iran-emrooz.net | Tue, 23.03.2010, 9:30
نوروز جشنى بر پايه رياضى و نجوم ايرانيان
سه شنبه ۳ فروردين ۱۳۸۹
در سال جارى نوروز به عنوان يكى از مهترين جشنهاى ايرانيان و ۱۰ كشور ديگر، نه تنها در ميراث ناملموس يونسكو به ثبت رسيد كه در مجمع جهانى سازمان ملل نيز از اين روز به عنوان روز جهانى عيد نوروز ياد شده است. اين درحالى است كه به گفته دكتر جنيدى، آنچه در اين توجه ويژه به نوروز ناديده گرفته شده، اهميت دانش ايرانيان در رياضى و ستارهشناسى بوده است.
خبرگزارى ميراث فرهنگى ـ گروه ميراث فرهنگى ـ در سال جارى نوروز به عنوان يكى از مهترين جشنهاى ايرانيان و ۱۰ كشور ديگر، نه تنها در ميراث ناملموس يونسكو به ثبت رسيد كه در مجمع جهانى سازمان ملل نيز از اين روز به عنوان روز جهانى عيد نوروز ياد شده است. اين درحالى است كه به گفته دكتر جنيدى، آنچه در اين توجه ويژه به نوروز ناديده گرفته شده، اهميت دانش ايرانيان در رياضى و ستارهشناسى بوده است.
به گزارش CHN مجمع عمومى سازمان ملل در نشست ۲۳ فوريه ۲۰۱۰ خود، ۲۱ ماه مارس را بهعنوان روز جهانى عيد نوروز، با ريشه ايرانى بهرسميت شناخت و آن را در تقويم خود جاى داد. در متن به تصويب رسيده مجمع عمومى سازمان ملل، نوروز، جشنى با ريشه ايرانى كه قدمتى بيش از ۳ هزار سال دارد و امروزه بيش از ۳۰۰ ميليون نفر آن را جشن مىگيرند توصيف شدهاست. پيش از آن در تاريخ ۸ مهر ۱۳۸۸ خورشيدى، نوروز توسط سازمان جهانى يونسكو، به عنوان ميراث غير ملموس جهانى، به ثبت رسيدهبود.
دكتر «فريدون جنيدى»، پژوهشگر تاريخ درباره اينباره مىگويد: «آنچه در ثبت پرونده جهانى نوروز، چه در يونسكو و يا سازمان ملل مورد توجه قرار نگرفته اهميت نوروز و دانش ايرانيان در ستارهشناسى و نجوم است. به واقع نوروز جشن بزرگى بر پايه دانش رياضى و نجوم ايرانيان است.»
وى در ادامه مىگويد: «هزاران سال پيش نياكان ما بر پايه دانش خود به رياضى و ستارهشناسى روز آغاز بهار را شناخته بودند. آنها اين موضوع را كه جهان در اين روز به سبزى مىرود را فهميده بودند و اين توان و اهميت دانش ايرانيان بر ستارهشناسى را نشان مىدهد.»
به گفته وى خيام، دانشمند و شاعر ايرانى موفق به نوشتن كاملترين سالوار (سالنامه) جهان شده است. سالها بعد از روى سالوار خيام، سالوار ميلادى نوشته شد كه اشكالات زيادى دارد. اما متاسفانه امروز سالوار ميلادى را به عنوان سالوار جهان مىشناسند و اين در حالى است هنوز سالوار خيام كاملترين و جامعترين سالوار محسوب مىشود.
به گزارش CHN جشن نوروز از لحظه اعتدال بهارى آغاز مىشود. در دانش ستارهشناسى، اعتدال بهارى يا اعتدال ربيعى در نيمكره شمالى زمين به لحظهاى گفته مىشود كه خورشيد از صفحه استواى زمين مى گذرد و به سوى شمال آسمان مىرود. اين لحظه، لحظه اول برج حمل ناميده مىشود، و در تقويم خورشيدى با نخستين روز (هرمز روز يا اورمزد روز) از ماه فروردين برابر است. نوروز در تقويم ميلادى با ۲۱ يا ۲۲ مارس مطابقت دارد.
