از زباله‌های تهران چقدر برق تولید می‌شود؟

در اولین مناظره‌ی انتخابات ریاست جمهوری که در روز جمعه ۸ اردیبهشت برگزار شد محمدباقر قالیباف در خصوص تفکیک زباله‌های تهران و در پاسخ به اسحاق جهانگیری که عنوان کرده بود «آقای قالیباف چطور بعد از ۱۲ سال نتوانسته است مساله‌ی تفکیک زباله‌های شهری را حل کند»، خطاب به او و حسن روحانی، گفت: «امروز افتخار شهرداری تهران در محیط زیست این است که از زباله برق تولید می‌کند. این دوستان شما بودند که زباله را از روی زمین جمع می‌کردند و نمی‌دانستند که مکانیزه شده است.»

بر اساس آمار موجود، دو میلیون و پانصد هزار خانوار تهرانی روزانه حداقل ۸ هزار تن زباله تولید می‌کنند مدیرعامل سازمان پسماند شهرداری این رقم را ۱۱ هزار تن در سال ۱۳۹۵ اعلام کرده است.

در حال حاضر ۱۴درصد از کل پسماند از مبدا تفکیک می‌شود و قرار است در پایان برنامه‌ی دوم شهرداری تهران یعنی سال ۱۳۹۷ این میزان به ۳۰ درصد برسد. تا سال ۹۲ تعداد ۲۲۰ هزار خانوار در این باره آموزش دیده و این رقم بنابر اعلام سازمان پسماند شهرداری تهران تا پایانِ سال ۹۴ به ۷۹۰ هزار خانوار رسیده و قرار است در پایان برنامه دوم ۱ میلیون و ۷۹۰ هزار خانواده آموزش‌های لازم درباره تفکیک زباله از مبدا را دریافت کنند.

به گفته حسین جعفری، مدیرعامل پیشین (تا ۲۲ بهمن ۱۳۹۵) سازمان مدیریت پسماند شهرداری تهران در سال ۱۳۹۵ «میانگین تفکیک پسماندِ تر و خشک در پایتخت ۱۸.۶درصد» بوده است که «در بعضی مناطق این میزان بالای ۲۴ درصد و در برخی دیگر نیز کمتر از ۱۸درصد است».

اما موضوع اصلی «نیروگاه ریجکت سوز مجتمع آرادکوه» است، جایی که محمدباقر قالیباف در مناظره انتخاباتی از آن به عنوان افتخار شهرداری تهران یاد کرد.

محمد رضا عظیمیان معاون پردازش و دفع سازمان مدیریت پسماند شهرداری در مصاحبه‌ای با شبکه خبر اعلام کرده است که در این نیروگاه «روزانه ۲۰۰ تن زباله بازیافتی سوزانده می‌شود و ۳ مگاوات در ساعت، یعنی ۷۲ مگاوات در شبانه روز برق تولید می شود».

تمامی منابع دیگر نیز وجود «ظرفیت» تولید برق از ۲۰۰ تن زباله تهران را تایید می‌کنند پس می‌توان نسبت زباله‌ای که می تواند به برق تولید شود به کل تولید روزانه زباله تهران را دستکم چنین محاسبه کرد:

یک- اگر تولید روزانه ۸ هزار تن پسماند در تهران مبنا قرار گیرد، تبدیل ۲۰۰ تن آن به برق به معنی است که از ۲.۵ درصد از زباله تولیدی تهران برق تولید می‌شود.

دو- اگر تولید روزانه ۱۱ هزار تن پسماند در تهران مبنا قرار گیرد، تبدیل ۲۰۰ تن آن به برق به معنی این است که فقط ۱.۸۱ درصد زباله تهران برق تولید می شود.

بنابراین شهرداری تهران «ظرفیت» آن را در اختیار دارد که حداقل ۱.۸۱ درصد و حداکثر ۲.۵ درصد از زباله تهران را در روز به برق تولید کند.

