گسترش بدون ضابطه شهرها و تبديل روستاها به شهرهای کوچک يکی از مهمترين عوامل خشکسالی به شمار میآيد. رشد خيرهکننده شهرها در سالهای پس از انقلاب موجب شده است که روستاها بهعنوان مراکز توليد يکی پس از ديگری آب رفته و به شهرهای کوچکی تبديل شوند که نه امکانات زندگی شهری دارند و نه ديگر میتوان کارکرد توليدی يک روستا را از آن انتظار داشت. در اين ميان حفر چاه برای تأمين آب کشاورزی با محدوديتهای قانونی روبهرو است اما ساکنان شهرها به راحتی میتوانند برای تأمين آب شرب موردنياز خود اقدام به حفر چاه کنند که اين مسأله به حفر بیحساب و کتاب چاهها به بهانه آب شرب و استفاده در کشاورزی، و پديده سرقت آب در روستا - شهرهای کوچک دامن زده است.
بر همين اساس روستا - شهرهای کوچک در سالهای پس از انقلاب به راحتی و به بهانه تأمين آب شرب، اقدام به حفر چاههای متعدد و برداشت آب از سفرههای آب زيرزمينی کردهاند که همين عامل به خشکسالی دامن زده است. براساس تازهترين گزارش مرکز پژوهشهای مجلس درحال حاضر منابع آب زيرزمينی نقش مهمی در تأمين آب شرب مردم کشور ايفا میکنند. بهطوری که ۶۳درصد آب شرب کشور از طريق آبهای زيرزمينی تأمين شده و آبهای سطحی سهم ۳۷درصدی را به خود اختصاص میدهد که سهم آبهای زيرزمينی برای تأمين آب شرب روستايی بالغ بر
۸۰درصد است.
گزارش اخير مرکز پژوهشهای مجلس درباره وضع منابع آب کشور همچنين تأکيد میکند که بخش اعظم افت شديد ذخاير آبی در ٢٠سال گذشته اتفاق افتاده است بهطوری که از ١١٠ميليارد مترمکعب کسری آب حدود ٩٥ميليارد مترمکعب کمبود ذخاير مربوط به دو دهه اخير است که پديده شهرنشينی و تبديل روستاها به شهر تشديد شده است. بر اساس گزارش مرکز پژوهشهای مجلس افت شديد ذخاير باعث شده است که درحال حاضر آب شرب بيشتر از ٦هزار روستای کشور از طريق تانکر تأمين شود.
در اين تحليل همچنين آمده است که تعداد دشتهای ممنوعه از ۱۵ دشت درسال ۴۷ به ۳۱۹ دشت در سال ۹۳ افزايش يافته است که به دليل روند صعودی مصرف آب متناسب با تغييرات جمعيتی کشور، تعداد دشتهای ممنوعه به سرعت درحال افزايش است. اين گزارش همچنين اضافه میکند که درحال حاضر نرخ متوسط فرونشست در دشت تهران بين ۳۰ تا ۳۶ سانتيمتر در سال در مناطق مختلف است که بسيار بيشتر از ساير نقاط جهان است. همچنين تغييرات کيفی آب زيرزمينی در اثر کاهش حجم مخزن، ايجاد فروچالهها و شکافهای بزرگ در دشتها و تهديد حيات شهرها و روستاها در اثر تخليه آبخوانها، از ديگر واقعيتهای کشور است.
تشديد پديده خشکسالی در ايران در شرايطی رخ میدهد که درحال حاضر بيش از دو سوم وسعت کشور در محدوده مناطق خشک، نيمه خشک و بيابانی قرار گرفته است.