ايران امروز

سال هاى سخت در انتظار كودكان كار

علی اکبر اسماعیل پور
هفدهم بهمن ۱۳۸۸

روزنامه اعتماد

با آغاز فصل سرما و ادامه حضور كودكان خيابانى در سطح خيابان هاى شهرهاى بزرگ و كوچك كه به نوعى افكار عمومى را تحت تاثير قرار داده و درباره سرنوشت غم انگيز اين كودكان سوالاتى در اذهان ايجاد مى شود، بار ديگر- به روال تكرارى سال هاى گذشته- متوليان ساماندهى كودكان خيابانى به تكاپو افتاده و از عملكرد خودشان براى اصحاب رسانه توضيحاتى ارائه مى دهند. از جمله آخرين اظهارنظرها درخصوص ساماندهى كودكان خيابانى مربوط به رئيس ستاد ساماندهى كودكان خيابانى سازمان بهزيستى است كه از ساماندهى ۶۱ كودك خيابانى طى سه ماهه گذشته خبر داد.البته در اين گزارش تاكيد شد كودكان خيابانى از طرف شهردارى و نيروى انتظامى در اختيار بهزيستى قرار گرفته و بهزيستى آنها را سامان مى دهد هرچند در تمام اين سال ها نحوه ساماندهى كودكان خيابانى مبهم مانده است. در ادامه اين گزارش باز هم از كوتاهى سازمان هاى مسوول در جمع آورى كودكان خيابانى انتقاد شده بود كه خود نشان از عدم تعامل دستگاه هاى ذى ربط دارد. از زمانى كه داوطلبان يكى از تشكل هاى غيردولتى حامى كودكان با كوله هايى از كتاب و لوازم التحرير به فضاى پارك خواجوى كرمانى واقع در دروازه غار تهران رفتند تا به كودكان داخل پارك آموزش هاى لازم را ارائه دهند ۱۰ سال مى گذرد و هرچند اين فعاليت روزهاى تعطيل به پايه يى براى مشاركت هاى مردمى براى برجسته سازى فقر و محروميت جمعيت زيادى از كودكان اين سرزمين به منظور زدودن زنگار فقر و محروميت از زندگى آنان بدل شد و هرچند در حال حاضر تعداد تشكل هاى غيردولتى كه در منطقه و حاشيه جنوبى كلانشهر تهران و ساير شهر هاى بزرگ فعاليت دارند به ده ها تشكل رسيده است و حتى سازمان هاى دولتى هم با حضور فراگير اين تشكل ها «مجبور» به مداخله شده اند اما متاسفانه تمامى اين فعاليت ها به طور ناخواسته از طرف تشكل هاى غيردولتى، ولى از سوى دولتى ها با تدبير و برنامه ريزى شده به سوى سرويس دهى صرف به «كودكان خيابانى» معطوف شده است. در اين مقال هدف، نقد فعاليت تشكل هاى غيردولتى نيست چرا كه اين تشكل ها با همه تنگنا ها و موانعى كه در پيش رو دارند با فعاليت هاى داوطلبانه و تنها با اتكا به كمك هاى مردمى نقش بسيار ماندگار و غيرقابل انكارى در برجسته سازى پديده اشتغال كودكان داشته اند طورى كه سازمان هاى دولتى را كه تا قبل از سال ۷۹ به انكار پديده اشتغال كودكان مى پرداختند به پذيرش اين واقعيت تلخ مجاب كرده اند.

به نظر نگارنده اقسام اشتغال به گروه هاى زير قابل تقسيم بندى هستند.

۱- اقسام آشكار اشتغال كودكان شامل كار در خيابان ها و كارگاه هاى روباز نظير مكانيكى ها و كارواش و باربرى ها و كوره پزخانه ها و...

۲- اقسام پنهان اشتغال كودكان شامل كار در كارگاه هاى پنهان و زيرزمينى، كار در كارگاه هاى خانگى و اشتغال جنسى كودكان.

با بررسى عملكرد سازمان هاى دولتى نظير بهزيستى و شهردارى طى ۱۰ سال گذشته كليه فعاليت هاى انجام شده در حوزه كودكان كار و خيابان معطوف به بخش جزيى از كودكان شاغل- يعنى كودكان خيابانى- بوده است. پس در اقسام آشكار اشتغال كودكان فقط به كودكان خيابانى پرداخته شده است كه آن هم دلايل خاص خود را دارد. كودكان خيابانى در معرض ديد هستند، كودكان خيابانى احساسات رهگذران را جريحه دار مى كنند و البته به زعم مسوولان اين كودكان چهره شهر ها را زشت ساخته اند. (همان نگاه زيباسازى و مبلمان شهرى به يك پديده اجتماعى) دلايل شكست طرح هاى ساماندهى كودكان خيابانى را خيلى گذرا مى توان اين گونه برشمرد؛

۱- بعد از حداقل هشت سال از مطرح شدن مباحث ساماندهى كودكان خيابانى حضور پرتعداد اين كودكان در سطح خيابان هاى شهر، خود حكايت از عدم توانايى متوليان امور در ساماندهى كودكان خيابانى دارد.

