ضعف مهندسی عامل تخریب گسترده زلزله

جانمایی نامناسب و ضعف‌های مهندسی و اجرا از جمله عوامل تخریب شدید در زلزله کرمانشاه است. تیم شناسایی پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله به همراه چند تن از متخصصان دانشگاهی از مناطق زلزله‌زده کرمانشاه بازدید کرد. اعضای این گروه؛ مرتضی بسطامی، سیدمجتبی موسوی، هومن معتمد و عرفان فیروزی از پژوهشگاه زلزله هستند که ایمان عشایری عضو هیأت‌علمی دانشگاه رازی کرمان و آرش سیاری و جمیل بهرامی از دانشگاه کردستان این تیم را همراهی کرده‌اند.

این تیم نتیجه ارزیابی‌های خود را برای روزنامه شهروند ارسال کرده که در ادامه می‌خوانید.

زلزله شامگاه یکشنبه ۲۱ آبان ۱۳۹۶ در ساعت ۲۱ و ۴۸ دقیقه (به وقت محلی) با بزرگای گشتاوری ۳/ ۷ در ۵ کیلومتری ازگله و ۴۳کیلومتری شمال شهر سرپل ذهاب استان کرمانشاه رخ داد، موجب خساراتی وسیع در نواحی روستایی و شهری کرمانشاه خصوصا شهر سرپل ذهاب شد. تیم شناسایی ضمن بازدید از شهرهای روانسر، جوانرود، تازه‌آباد، سرپل ذهاب، ازگله، اسلام‌آباد غرب، کرند، قصرشیرین به پیمایش میدانی روستاهایی در مسیر حدفاصل شهرهای مزبور و همچنین روستایی در محدوده رومرکز زلزله نظیر امام عباس، اسپر، ژاله کوسه، کانی رش، کانی خنجر، نیمه‌کاره کردی قاسمان و... پرداخت.

اگرچه در محدوده رومرکز زلزله بعضا تلفات و خسارات سنگین در برخی نواحی روستایی مشاهده شد، اما حجم تلفات و خسارات شهرها و روستاهای زلزله‌زده با نزدیک‌شدن به شهر سرپل ذهاب افزایش قابل ملاحظه‌ای داشته است؛ به‌گونه‌ای که بیشترین تلفات و خسارات در شهر سرپل ذهاب دیده می‌شود. شایان توجه است که بیشتر خرابی‌ها در نواحی روستایی از نوع خرابی در ساختمان‌های بوم ساخت (خشتی و گلی و...) و بعضا بنایی بوده اما در شهر سرپل ذهاب گستره خرابی‌هایی با تلفات انسانی قابل توجه، بیشتر مشتمل بر ساختمان‌های مهندسی‌ساز با ضعف‌های قابل توجه در طراحی و اجرا بوده است.

اگرچه درخصوص حجم قابل توجه خرابی‌ها و تلفات شهر سرپل ذهاب با توجه به آن‌که گسلی با امتداد شمال شمال‌غرب - جنوب جنوب شرق، و سازوکار معکوس با کمی مولفه امتداد لغز راستگرد مطابق با توزیع پس‌لرزه‌ها و مکانیزم گسلش- گسل دارای شیب کمی به سمت شمال‌شرق است- و مدل‌سازی‌های اولیه لغزش انجام‌شده مبنی بر حرکت لغزش از شمال‌غرب به سمت جنوب‌شرق، یعنی از محل کانون به سمت شهر سرپل ذهاب بنا به نظر متخصصین مربوطه در پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله (دکتر تاتار، دکتر حسامی و دکتر یمینی‌فرد) متصور است، اما این نکته بسیار حایز اهمیت است که در خرابی‌های مشاهده‌شده در محلات مختلف سرپل ذهاب بروز اثرات ساختگاهی ناشی از زلزله کاملا بارز بوده و تفاوت خرابی‌ها در نواحی مختلف شهر را می‌توان به اثرات ساختگاهی خصوصا در نواحی پایین‌دست بلوار ساحلی شهر سرپل ذهاب و ازجمله در محله ترابی در نزدیک مرکز شهر (چهارراه احمد ابن اسحاق) مرتبط دانست.

به‌عنوان نمونه در انتهای غربی شهر سرپل ذهاب به سمت قصرشیرین در حدفاصل پای دامنه کوه تا کناره رودخانه که اتفاقا دومجموعه ساختمان‌های مسکن مهر که یکی در مجاورت پای دامنه کوه ساخته شده و دیگر در مجاورت رودخانه ساخته شده است، بروز اثرات ساختگاهی به سبب زمین‌لرزه کاملا محسوس است. در مجاورت نواحی پای کوه حجم خرابی‌ها به‌طور قابل ملاحظه‌ای کمتر از نواحی مجاور رودخانه است و با نزدیک‌شدن به رودخانه و افزایش ضخامت آبرفت بزرگنمایی امواج زمین‌لرزه و خرابی‌های متأثر از آن افزایش چشمگیری می‌یابد.

همچنین در نواحی مجاورت رودخانه مواردی از جوشش ماسه ناشی از پدیده روانگرایی مشاهده شد. تذکر این نکته ضروری است که اگرچه در نواحی مجاور کوه در محوری از کوه تا رودخانه در انتهای غربی شهر خرابی‌هایی با تلفات انسانی قابل توجه نیز به صورت موردی مشاهده می‌شود اما همچنان‌که پیش از این توضیح داده شده است؛ این موارد به سبب ساخت‌های مهندسی با ضعف‌های مفرط طراحی و اجرا بوده است و در محدوده مزبور بسیاری از ساختمان‌های بنایی و فرسوده با رعایت حداقل‌هایی در سلامت نسبی مانده‌اند.

در مناطق زلزله‌زده سنگ آفت‌ها و زمین لغزش‌های بسیاری توسط تیم شناسایی مشاهده شد که بزرگترین زمین لغزش با ابعادی چندکیلومتری و جابه‌جایی چند ۱۰ متری به خوبی از شهر سرپل ذهاب در ارتفاعات مجاور شهر دیده می‌شود. خوشبختانه این زمین لغزش بزرگ باعث بروز تلفات اسفناک نظیر زمین لغزش فتلک در زلزله رودبار نشده است اما باعث از بین‌رفتن چشمه‌های چندی از قبیل چشمه روستای مله‌کبود شد.

اگرچه در بازدید‌های میدانی، تیم شناسایی گسیختگی‌های سطحی بسیاری دیده می‌شود اما گسیختگی سطحی مرتبط با گسل- گسلش سطحی- مشاهده نشد و امید است در آینده نزدیک با دریافت اطلاعات ماهواره‌ای و با نصب شبکه لرزه‌نگاری و بازدیدهای میدانی هندسه، ابعاد و سازوکار گسل یا گسل‌های فعال در گستره زمین‌لرزه سرپل ذهاب تدقیق شود، هر چند که بنا به نظر متخصصین زاگرس، نسبت‌دادن لرزه‌خیزی مشاهده‌ای در عمق به گسل‌های سطحی عملا کار دشواریست و احتمال بروز گسلش سطحی اندک است.