخشی از وضعيتی که دکتر ستايش در اين گفت وگو به توصيف آن پرداخت محصول ديدگاه شهروندان بمی و حتی ساير نقاط کشور باشد که عملکرد مسؤولين را تنها بر اساس ميزان پيشرفت بازسازی اماکن مسکونی و تجاری ارزيابی می‌کنند. همين نگاه موجب شده مسؤولين به اين امر اهتمام بيشتری داشته باشند و بيشترين تلاش را معطوف بازسازی اين واحدها کنند تا ديگر شاهد بروز ناآرامی هايی که سال گذشته در اعتراض به روند امدادرسانی صورت گرفت هم نباشند. اما از زاويه ديگری اگر به موضوع نگاه کنيم چگونه می‌توان از افرادی که نيازمندی آنها به کمکهای مالی و حمايتهای روحی و روانی بر کسی پوشيده نيست انتظار داشت در شرايطی که اکثر شهروندان بمی مورد مصاحبه، بيکاری و فقر را اصلی‌ترين عوامل آلوده شدن به موادمخدر که به راحتی در بم قابل دسترسی است، می‌دانند؛ جوانان و آسيب ديدگان حادثه به ارتکاب جرايم کوچک و بزرگ روی نياورند؟ در حالی که انتظار اين بود مسؤولين استان موقعيت خاص جغرافيايی بم و شرايط ويژه شهری که زلزله علاوه بر ويرانگری گسترده در اماکن و به جای گذاشتن تلفات انسانی زياد بنيانهای اجتماعی و روانی آن را هم کاملاً در هم ريخت همواره و در همه تصميم سازيها و اختصاص اعتبارات در نظر داشته باشند اما واقعيت در اين زمينه گويای چيز ديگری است. با اين همه شکی نيست اگر شهروندان بم در مجلس شورای اسلامی نماينده ای داشتند _ چيزی که تا امروز محقق نشده - تصوير روشن‌تری از نيازها و واقعيتهای اين شهر برای نمايندگان ملت، دولتمردان و مردم سراسر کشور ترسيم می‌شد.

مردم چه می‌گويند؟
در نقاط مختلف شهر که به گفت وگو با مردم می‌نشينيم بيشتر آنها موارد مشترکی رامطرح می‌کنند که پايين بودن ميزان تسهيلات اختصاص يافته به بازسازی واحدهای مسکونی و نگرانی از ناتمام ماندن بازسازی واحد مسکونی از جمله اين موارد است. فرساد يکی از شهروندان بمی با طرح اين سؤال که با مجموع ۱۳ ميليون تومان تسهيلات چگونه می‌توان يک واحد مسکونی بازيربنای يکصد متری را به پايان برد در حالی که تنها تا مرحله سفت کاری برای واحدی با زيربنای مذکور به ازای هر متر ۱۴۵ هزار تومان هزينه کرده ايم و هزينه‌های متعدد ديگری از قبيل گچ بری، برق کاری، ساخت در و پنجره، محوطه سازی و حفر چاه و... باقی مانده است.

شهروند ديگری نيز با تأييد اين مطلب، مدعی است برای خريد آهن آلات، اتصالات، دستمزد جوشکار در ساخت يک واحد ۱۰۰ متری ۸ ميليون تومان هزينه کرده است. نمايندگان اصناف و بازاريان نيز با اشاره به ناتوانی بازاريان در بازپرداخت اقساط تسهيلات دريافتی از اهتمام بيشتر مسؤولين به بازسازی واحدهای اداری گلايه می‌کنند.