آیا «نیروگاه ریجکت سوز مجتمع آرادکوه» فعال است؟

نکته مهم دیگر در این درستی‎سنجی پاسخ به این پرسش است که «ظرفیت» موجود در شهرداری تهران برای تبدیل همین بخش کوچک از پسماند تهران به برق از کجا آمده است؟ آیا درحال حاضر فعال است؟ قیمت برق تولید آن چقدر است و به اصطلاح کدام چراغ را روشن می‌کند و درآمد آن برای شهرداری تهران چقدر است؟

اهمیت این پرسش ها از آن روست که محمدباقر قالیباف در مناظره‌ی تلویزیونی نامزدهای انتخابات ریاست جمهوری آن را «افتخار شهرداری تهران» معرفی کرد و گفت که «امروز افتخار شهرداری تهران این است که از زباله برق تولید می‌کند» که تاکیدی بر فعال بودن این مرکز تولید برق است.

نیروگاه ریجکت سوز مجتمع آرادکوه در دهه‌ی فجر سال ۹۳ با اعتباری بالغ بر ۹ میلیون دلار به‌علاوه‌ی ۱۶ میلیارد تومان ساخته شد که ۶۰ درصد آن توسط شهرداری و ۴۰ درصد از سوی بخش خصوصی تامین شد و به گفته‌ی منصور باقرصاد مدیرعامل فعلی سازمان مدیریت پسماند شهر تهران «۶۰ درصد درآمد حاصل از این کارخانه متعلق به شریک چینی آن است».

شهرداری تهران طرح دیگری هم برای تولید برق از زباله داشته با عنوان «سامانه هاضم بیهوازی در منطقه ۴ شهرداری» که در سال ۹۳ راه‌اندازی شد اما مقام‌های شهرداری تهران درباره برق تولیدی آن چیزی نمی‎گویند و به نظر می‎رسد در حد یک پروژه‌ی مطالعاتی باقی مانده است، هرچند داوود تاجران مدیرعامل پیشین سازمان پسماند تاکید دارد که این طرح شکست خورده است.

اشاره محمدباقر قالیباف درباره تولید برق از زباله بر نیروگاه ریجکت سوز مجتمع آرادکوه متمرکز بود. به گفته منصور باقرصاد، مدیرعامل سازمان مدیریت و جمع آوری پسماند شهر تهران، برق تولیدی این نیروگاه «به قیمت ۵۴۰ تومان برای هر کیلووات از سوی اداره برق خریداری می‌شود که ارزش کل برق تولیدی این کارخانه از زمان راه اندازی تاکنون حدود ۱۰ میلیارد تومان بوده است».

درآمد ۱۰ میلیارد تومانی تولید برق از زباله برای شهرداری تهران با فروش برق تولیدی به قیمت ۵۴۰ تومان برای هر کیلووات به این معناست که تاکنون ۱۸ میلیون و ۵۱۸ هزار کیلووات (۱۸,۵۱۸مگاوات) برق در این کارخانه تولید شده است. این رقم زمانی معنا پیدا می‌کند که یادآوری کنیم شهرداری تهران می‌گوید روزی ۷۲ مگاوات برق در این مرکز تولید می‌شود. پس برق تولید شده حاصل ۲۵۷ روز فعالیت مرکز زباله سوز آرادکوه کهریزک است.

از زمان راه اندازی نیروگاه ریجکت سوز مجتمع آرادکوه در ۲۲ بهمن ۱۳۹۳ تا زمانی که محمدباقر قالیباف در مناظره‌ی تلویزیونی ۸ اردیبهشت ۱۳۹۶ درباره آن حرف زد حدود ۸۰۶ روز گذشته است اما این مرکز با «ظرفیت روزی ۷۲ مگابایت» تنها ۲۵۷ روز فعالیت کرده و این هم درصورتی است که آمار و ارقام بیان شده از سوی منصور باقرصاد مدیرعامل پسماند شهرداری تهران را کاملا قبول کنیم.

منصور باقرصاد در توضیحات دوباره ای که پس از مناظره انتخاباتی بیان کرد، گفت: «از خرداد ۹۴ تا پایان فروردین ۹۶ چیزی حدود ۲۲ هزار مگاوات نیروگاه ریجکت سوز شهرداری تهران برق تولید کرده است. کنتور برق در این مکان گذاشته شده تا میزان برق تولیدی را اندازه‌گیری کنند. اداره برق هم که در اختیار دولت است پس کار سختی نیست که از اداره برق صحت صحبت‌های مرا استعلام کنند. ضمن اینکه احداث این سامانه تولید انرژی ۳۰ میلیارد تومان هزینه برای شهرداری داشته است که در حدود ۱۰ میلیارد تومان درآمد فروش برق در این مدت بوده است.»

