حفظ حريم زندگی

سازمان های غيردولتی كه به اختصار NGO ناميده می شوند در دنيای معاصر جايگاه و كاركرد بسيار مهمی دارند. روند حركت جوامع پيشرفته به سوی واگذاركردن بيش از پيش امور به اين سازمان ها و تلاش بيش از پيش اين سازمان ها در جهت حل مسايل و مشكلات افراد جامعه بر مبنای توانايی ها و قابليت های محلی، باعث افزايش روزافزون توجه به اين سازمان ها شده است. از ديدگاه برخی از صاحبنظران اين سازمان ها بيش از پيش مانع دخالت و نظارت حكومت و دولت در امور زندگی افراد جامعه می شوند. در اين مقاله نگاهی مختصر و كلی به مجموع اهداف، روش ها، انواع و تعاريف اين گونه سازمان ها شده است.
سازمان های غيردولتی، گروه ها يا مؤسسات غيرانتفاعی خارج از ساختارهای سياسی نهادينه، سازمان می يابند تا به برخی اهداف اجتماعی خاصی (همچون حفاظت از محيط زيست) يا گروه های خاصی (چون افراد بومی) خدمت كنند. دامنه فعاليت آنها شامل تحقيق، انتشار اطلاعات، آموزش، سازمان محلی و خدمات اجتماعی، اعمال فشار در جهت تغيير قانون و نافرمانی مدنی است. اندازه آنها نيز از گروه های كوچك در يك اجتماع خاص تا گروه های بسيار بزرگ با حوزه ملی يا بين المللی را دربرمی گيرد.
سازمان غيردولتی سازمانی است كه بخشی از دولت محسوب نشده و توسط دولت نيز پايه گذاری نمی شود. آنها نوعاً مستقل از دولت هستند. اگرچه اين تعريف می تواند شامل مؤسسات انتفاعی نيز شود، اما اين اصطلاح عموماً محدود به گروه های مدافع محيطی، اجتماعی، قانونی است كه اهدافی دارند كه اساساً غيرتجاری است. آنها سازمان های غيرانتفاعی هستند كه حداقل بخشی از سرمايه خود را از منابع خصوصی تأمين می كنند.
به دليل آن كه سازمان های غيردولتی توسط برخی افراد دارای دامنه بسيار گسترده ای در نظر گرفته می شوند تا جايی كه آنها هر چيز غيردولتی را شامل می شوند، بسياری از NGOها در حال حاضر ترجيح می دهند از اصطلاح سازمان های داوطلبانه خصوصی (PVO) استفاده كنند.
در سال ۱۹۹۵ سازمان ملل در اجلاس سران جهان گزارش داد كه تخمين زده می شود ۲۹۰۰۰ سازمان غيردولتی بين المللی وجود دارد. اين در حالی است كه تعداد NGOهای محلی بسيار زيادتر است. در ايالات متحده حدود ۲ ميليون سازمان غيردولتی وجود دارد كه بسياری از آنها در۳۰ سال اخير تأسيس شده اند. در روسيه نيز ۶۵۰۰۰ سازمان غيردولتی وجود دارد. در اين كشور در هر روز ۱۲ سازمان غيردولتی تأسيس می شود. تنها در كشور كنيا، هر ساله ۲۴۰ NGO تأسيس می شود.