منشا و زمان پيدايش نوروز، به درستى معلوم نيست. در برخى از متن هاى كهن ايران ازجمله شاهنامه فردوسى و تاريخ طبرى، جمشيد و در برخى ديگر از متن ها، كيومرث بهعنوان پايهگذار نوروز معرفى شده است. پديد آورى نوروز در شاهنامه، بدين گونه روايت شده است كه جمشيد در حال گذشتن از آذربايجان، دستور داد تا در آنجا براى او تختى بگذارند و خودش با تاجى زرين بر روى تخت نشست. با رسيدن نور خورشيد به تاج زرين او، جهان نورانى شد و مردم شادمانى كردند و آن روز را روز نو ناميدند.
جنيدى درباره برگزارى جشن نوروز مىگويد: «جشن نوروز همواره در ايران رواج داشته و آنچه امروز برگزار مىشود تفاوت چندانى با گذشته ندارد. پس از ورود اسلام، ايرانيان حدود ۲ تا ۳ قرن تلاش كردند تا آيين جديد را با فرهنگ باستانى خود پيوند بزنند. بر اين اساس هرگز خللى در پرداخت به جشن آيينى نوروز به وجود نيامد.»
وى در ادامه مىگويد: «در گذشته به دليل همخوانى فرهنگ و آيين، احتمالا نوروز به صورت يك مراسم مذهبى و آيينى نيز برگزار مىشده است. اما آنچه اهميت دارد اين است كه اين مراسم بيش از هزاران سال در شهرها و روستاهاى ايران برگزار مىشود و همواره مورد حفاظت ايرانيان قرار گرفته است.»
جنيدى درباره حفاظت از نوروز به عنوان ميراث ناملموس جهانى مىگويد: «نوروز به وسيله نياكان ما حفظ شده و پس از اين نيز حفاظت مىشود. هركسى به اندازه خودش در حفاظت از نوروز سهم دارد. حتى پيرمرد چوپانى كه در كوهستان زندگى مىكند و اين روز را پاس مىدارد در حفاظت از آن كمك مىكند.»
اين پژوهشگر تاريخ و فرهنگ ايرانى در پايان مىگويد: «سيزدهيمن روز از هر ماه را روز "تيشتر" به معناى "ستاره باران" مىشناسند. اين ستاره را مىتوان صبح زود در خراسان ديد. ايرانيان بر اين باور بودند كه اين ستاره از اقيانوس آرام بالا مىآيد و نقش موثرى در باران دارد. بر همين اساس ايرانيان در سيزدهيمن روز از آغاز سال نو، سبزههاى خود را به آبها هديه مىدهند تا به اين ترتيب از اين روز قدردانى كرده باشند.»
نوروز جهانى به عنوان جشن ملى در ده كشور جهان برگزار مىشود
مراسم جشن نوروز به عنوان يك ميراث جهانى امسال علاوه بر ده كشور جهان به عنوان يك جشن ملى در ديگر كشورهاى جهان نيز به عنوان يك ميراث بين المللى برگزار مى شود.
خبرگزارى ميراث فرهنگى- با ثبت جهانى نوروز در فهرست ميراث جهانى يونسكو امسال مراسم جشن سال نو يا نوروز همزمان با ايران در نه كشور ديگر جهان و نيز در كشورهاى غير فارسى زبان اروپا و امريكا برگزار مى شود.
مراسم عيد نوروز يا جشن سال نو همزمان با ايران در نه كشور ديگر جهان نيز به عنوان يك جشن ملى برگزار ميشود. اين درحالى است كه امسال براى نخستين بار سازمان ملل نيز اين مراسم را در فهرست ميراث معنوى به عنوان ميراثى جهانى ثبت كرده است.
اين مراسم به رغم تفاوت ها و گوناگونى اقوام و ملل مختلف با زبان ها و گويش هاى گوناگون به گونه واحدى طبق تقويم رسمى در كشورهاى ايران،تاجيكستان، آذربايجان،افغانستان، قزاقستان،قرقيزستان،آلبانى، تركمنستان، اوزبكستان و منطقه بسيار بزرگى از كردستان در عراق و تركيه بزگرار مى شود.
مراسم جشن يا عيد نوروز با گويش هاى گوناگون ريشه اصلى اين واژه را به وضوح حفظ كرده است به نحوى كه صرف نظر از ايران و افغانستان و تاجيكستان كه با نام دقيق نوروز تكلم و تلفظ مى شود در كشورهاى غير فارسى زبان نظير آذربايجان و آلبانى نيز با همين عنوان و كلمه با اندكى تفاوت به عنوان يك جشن ملى برگزار مى شود.