محاسبات ما نشان می دهد که درصورت صحت این گفته‌ی مدیرعامل پسماند شهرداری تهران بر مبنای فروش برق با قیمت ۴۵۰ تومان به ازای هر کیلووات (این قیمت توسط وزیرنیرو برای تشویق سرمایه گذاری بخش خصوصی در ساخت نیروگاه های زباله سوز اعلام شده است) بازهم شمار روزهایی که این نیروگاه فعال بوده ۳۰۸ روز است درحالی که فاصله «خرداد ۹۴ تا پایان فروردین ۹۶» حدود ۶۹۶ روز است.

بنابراین حتی به استناد گفته های مدیرعامل پسماند شهرداری تهران نیروگاه ریجکت سوز مجتمع آرادکوه از زمان راه اندازی بیش از نصف (۵۶٪) عمر کاری خود را تعطیل بوده یا برق تولید نکرده است.

نکته مهم دیگر اما این است که برخی اعضای شورای شهر تهران تاکید دارند که در تولید همین میزان حداقلی تولید برق و درآمد ۱۰ میلیارد تومانی مورد اشاره مدیرعامل پسماند شهرداری تهران نیز تردید دارند.

محمدمهدی تندگویان عضو شورای شهر تهران به استناد افزایش بودجه سالانه «سازمان مدیریت پسماند شهرداری تهران» گفته است: «مدیریت شهری در طول سال حدود ۵۰۰ میلیارد تومان برای جمع آوری، رُفت‌وروب و حمل و نقل زباله شهر تهران پرداخت می کند و چرا با وجود کسب درآمد از کارخانه زباله سوز بودجه این سازمان طی سه سال اخیر» افزایش یافته است.

آقای تندگویان درباره تاسیس و کارکرد این نیروگاه اعلام کرد «قطعات این دستگاه زباله سوز که اغلب کهنه بود از کشور چین با هزینه بالا وارد شد اما نکته مهم این است که این کارخانه تا به امروز حتی یک ریال درآمد نداشته و اگر داشته به شورای شهر اعلام نشده است.»

نگاهی به کشورهایی که از پسماند برق تولید می‌کنند نشان می‌دهد که میزان تولید برق از پسماند قابل مقایسه با ایران به ویژه شهر تهران نیست. برای نمونه «کشور دانمارک با ۵.۵ میلیون نفر جمعیت ۹۸ شهرداری، دارای ۲۹ مرکز زباله‌سوزی برای تولید انرژی است و ۱۰ مرکز دیگر نیز در مرحله برنامه‌ریزی یا ساخت قرار دارند» و «در شهر هورشلم دانمارک، فقط ۴ درصد از زباله‌ها به مراکز دفن ارسال می‌شوند ۳۴ زباله‌ها در این مراکز سوزانده می‌شوند و حدود ۸۰ درصد از انرژی حرارتی و ۲۰ درصد از برق مورد نیاز شهر» از این محل تامین می شود.

نتیجه‌گیری

حاصل برآیند این دو گزاره نتیجه درستی‌سنجی ما را مشخص خواهد کرد.

۱- با استناد به آمار رسمی سازمان مدیریت و جمع آوری پسماند شهر تهران و تحلیل آماری انجام شده و گفته‌های برخی از اعضای شورای شهر، نیروگاه ریجکت سوز مجتمع آرادکوه فقط «ظرفیت تولید برق از زباله» را در حد حداقل ۱.۸۱ درصد و حداکثر ۲.۵ درصد زباله روزانه تهران دارد

۲- در نظر گرفتن اعداد و ارقام ادعا شده از سوی مسئولان شهرداری تهران، در بهترین حالت تا الان این نیروگاه زباله‌سوز در ۴۴درصد عمر خودش فعال بوده و از طریق سوزاندن ۱.۸ تا ۲.۵ درصد زباله‌های شهر تهران، برق تولید کرده است.

در نتیجه می‌توان گفت اقدامات شهرداری تهران تا الان در عمل به تولید برق برای مصارف عمومی منجر نشده و تاثیرقابل توجهی بر دفع بهداشتی و محیط زیستی نزدیک به ۸ هزار تن زباله تهران نداشته است.

به همین دلیل گفته محمدباقر قالیباف «امروز افتخار شهرداری تهران در محیط زیست این است که از زباله برق تولید می‌کند» در مناظره‌ی انتخاباتی نشان «گمراه کننده» می‌گیرد.