تاريخ NGOها
اگرچه مؤسسات داوطلبانه ای كه توسط شهروندان تأسيس می شود در طول تاريخ سابقه دارد، با اين حال سازمان های غيردولتی كه امروزه به خصوص در سطح بين المللی وجود دارند، در دو قرن اخير توسعه يافته اند. يكی از اولين سازمانهای از اين دست، كميته بين المللی صليب سرخ است از جمله بزرگ ترين گروه جهانی سازمان های غيردولتی بشردوستانه است.
عبارت سازمان های غيردولتی همزمان با تأسيس سازمان ملل در ۱۹۴۵ با قوانين كه در بند ۷۱ فصل ۱۰ منشور سازمان ملل درباره نقش مشورتی سازمان هايی كه نه دولتی هستند و نه از اعضای دولت هستند، مورد استفاده قرار گرفت.
سازمان های غيردولتی بين المللی به هر سازمانی بين المللی كه توسط معاهدات يبن المللی ايجاد نشده باشند، اطلاق می شود. اين قانون در ۲۷ نوامبر ۱۹۵۰ به تصويب رسيد. نقش حياتی NGOها و گروه های اصلی ديگر در توسعه پايدار و روابط مشورتی بين سازمان ملل و سازمان های غيردولتی همواره مورد تأكيد بوده است.
جهانی شدن در قرن بيستم باعث افزايش اهميت NGOها در جهان شد. بسياری از مسايل در درون يك ملت قابل حل نبوده و پيمان های بين المللی و سازمان های بين المللی چون سازمان تجارت جهانی نقش محوری را برای سرمايه داری ايفا می كنند. در تلاش برای متعادل كردن اين روندها، سازمان های غيردولتی به منظور تأكيد بر مسايل انسانی، اهداف توسعه ای و توسعه پايدار گسترش يافتند. نمونه بارز از اين دست سازمان ها، اجلاس اجتماعی جهانی است كه مقابل معاهده اجلاس اقتصادی جهانی كه هر ساله در ژانويه در داووس سويس برگزار می شود است. پنجمين اجلاس اجتماعی جهانی در برزيل در ژانويه ۲۰۰۵ با حضور نمايندگان بيش از هزار NGO
تشكيل شد.

انواع NGOها
معيارهای زيادی برای طبقه بندی سازمان های غيردولتی وجود دارد. در ذيل طبقه بندی كه بانك جهانی از آن استفاده می كند، می آيد:
NGOهای عملياتی
هدف اوليه اين سازمان ها طراحی و اجرای پروژه های در زمينه توسعه است. از جمله سازمان های موجود در اين بخش، سازمان هايی هستند كه رهيافتی رفاهی يا توسعه ای دارند. اين سازمان ها را همچنين می توان مطابق با خدماتی كه انجام می دهند يا مشاركتشان يا دينی يا سكولاربودنشان و يا رهيافت خصوصی يا عمومی داشتنشان، تقسيم كرد. اين نوع سازمان ها می توانند محلی، ملی يا بين المللی باشند.
NGOهای مدافع(گاهی اوقات ستيزه جو ناميده می شوند) هدف اوليه آنها دفاع يا حمايت از هدف خاصی است. اين سازمان ها نوعاً سعی می كنند باعث افزايش آگاهی و دانش مردم از طرق مختلف همچون لابی كردن، فشارآوردن و فعالانه كاركردن شوند.
انواع NGOها
سازمان های غيردولتی گروه های نامتجانسی هستند كه انواع مختلف دارند. از جمله مهم ترين گروه های NGO شامل:
- INGO مخفف NGOهای بين المللی است.
- BINGO شامل NGOهايی است كه جهت گيری تجاری دارند.
- RINGO مخفف NGOهای دينی مثل خدمات رفاهی كاتوليكی است.
- ENGO مخفف NGOهای محيطی است.
- GONGO شامل NGOهايی است كه رهيافتی دولتی دارند، كه به وسيله دولت ايجاد می شوند.
- QUANGO به NGOهايی گفته می شود كه نيمه خودمختار هستند. مثل سازمان بين المللی استاندارد (ISO) كه خود را NGO می داند اما شبكه ای از آژانس های ۱۴۷ كشور است.
مراحل تحول توسعه سازمان های غيردولتی
كورتن در سال ۱۹۹۰ سه مرحله يا سه نسل از تحول NGOها را مشخص كرد. سه نسل توسعه داوطلبانه سازمان های غيردولتی عبارت است از: اول توسعه نوعی از سازمان های غيردولتی كه بر رفاه و آسايش متمركز بوده اند و خدمات رفاهی را به نيازمندان ارائه می كردند. برای مثال می توان از پخش غذا، پناهگاه يا خدمات بهداشتی نام برد. اين سازمان ها نيازهای فوری را تشخيص داده و آنها را برطرف می سازند.
NGOهای نسل دوم رهيافتی در جهت توسعه محلی بر مبنای خوداتكايی در مقياس كوچك پيدا كردند. در اين مرحله از تحول آنها،سازمان های غيردولتی بر توانايی های اجتماعات محلی در رفع نيازهای خود بر مبنای فعاليت های خود اتكايی متمركز می شوند.
كورتن نسل سوم را نظام های توسعه پايدار می نامد. در اين مرحله NGOها تلاش می كنند تا تغييرات در خط مشی ها و نهادها در سطح محلی، ملی و بين المللی را توسعه دهند. آنها از نقش ارايه خدمات كاربردی به سوی نقش تحريك كننده حركت كرده اند. توسعه NGOها از NGOهای رفاهی شروع می شود و به NGO های توسعه يافته ختم می شود.