به جز كشور تركمنستان كه با عنوان جشن بهار از نوروز ياد مى شود در كشور آذربايجان با نام نوروز بايرام، در قزافستان با نام نروز ميرام و در آلبانى با نام نوروز يا ديتا ا نوروزيتا و در اوزبكستان با نام ناروز اين مراسم با شكوه و شادى تمام جشن گرفته مى شود.
اما بيشترين و مفصل ترين مراسم جشن نوروز عمدتا در ايران ودو كشور افغانستان و تاجيكستان برگزار مى شود كه دراين سه كشور با مشابهت بسيارى همراه است.
نوروز در افغانستان
مراسم نوروز در بسيارى از نقاط افغانستان، باشكوه خاصى برگزار مى شود، در مزارشريف، در زيارتگاه منسوب به حضرت على، جشن بزرگى به نام ميله هاى گل سرخ برگزار مى شود و همه ساله، هزاران نفر از زايران آن زيارتگاه و علاقه مندان نوروز از نواحى مختلف كشور، حتى از كشورهاى ايران و تاجيكستان و ديگر كشورهاى آسياى ميانه به شهر مزارشريف مى روند واين جشن ملى و پارينه را با شكوهمندى هرچه بيشتر برگزار مى كنند.
در هرات نيز، مردم به اين مناسبت، روزهاى اول سال و چهارشنبه اول سال و نيز در سيزدهمين روز از نوروز، در تفريحگاههاى داخل و خارج شهر گردهم مى آيند و جشن نوروز را گرامى مى دارند.
از ديگر سنتهاى جشنهاى نوروزى و آغاز سال نو در اين كشور، راه اندازى ميله سمنك (سمنو) درشب اول نوروز همراه با سرور و شادمانى و همچنين تهيه و توزيع آب هفت ميوه (هفت نوع آجيل كه در افغانستان به نام ميوه خشك معروف است)، تهيه هفت سين هم در برخى نقاط افغانستان متداول است
در روايات تاريخى آمده است كه يك تن از اميران ازبكهاى ماورألنهر بنام اميرعبدالله ديگ بزرگى را كه از فلزات هفت جوش در شهر سمرقند ساخته شده بود، در سال ۱۰۵۰ هجرى قمرى به بلخ انتقال داد، در آن ديگ آب هفت ميوه گرفته مى شد و در روز نوروز براى مردم توزيع مى شد.
نوروز در تاجيكستان
جشن نوروز براى مردم تاجيكستان، به ويژه بدخشانيان، جشنى ملى و ديرينه است. تاجيكها از نوروز به عنوان رمز دوستى و زنده شدن كل موجودات ياد مىكنند. نوروز در اين كشور به نام «خيدير ايام»، يعنى جشن بزرگ، معروف است. برخى از مراسم اين جشن در تاجيكستان با مراسم سنتى آن در ايران مشترك است، اما بعضى از اين مراسم مختص مردم تاجيكستان است.
مراسم حوت(مصادف با فروردين ماه)از مراسم ويژه تاجيكستان است كه در اين مراسم مردم با فراهم كردن ملزومات جشن سه شب اول ماه حوت ار در مهمانىها گرد هم مىآمدند و گرداگرد آتش به شنيدن موسيقى يا بازى مىپرداختند. اين جشن مشابهتى با چهارشنبه سورى در ايران دارد.
مراسم گل گردانى در ميان مردم تاجيك نيز از زمانهاى قديم به مناسبت بيدارى طبيعت و آغاز شكوفهدهى گلها و درختان به گل گردانى رواج داشته . گل گردانها از دره و تپه و دامنه? كوه ها، گل چيده و اهل دهستان خود را از پايان يافتن زمستان و آغازبهار و كشت و كار بهارى و آمدن نوروز مژده مىدهند.
بلبل خوانى از ديگر مراسم جالبى است كه نه تنها در تاجيكستان كه در بسيارى از شهرها و روستاهاى ايران هم مرسوم است.