۲- طرح هاى ساماندهى كودكان خيابانى مبهم است و در بحث ساماندهى تنها به جمع آورى اين كودكان از سطح خيابان هاى شهر اكتفا شده است كمااينكه در يك مقطع زمانى كودكان شاغل در ترمينال ها و مبادى ورودى و خروجى شهر ها را دستگير مى كردند و بعد از كمى صحبت با كودك (به تعبير مسوولان بخوانيد مشاوره) به وى مبلغى وجه نقد داده و راهى شهر محل سكونتش مى كردند و اين كودك در اولين پليس راه پياده شده و برمى گشت.

۳- در نگاه كلان تر، اتخاذ سياست هاى اجتماعى و اقتصادى از طرف سياستگذاران به افزايش شكاف طبقاتى، افزايش نابرابرى ها و افزايش فقراى جامعه و در نتيجه بازتوليد كودكان خيابانى منجر شده است كه جلوگيرى از بازتوليد فقر و بازتوليد كودكان خيابانى از توان سازمان بهزيستى و امثالهم خارج است.

از انواع مختلف اشتغال كودكان به جز كودكان خيابانى و اشتغال جنسى كودكان بقيه موارد در حيطه وظايف وزارت كار و امور اجتماعى است يعنى علاوه بر اينكه ممنوعيت اشتغال به كار كودكان زير ۱۵ سال در قانون كار جمهورى اسلامى ايران تصريح شده است، كشور ما در سال ۱۳۸۰ مقاوله نامه ۱۸۲ (منع اشتغال كودكان و تلاش براى شناسايى و محو بدترين اقسام اشتغال كودكان) را پذيرفته و متعهد به اجراى مفاد آن شده است و در حالى هرساله از روند اجراى اين تعهد بين المللى به اجلاس جهانى كار گزارش مى دهد كه آمارى واقعى از تعداد كودكان شاغل در دست نيست و اغلب اين كودكان در كارگاه هاى زير ۱۰ نفر به كار اشتغال دارند كه بر اساس قانون مصوب مجلس شوراى اسلامى كارگاه هاى زير ۱۰ نفر از شمول قانون كار خارج هستند. پرداختن صرف به كودكان خيابانى در اصل تلاش براى فراموشى وضعيت دهشتناك هزاران كودك شاغل در كارگاه هاى زيرزمينى است؛ فراموشى تلاش مشقت بار كودكانى است كه عمرشان در پاى دار قالى تباه مى شود، فراموشى وضعيت اسفبار كودكان كوره پزخانه ها است. ساماندهى ۶۱ كودك خيابانى طى سه ماه (به طور تقريبى ۲۴۴ كودك طى يك سال) كه به فرض محال تمامى اين كودكان با زحمات پرسنل زحمتكش سازمان بهزيستى به وضعيت مطلوب زندگى رسيده باشند آيا در مقابل هجوم فقر به لايه هاى پايين جامعه و بازتوليد روزانه اشتغال كودكانى كه در اثر فقر و تنگدستى به جاى پرداختن به تحصيل و برخوردارى از بهداشت و درمان و تغذيه مناسب به اشتغال اجبارى و جانفرسا تن مى دهند قطره يى از درياى آسيب ها و مشكلات بى شمارى كه هزاران كودك و نوجوان كشور ما را تهديد مى كند، نيست؟ آيا ماحصل سال ها تخصيص بودجه هاى ميلياردى و درگير شدن ۱۵ نهاد دولتى براى ساماندهى كودكان خيابانى و تشكيل جلسات و نوشتن آيين نامه هاى مختلف، ساماندهى ماهانه ۲۰ كودك خيابانى است؟ كه در اصل ماجراى ساماندهى و نحوه برخورد با كودكان و نحوه نگهدارى آنها سوالات فراوان و بدون پاسخ در اذهان فعالان حقوق كودك باقى مانده است.

آن چه مسلم است تمامى شواهد حكايت از روند رو به رشد پديده اشتغال كودكان دارد ، كارشناسان اعتقاد دارند كه اجراى طرح هدفمند كردن يارانه ها موجب افزايش ناگهانى تورم و فقير تر شدن جامعه شده كه به رشد تصاعدى توليد كودكان كار منجر خواهد شد. سالها مى گذرد و وضعيت جسمانى و بهداشتى و نيز فرهنگى هزاران كودك و نوجوان اين كشور رو به وخامت مى رود . از نهادهاى مسئول فقط سازمانى ميانى – وبا تمام شواهد موجود ناتوان - نظير سازمان بهزيستى درگير امور اجرايى اين كودكان مى شود . طرح هاى مختلف و البته بدون تحقيق و پژوهش و مطالعه يكى پس از ديگرى با شكست روبرو مى شود ، عدالت برخوردارى از امكانات رفاهى و تحصيل و بازى ها و شاديهاى كودكانه و... در حد سرابى براى اين دسته از كودكان و خانواده هايشان باقى مى ماند و همچنان كسى پاسخگو نيست . سالهاى سختى در انتظار كودكان خانواده هاى فقير جامعه است