اهداف
NGOها برای اهداف متنوعی به وجود می آيند. از جمله اهداف آنها دنبال كردن اهداف اجتماعی و سياسی اعضای سازمان است. علاوه بر اين می توان به طور كلی از جمله اهداف اساسی سازمان های غيردولتی را بهبود وضع محيط زيست، رعايت حقوق بشر، كاهش فقر يا اعلام كارهايی كه بايد انجام شود.

روش ها
روش های عمل سازمان های غيردولتی با يكديگر تفاوت دارد. در حالی كه بعضی از آنها اساساً به عنوان لابی عمل می كنند، ديگر سازمان ها در حال انجام فعاليت های رفاهی و يا برنامه ريزی هستند. برای مثال سازمان غيردولتی چون OXFAM در جهت كاهش فقر تلاش می كند تا افراد نيازمند را به وسايل و مهارت هايی كه آنها برای يافتن غذا و آب آشاميدنی پاكيزه نياز دارند، تجهيز كند. با اين حال سازمان های غيردولتی اغلب برای تأثيرگذاری بر نمايندگان مجلس يا ديگر مقامات رسمی برای حمايت از هدف خاص يا اقدام عليه هدف خاص، لابی می كنند. لابی كننده ها تجربيات بسيارزيادی در حكومت دارند و اغلب با افرادی كه صاحب مقام هستند رابطه دارند. اين امر به طور گسترده ای دولت را تحت تأثير و فشار قرار می دهد تا از ايده خاصی حمايت كند.
انجمن بين المللی آزادی بيان (IFEX) كه در سال ۱۹۹۲ تأسيس شده است شامل شبكه جهانی است كه بيش از ۶۰ NGO را دربر می گيرد كه از حق آزادی بيان دفاع می كنند. علاوه بر اين بسياری از NGOهای بين المللی نقش مشورتی با سازمان ملل دارند. به عنوان مثال شبكه جهان سوم نقش مشورتی با كنفرانس سازمان ملل درباره تجارت و توسعه و با شورای اجتماعی و اقتصادی سازمان ملل دارد. در سال ،۱۹۴۶ تنها ۴۱ NGO نقش مشورتی با شورای اجتماعی و اقتصادی سازمان ملل داشتند، اين آمار در سال ۲۰۰۳ به ۲۳۵۰ رسيده است.

مديريت سازمان های غيردولتی
دو گرايش مديريتی در ارتباط با NGOها وجود دارد: مديريت متمايز و مديريت مشاركتی. مديريت متمايز با فرهنگ های متفاوت در سازمان ارتباط دارد. مسايل بين فرهنگی در سازمان های غيردولتی كشورهای شمال (پيشرفته) كه درگير فعاليت های توسعه در كشورهای جنوب (در حال توسعه) هستند، شايع است. كارمندانی كه از كشور ثروتمند می آيند در كشور مقصد مواجهه با روشی برای انجام كارها می شوند كه به گونه ای كاملاً متفاوت است.
روش مديريت مشاركتی برای سازمان های غيردولتی شايع تر است. اين مفهوم به گونه ای پيچيده با مفهوم سازمان آموزشی گره خورده است. همه افراد درون سازمان اين گونه در نظر گرفته می شوند كه منبعی برای مهارت ها و دانش هستند. برای توسعه سازمان، افراد اين توانايی را دارند كه در فرايند تصميم گيری مشاركت داشته باشند و از همين روی آنها نيازمند آموزشند.