در اين سفر همچنين نخلداران بمی را از اينکه ۷۰ درصد خرمای شهرستان بم _ با اقتصاد تک محصولی _ در بيش از ۱۰۰ سردخانه اين شهرستان انبار شده، هنرمندان وجوانان بمی را از بيکاری و روند رو به گسترش گرايش به مواد مخدر، رانندگان بين شهری را از وقوع مکرر حوادث جاده ای در محور بم _ کرمان، زنان بی سرپرست را از درماندگی در معيشت و دربرخی مناطق نيز شماری از شهروندان را از بروز موارد پراکنده ناامنی نگران يافتيم. از سوی ديگر افزايش قيمت مصالح ساختمانی که راه پيشگيری از اين مسأله را شهروندان حمل مصالح با قطار عنوان کردند، تداوم حضور گسترده غيربوميها با تبعاتی که اين مسأله به همراه دارد، تأثير مستقيم کمبود سيمان در ايجاد اختلال روند در بازسازی و کمبود پيمانکاران ماهر که مردم را به بهره گيری از معماران محلی کم تجربه و دستمزد بالا مجبور می‌کند هم از ديگر مواردی بود که بمی ها در گفت وگو با «ايران» مطرح کردند.
مشکلات و نگرانيهای متعددی را مردم بم با ما در ميان گذاشتند. درميان افراد نسبتاً زيادی هم که با آنها روبرو شديم هيچ کس از اينکه چقدر نگران «مقاوم سازی» است حرفی به ميان نياورد جز يک جوشکار جوان لرستانی و نه يک شهروند بمی،که «بخشی از آهن آلات مورد استفاده و ساير مصالح از کيفيت چندانی برخوردار نيستند و مردم نسبت به سرعت بازسازی تأکيد بيشتری دارند.»
هر قدر خبر يکی از شرکتهای ساختمانی مستقر در بم مبنی بر احداث ۳۴۱ واحد مسکونی مقاوم در برابر زلزله تا ۹ ريشتر می‌تواند مورد توجه قرار گيرد به همان اندازه اينکه دغدغه مقاوم سازی در ميان شهروندانی که هزاران نفر از عزيزان خود را به خاطر عدم استحکام ابنيه از دست داده اند ؟ رنگ ببازد جای تعجب دارد!

گزارش ستاد
«با شناخت کامل مشاوران از سلايق شهروندان زمان تهيه نقشه به ۱۰ روز تقليل يافته است.» نصرالله دهقانی رئيس ستاد بازسازی بم با اعلام اين مطلب از تشکيل ۲۱ هزار و۵۶۱ پرونده برای متقاضيان که ۱۴ هزار واحد از اين تعداد در دست اجرا است خبرداد و افزود: تشکيل پرونده برای ۲ هزار و نود واحد تجاری که نقشه ۳۵۰ مورد ازاين تعداد تهيه شده و ساخت ۲۲۰ واحد آنها هم آغاز شده از ديگر اقدامات صورت گرفته است. وی گفت: بازسازی واحدهای مسکونی شهری تاکنون ۴۰ درصد پيشرفت داشته است و با تداوم مشارکت فعال مردم تا پايان سال آينده بم به صورت کامل بازسازی خواهد شد. اينکه از ۲۵ هزار واحد مسکونی روستايی هم تاکنون ساخت ۲۴ هزار و ۲۳۷ واحد به پايان رسيده و تا پايان سال جاری بازسازی مناطق روستايی به صورت کامل پايان می‌يابد خبر شادی آفرين دهقانی در مورد بازسازی روستاهايی است که ميزان تخريب آنها نيز همچون شهر بم بسيار بالا بود. وی در اين گفت وگو به برنامه زمان بندی بازسازی مناطق شهری بم و بروات اشاره کرد که می‌تواند به تحقق وعده ها در اين زمينه بينجامد. بر اساس اين برنامه همه شهروندان بمی تنها تا پايان ديماه سال جاری برای تشکيل پرونده و معافيت از پرداخت هزينه تهيه نقشه فرصت دارند و پس از تاريخ مذکور ستاد بازسازی هيچ تعهدی در اين زمينه نخواهد داشت. از سوی ديگر بر اساس اين برنامه شرط معافيت از پرداخت هزينه صدور پروانه ساختمانی و ساير تسهيلات نيز اقدام متقاضيان به آغاز ساخت واحد مسکونی در فاصله اسفندماه سال جاری تا پايان خردادماه سال آينده است. پس از آن هم صاحبان واحدهای مسکونی تا ۹ ماه برای به پايان رساندن ساخت واحد مسکونی خود فرصت دارند، با اين حساب و با استقبال شهروندان بمی از اين طرح به صورت قطعی در پايان سال ۸۵ پرونده بازسازی شهر بم بسته خواهد شد.
