iran-emrooz.net | Fri, 08.04.2005, 21:00
به خطر افتادن هويت مردم، جامعه و کرامت انسانی
افزايش آسيبهای اجتماعی در جامعه
مريم خادم حسينی/ايلنا
جمعه ۱۹ فروردين ۱۳۸۴
طبق آمارهای اعلام شده از سوی سازمانهای مختلف آسيبهای اجتماعی در سال گذشته، در جامعه افزايش يافته است. متاسفانه ما در جامعه شاهد حضور روز افزون آسيبهای اجتماعی هستيم، به طوری که ناامنی و بیاعتمادی مردم نسبت به يکديگر را در جامعه احساس میکنيم. آسيبهای اجتماعی شامل دزدی، خشونت، تجاوز، آدمربايی، طلاق، روابط جنسی نامشروع، فرار دختران و زنان، فحشا، مزاحمتهای خيابانی به زنان و دختران، ارتشا (رشوهخواری و رشوهدهی)، خيابانگردی، اعتياد، توزيع مواد مخدر و مشروبات الکلی، کودکان کار و خيابانی، تن فروشی، همسرکشی، قتل، خودکشی، چاقوکشی، کيفقاپی و جيبزنی است که هر يک از معضلات اساسی جامعه به شمار میرود. جامعهشناسان از آسيبهای اجتماعی به عنوان بيماریهای اجتماعی ياد میکنند و پيشگيری از بروز آن را بهتر از درمان آن میدانند؛ زيرا پيشگيری از بروز و گسترش آسيبهای اجتماعی بسيار آسانتر و کمخرجتر از درمان آن است. دکتر رييس دانا، پژوهشگر ارشد دانشگاه در اين باره میگويد: يکی از نتايج افزايش آسيبهای اجتماعی، از بين رفتن هويت مردم و جامعه و به خطر افتادن کرامت انسانی است که به طرفداران جهانی سازی فرصت میدهد تا بگويند؛ "ديگر همه چيز از بين رفته است و بايد همه چيز را به قدرتهای آمريکايی واگذار کنيد." افزايش ضريب ناامنی اجتماعی، بیاعتمادی در جامعه و ايجاد فضای رعب و وحشت در جامعه، تبديل شدن کودکان و نوجوانان به بازوهای قوی آسيبهای جديد اجتماعی و ايجاد مصيبتهای اقتصادی، از ديگر آثار افزايش آسيبهای اجتماعی هستند. دکتر بهروز معبوديان، جامعهشناس، درباره افزايش ضريب ناامنی اجتماعی و آثار آن در جامعه، میگويد: افزايش ضريب ناامنی اجتماعی باعث مهاجرت، فرار مغزها، کاهش ارتباط افراد با اجتماع، ايجاد استرس پنهان و هميشگی در جامعه و ايجاد بیسازمانی در جامعه میشود. دکتر داور شيخاوندی، استاد دانشگاه نيز، در خصوص آثار افزايش بیاعتمادی و ايجاد فضای رعب و وحشت در جامعه، میگويد؛ افزايش بیاعتمادی و ايجاد اين فضا در جامعه، بيش از هر چيز سبب ايجاد نگرانی و اضطراب زنان و دختران و حمل کارد و اسلحههای سرد توسط آنان هنگام حضور در خيابانها شده است که چون آنها نحوه استفاده از کارد و اسلحههای سرد را نمیدانند، هنگام مقابله با مهاجم به خود صدمه میزنند و يا از شدت ترس، موجب قتل مزاحم میشوند. به گفته دکتر رييس دانا، ايجاد مصيبتهای اقتصادی باعث تقويت گروههای فشار، مافيايی و قلدرمآب میشود که اين امر باعث به خطر افتادن امنيت اقتصادی و سرمايهگذاری، ترويج اخلاق و فرهنگ فساد در جامعه میشود که ترويج فرهنگ رشوهخواری در جامعه از جمله اين فرهنگها است. از بين رفتن نيروهای انسانی به عنوان سرمايههای ملی، به خطر افتادن بهداشت و امنيت فردی، روانی، خانوادگی، شغلی، از بين رفتن امنيت، حيات، رفاه، سلامت اجتماعی، کاهش قدرت نظارتی و قدرت انتقال هنجارهای جامعه به افراد از آثار ديگر افزايش آسيبهای اجتماعی هستند. دکتر رييس دانا، در توضيحی درباره چگونگی از بين رفتن نيروی انسانی و توانمندیهای اجتماعی، میگويد: وجود ۸/۲ ميليون معتاد به مواد مخدر در جامعه، باعث به خطر افتادن ۲۴ تا ۲۵ نفر به ازای هر معتاد، بیهويتی، از همگسيختگی و در