دراين مراسم، گلگردانها در محل هاى ديگرى گلها را دسته دسته كرده و يا در نوك چوبى بسته در كنار در خانههاى اهل ده يا شهر در خاك فرو مىكنند و سرودى با اين مضمون مىخواندند: «گل آوردم از اون پايان/ خبرت مىكنم دهقان/ بته غله به گلگردان/ بهار نو مبارك باد/ گله زردك ثنا مىگه/ ثناى مصطفى مىگه/ به هر پهلو خدا مىگه/ بهار نو مبارك».
مراسم گل گردانى در دهكدهها و شهر هاى ايران نيز ۱۵ تا ۲۰ روز پيش از نوروز به همان شكل برگزار ميشود و گل گردان ها گردش كرده و از آمدن بهار به مردم مژده مىرسانند و انعام مىگيرند. چنان كه در بعضى از دهات مازندران، مردم در آغاز جشن در تكاپوى خانه تكانى و ترتيب دادن كوچههاى شهر و ديه مشغول مىگردند و دستهها و گروههاى مختلف جوانان گردش كرده مانند گل گردانهاى تاجيك ترانه و سرود و شعر مىخوانندو صاحبان خانه نيز به آن ها انعام مىدهند. اين گونه ترانههاى ايرانى شباهت هايى به ترانههاى تاجيكى دارد. در دماوند ايران نيز مراسم گل گردانى مانند گل گردانهاى تاجيك كه خانه به خانه گردش كرده و ترانه مىخوانند، برگزار مى شود.
مراسم جفت براران نيز يكى ديگر از مراسمى است كه در گذشته پيش از كاشت و كار كشاورزان و چند روز قبل از نوروز با آرزوى پر بركت شدن محصولات در كشور تاجيكستان برگزار مىشود.
در اين مراسم همه اهل خانواده شركت مىكنند. كشاورزان نيز پلو، نان فطير و يا غذاى مربوط به مراسم را تهيه كرده و تعدادى از كهنسالان را دعوت مىكردند و بعد از غذا نيز اين عبارات را مىگفتند : «مزيد نعمت، زياده دولت، برار كار، صحت و سلامتى خرد و كلان، رسد به باباى دهقان، خوش آمديد ميهمانان»
مراسم سومنك پزى(سمنو پزى): سومنك يا سمنو از غذاهاى نوروزى است و در طول روزهاى نوروز وجود دارد. آن را به صورت گروهى و دسته جمعى تهيه مىكنند و معمولا در آغاز جشن نوروز پيرزنان تصميم به انجام اين كار مىگيرند.
نوروز در تركيه
در كشور تركيه نيز روز اول بهار يا نوروز كه در زبان تركى« ارگنه گون يا ارگنه كن» نيز ناميده مىشود، مراسمى محبوب است به حدى كه مقامات تركيه تلاش كرده اند درجريان ثبت مراسم جهانى نوروز در فهرست ميراث جهانى، خود را به نحوى به اين آيين ايرانى منتسب كنند.
مراسم نوروز در اويغور
مراسم نوروز در ميان مردم اويغور در كشور چين نيز هر سال با آيين خاصى برگزار مى شود. خواننده و آهنگساز مشهور اويغور «البت ابليكيم» امسال (نوروز ۸۹) به مناسبت فرارسيدن نوروز در مراسم ويژه اى در چين، در اين جشن بين المللى شركت مى كند.
نوروز در كشورهاى ديگر
صرف نظر از برگزارى مراسم نوروز به عنوان يك جشن ملى امسال با ثبت رسمى مراسم نوروز از سوى سازمان ملل متحد، اين مراسم در بسيارى از كشورهاى ديگر جهان نيز نظير كريمه، هند، فرانسه، جمهورى تاتارستان(بخشى از فدراسيون روسيه) امريكا، بريتانيا، گرجستان، كانادا، نيدرلند، آلمان، لبنان، چين ، سوريه، امارات متحده عربى، تركيه ، پاكستان و سوئد و بسيارى از ديگر كشورها برگزار مى شود.
اين مراسم عمدتا به دليل افزايش موج مهاجرت ها در دهه هاى اخير تقريبا در تمام كشورهاى پنج قاره جهان مراسم كاملا شناخته شده اى است كه با شادى و جشن و سرور و استقبال از فصل بهار يكسان تلقى مى شود.