رئيس ستادبازسازی بم گفت : ستاد خدمات خود را در زمينه‌های مختلف برای هر متقاضی فقط در يک نوبت ارائه می‌دهد و عواقب بی دقتی برخی شهروندان در زمان تهيه نقشه يا ساير مراحل متوجه خود آنهاست. وی عدم همکاری مالکين واحدهای تجاری و عقب نشينی يا تغيير کاربری اين واحدها را علت کندی روند بازسازی اماکن تجاری بم مطرح کرد.
دهقانی افزود: در بخش بازسازی اماکن مسکونی به دليل گستردگی فعاليتها ودرشرايطی که هر هفته ساخت ۵۰۰ واحد مسکونی جديد آغاز می‌شود و در تلاش هستيم با به دست آوردن آمار دقيق پيمانکاران مورد نياز برای جلوگيری از افزايش دستمزدها از نيروهای کار با تجربه مناطق سردسير کشور که فعاليتهای ساختمانی در آنها به دليل سرما رو به کاهش است برای فعاليت در بم دعوت کنيم.
وی در پايان تصريح کرد: در مراحل پس از بازسازی اوليه، از اعتبار مقاوم سازی ۲۰۰ هزار واحد در کشور که ۱۱ هزار واحد در استان کرمان را هم شامل شده است به بازسازی واحدهای کمتر آسيب ديده شهرستان بم خواهيم پرداخت.
در همين حال در نشستی که در ستادبازسازی دربم برگزار شد سعيدی کيا وزير مسکن و شهرسازی با ابراز رضايت از روند بازسازی از مردم خواست تا برای تغيير چهره شهر در حصارکشی منازل و باغات خود تسريع کنند. وی از واگذاری تعداد زيادی واحد مسکونی همزمان با دومين سالروز زلزله بم به مردم خبر داد و ابراز اميدواری کرد با جبران عقب ماندگی بازسازی مراکز تجاری، ساخت اين مراکز نيز همراه با بازسازی شهر بم تا پايان سال آينده به اتمام برسد. در اين نشست دکتر رئوفی نژاد استاندار کرمان تصريح کرد: همت مسؤولين معطوف به تسريع در بازسازی بم است تا مردم از نگرانی درآيند. استاندار کرمان نيز در گفت وگوی ديگری تحقق وعده رئيس جمهوری در سفر به بم مبنی بر پرداخت ۱۰ ميليون تومان تسهيلات مسکن به همه زوجهای جوان بمی و جوانانی که تا پايان سال ۸۴ به جمعيت متأهلين بپوندند را منوط به اتمام مرحله تشکيل پرونده از سوی اين افراد ذکر کرد. وی در پاسخ به دغدغه رانندگان بمی که هر ماه شاهد وقوع حوادث متعددی در محور بم - کرمان هستند گفت : مطالعات تبديل اين محور به بزرگراه رو به پايان است و پيش بينی می‌شود با ۱۰ ميليون دلار وام بانک جهانی که به بازسازی و تعريض اين محور اختصاص يافته و نيز اعتباری که در صدد جذب آن از وزارت راه هستيم بتوانيم اين طرح را نيز به نحو مطلوب به سرانجام برسانيم.
دکتر رئوفی نژاد قول پيگيری مشکلات صاحبان محصول خرمای بم را نيز در نشست مشترکی با اتاق بازرگانی کرمان داد و بر برگزاری هر چه باشکوهتر مراسم سالگرد زلزله از طريق کميته‌های هفت گانه ای که به همين منظور تشکيل شده تأکيد کرد.