روابط
روابط ميان مؤسسات تجاری، دولت ها و NGO ها می تواند كاملاً پيچيده و گاهی اوقات خصومت آميز باشد. بعضی از NGOهای مدافع با منافع دولت های غربی و مؤسسات بزرگ مخالفند. اما سازمان های غيردولتی، دولت ها و شركت ها گاهی اوقات مشاركتی سازنده و مصلحانه را شكل می دهند.

كاركنان سازمان های غيردولتی
همه افرادی كه برای سازمان های غيردولتی كار می كنند، داوطلبانه كار نمی كنند. با اين حال كارمندان حقوق بگير اين سازمان ها به نوعی حقوق كمتری از بخش خصوصی تجاری دريافت می كنند. كارمندان به اهداف و اصول سازمان به شدت پايبندند. با اين حال افراد داوطلب صرفاً اهداف انساندوستانه ندارند و برای خدمت كردن به خود نيز انتظار دارند كه در سازمان مهارت و تجربه و ارتباطات لازم را كسب كنند.
علاوه براين درباره فرستادن كارشناس به كشورهای در حال توسعه نيز بحث و جدل وجود دارد. چرا كه احتمال دارد اين افراد به اين منظور استخدام شده باشند كه برای افرادی كه او را استخدام كرده اند خدمت كنند. در هرحال تخطی اين كارمندان يا داوطلبان می تواند به وسيله تعدادی از عوامل تخفيف يابد؛ بالا بودن قيمت افراد خارجی، فقدان ارتباط اين افراد با كشور مقصد و پايين بودن قيمت كارشناسان محلی.
NGO ها در استخدام افراد بخش مهمی محسوب می شوند. برای مثال در پايان سال ۱۹۹۵ كانسرن ورلد وايد كه يك NGO بين المللی است و عليه فقر مبارزه می كند ۱۷۴ كارشناس و ۵۰۰۰ كارمند ملی داشت كه در ده كشور در حال توسعه در آفريقا، آسيا و هائيتی كار می كردند.

سرمايه
NGO های بزرگ ميليون ها دلار بودجه ساليانه دارند. برای مثال بودجه مؤسسه آمريكايی افراد بازنشسته AARP در سال ۱۹۹۹ بالاتر از ۵۴۰ ميليون دلار بوده است. ديده بان حقوق بشر در سال ۲۰۰۳ در حدود ۷/۲۱ ميليون دلار هزينه و درآمد داشته است. سرمايه چنان بودجه های كلانی نيازمند تلاش های زيادی برای جمع آوری اعانه در بخشی از بيشتر NGOهاست. منبع اصلی سرمايه سازمان های غيردولتی حق عضويت، فروش كالا و خدمات، دريافت كمك از نهادهای بين المللی يا دولت های ملی يا خيرين خصوصی است.
اگرچه اصطلاح سازمان های غيردولتی بر استقلال از دولت ها دلالت دارد، بعضی از NGOها به شدت در تأمين سرمايه هايشان به دولت وابسته هستند. يك چهارم ۱۶۲ ميليون دلار درآمد سازمان رفاهی OXFAM آمريكا توسط دولت بريتانيا و اتحاديه اروپا اهدا شده است. سازمان رفاهی و توسعه مسيحی ورلد ويژن آمريكا ۵۵ ميليون دلار در سال ۱۹۹۸ از دولت آمريكا دريافت كرده است.
آخر امر اين كه NGO برخلاف دولت ها تحت حاكميت قوانين بين المللی نيستند. تنها استثنا در اين مورد كميته بين المللی صليب سرخ است كه مؤسسه حقوقی تحت حاكميت قانون بين المللی است، زيرا اين كميته بر مبنای معاهده ژنو است

برگرفته از همشهری / شنبه ۲۴ دی ۱۳۸۴