کمبود سيمان، چالش بازسازی
در حالی که در هفته‌های گذشته وزارت اموراقتصادی و دارايی نمايندگان دستگاههای اجرايی و وزارتخانه‌های ديگر را برای تنظيم بازار سيمان به اين وزارتخانه فراخواند تا با چاره انديشی برای پيشگيری از افزايش قيمت و نابرابری عرضه و تقاضای اين محصول به آشفتگی بازار سيمان و گسترش فعاليت دلالان و شبکه‌های غير رسمی پايان دهند مسأله کمبود سيمان و توزيع نامناسب آن در بم نيز به اصلی‌ترين چالش بازسازی تبديل شده است.
هر چند پيش از اين گفته شده بود برای تأمين مصالح ساختمانی در بم هيچگونه محدوديتی وجود نخواهد داشت اما در شرايط حاضر کندی روند بازسازی محصول يکسانی شرايطی است که بم با ساير نقاط کشور در زمينه تأمين سيمان دارد. براساس اين گزارش صفهای طويلی هر روز در بم برای دريافت سيمان حواله ای تشکيل می‌شود که تاکنون نتيجه ای عايد شهروندانی که مشارکت گسترده در بازسازی از آنها انتظار می‌رود نکرده است. دهقانی رئيس ستاد بازسازی بم می‌گويد : در شرايطی که هر روز حداقل ۲ هزار و ۵۰۰ تن سيمان برای جلوگيری از ايجاد وقفه در بازسازی بم مورد نياز است و ۶۵ تا ۷۰ هزار تن هم سهميه ماهيانه سيمان بم در نظر گرفته شده بود در هفته‌های اخير در هيچ روزی بيش از ۱۵۰۰ تن سيمان وارد بم نشده است وی می‌افزايد: با برآورد مصرف سيمان در بخش تجاری ومسکونی بم و بروات اگر اجرای پروژه‌های عمرانی متعددی که در بم در حال اجرا هست را ناديده بگيريم باز هم۱۴۰۰ تن سيمان مورد نياز است.
دهقانی برای تشريح بهتر تأثير کمبود سيمان در روند بازسازی می‌گويد : در زمانی با اجرای ۵۰۰ فونداسيون در هر هفته می‌توان تاکمتر از ۵ ماه ديگر اجرای فونداسيون برای همه واحدهای مسکونی را به پايان برد کمبود سيمان موجب شده تا هر هفته تنها ۳۵ مورد فونداسيون اجرا شود. اين تفاوت آشکار را مسؤول بازسازی بم در حالی يادآورمی شودکه بی توجهی نسبت به آن می‌تواند سرنوشت بازسازی بم را متفاوت از وعده‌های مسؤولين وانتظار مردم رقم بزند.

در اين ميان وزير مسکن و شهرسازی در جلسه ستاد بازسازی بم از مذاکره با وزارت بازرگانی و استاندار کرمان از مذاکر بامديران سيمان استان و تشکيل تيم بازرسی کنترل نحوه توزيع سيمان در بم برای رفع اين مشکل خبر می‌دهند. بر اساس پيش بينی دکتر رئوفی نژاد استاندار کرمان ارائه گزارش تيم بازرسی در روزهای آينده اميدواری بيشتری نسبت به حل معضل سيمان در بم در پی خواهد داشت.

بيماری سالک
بخش عمده اخباری که در هفته‌های گذشته از بم به رسانه ها راه يافت مربوط به گسترش نگران کننده بيماری سالک در نتيجه نابسامانی شرايط بهداشت عمومی منطقه بود. اين بيماری که از بيماريهای بومی اين شهرستان محسوب می‌شود در اواخر دهه ۶۰ هم توانسته بود تا حد ابتلای بيش از ۵ درصد جمعيت شهرستان بم گسترش يابد. براساس اخبار دريافتی جمعيت مبتلا به سالک که در آمار اوليه ۵۰۰ نفر عنوان شده بود همچنان رو به گسترش است.
مدير يکی از مدارس بم از روند رو به افزايش مشکلات بهداشتی مدارس بم خبر می‌دهد. وی ۱۰ تا ۱۵ درصد دانش آموزان اين مدرسه رامبتلا به سالک می‌داند و علت اصلی آن را به جای ماندن آوار برخی واحدهای مسکونی و تجاری در دومين سال پس از زلزله در سطح شهر، وضعيت نگران کننده فاضلاب شهری و پراکندگی زباله‌های شهری در مناطق مسکونی و محدوده اماکن آموزشی عنوان می‌کند. در يک مرکز پلی کلينيک در بم هم آمار ثبت شده از افزايش ۴ تا ۸ برابری مبتلايان به سالک در سال جاری در مقايسه با سال گذشته حکايت دارد. در اين مسأله که گسترش اين بيماری از عواقب بی توجهی به وضعيت نامطلوب بهداشتی و زيست محيطی بم برمی گردد شکی نيست اما جای سؤال دارد که چگونه اين بيماری و موارد مشابه در اولين سال پس از زلزله با وجود حضور پررنگ‌تر غير بوميها و نابسامانی بيشتر شرايط به صورت کامل کنترل شد و حال پس از گذشت ۲ سال مجدداً زمينه بروز يافته است ؟
به گفته کارشناسان بهداشت تا زمانی که شهر به صورت کامل از آوار تخليه و سمپاشی اماکن عليه ناقل اين بيماری نيز بر اساس برنامه منظمی انجام نشود، شرايط پايدار بهداشتی در بم برقرار نخواهد شد. دکتر زاهدی رئيس دانشگاه علوم پزشکی کرمان از تلاش اين مجموعه برای مهار سالک در بم خبر داد و گفت : با بهسازی محيط به موفقيت نسبی در اين زمينه رسيده ايم اما تا زمانی که پرونده عمليات آوار برداری به صورت کامل بسته نشود امکان کنترل بيماری نيست. وی از مسؤولان ستاد بازسازی خواسته است نسبت به پاکسازی منطقه از آوار پس از ۲ سال تسريع کنند و شهردار بم نيز قول داده آواربرداری در روزهای آينده سرعت بيشتری بگيرد. هر چند در اين زمينه صاحبان املاک آوار برداری نشده نيز بی تقصير نيستند که پس از ۲ سال هنوز نسبت به تعيين تکليف اين واحدها اقدام نکرده اند.

کيفيت را فدای کميت نکنيم
۲ سال از حادثه تلخ بم سپری شد هرچند اراده يک ملت همدل و مسؤولين مصمم در بازسازی اين شهر هم تا چندی ديگر جلوه گر خواهد شد اما چنانکه رئيس مجلس شورای اسلامی در سفر به بم گفته بود نبايد با وجود شتابی که مردم رنج کشيده و خسارت ديده اين منطقه برای بسامان نشستن امور دارند حتی يک لحظه هم مديران فراموش کنندکه کار را بايد سريع و «صحيح» انجام دهند. طبيعی است در شرايطی است که ۲ سال از حادثه بم سپری شده متوليان بازسازی برای تسريع در اين امر تحت فشار افکار عمومی قراردارند اما حتی اين مسأله هم نبايد به بهای قربانی کردن صحت و کيفيت کار در مقابل سرعت آن تمام شود. بر اساس گفته حدادعادل رئيس مجلس شورای اسلامی مقاوم سازی با شرايطی که کشور ما دارد جهاد مقدسی که می‌توانيم و بايد از بم آن را آغاز کنيم تا نه تنها بم که همه مناطق زلزله زده نمونه ای درخشان و قابل عرضه به جهان از مديريت و تدبير ايرانی شوند.