نتيجه پوسيدگی درونی جامعه میشود که ديگر آسيبهای اجتماعی نيز چنين تاثيری بر جامعه میگذارند. همچنين، وی، درباره چگونگی از بين رفتن امنيت بهداشت و سلامت جامعه، میگويد: وجود اعتياد و مصرف مواد مخدر در جامعه باعث بيماریهای مقاربتی از جمله ايدز، کزاز، هپاتيت B در جامعه میشود. اين کارشناس امور اجتماعی، درباره به خطر افتادن امنيت فردی، خانوادگی و روانی، میگويد: فرد معتاد با درجه بالای اعتياد، برای تامين مواد مصرفی خود به انواع بزهکاریها از جمله آدمکشی، سرقت خانگی و بانک زنی دست میزند. افزايش ميزان مرگ و مير، کاهش رشد، ترقی و بالندگی از ديگر آثار آسيبهای اجتماعی به شمار میروند. اما رشوهخواری کارمندان سازمانها و جرائم طبقاتی صاحبان قدرت، هر يک اثر جداگانهای بر جامعه میگذارند. به گفته رييس دانا, رشوهخواری کارمندان سطح پايين دولت باعث ايجاد زمينهای برای فعاليتهای قلدرمآبانه گروههای مفسد در منسبهای بالا میشود که باعث حبس شدن نيروهای انسانی و فعال شدن آنها در رشتههای دلالی, شيادی, ضد توسعه بالا رفتن سطح تورم و افزايش بيکاری در جامعه میشود. اثر جرائم طبقاتی صاحبان قدرت که مانع رشد و توسعه جامعه و به هدر رفتن تلاشهای معلمان, کارشناسان, نيروی انتظامی, استادان دانشگاه و نظريهپردازان میشود، بايد مورد توجه بيشتر مسوولان قرار گيرد. با توجه به آثاری که آسيبهای اجتماعی بر روی جامعه میگذارند, بايد برای حفظ جامعه و سلامتی آن، در پی يافتن راهکارهای اصول کنترلی باشيم. بديهی است که راه يافتن راهکارهای کنترل جز با ريشهيابی و يافتن علل بروز و افزايش آسيبهای اجتماعی امکانپذير نخواهد بود. آنچه مسلم است اينکه آسيبهای اجتماعی تمام آثار خدمات ارزنده گذشته و حال را از بين خواهد برد و همه آنها را در اختيار صاحبان قدرت غيرقانونی که منشاء فساد هستند، قرار میدهد. ناگفته نماند که ريشهيابی درست آسيبها بايد توسط مراکز تحقيقاتی بزرگ, صاحبنظران, مراکز دانشگاهی و دگرانديشان صورت گيرد و به مسوولان منتقل شود، همچنين دگرانديشان و محققانی که يافتههای راديکالی دارند، بايد فرصت يابند تا نظريههای خود را بگويند. دکتر رييس دانا، بهترين ديدگاه برای يافتن راهکارهای اساسی کنترل آسيبها را ديدگاه سيستمی عنوان میکند و میگويد: با نگرش کلی بر سيستم اجتماعی و شناسايی عوامل سياسی پديد آورنده بيشتر انحرافهای اجتماعی و توصيف آنها در سطح جامعه و يافتن شاخصها, آثار, ريشههای انحرافها و از بين بردن ريشهها، میتوان آسيبها را از بين برد. جامعهشناسان معتقدند که افزايش بيکاری, فقر, کمی درآمد و تورم در جامعه از مهمترين علل افزايش آسيبهای اجتماعی هستند که ناشی از حاکميت به ستمگرانه و طبقاتی گروهی رانتخوار و سوء استفادهچی در جامعه است. دکتر رييس دانا در اين باره میگويد: به رغم تمهيدات جداگانه, پراکنده و گاه فداکارانه سياستگذاران و کارگزاران, قدرتمندان غيردموکراتيکی در جامعه حضور دارد که حضور آنها موجب عدم تعادل اقتصادی و گسترش کادر فقر در جامعه شده است و اين امر جامعه را هر چه بيشتر در معرض انحطاط قرار داده است. کارشناسان معتقدند که وجود ظلم, نابسامانی و سلطهگریهای غيرقابل قبول در جامعه، موجب افزايش نارضايتی و اعتراض مردم و در نتيجه برپايی تظاهرات خيابانی, خونريزی, کشتار, پديد آمدن شورش بیصدا (سپيد) در جامعه میشود. دکتر رييس دانا, در توضيحی درباره شورش بیصدا (سپيد)، میگويد: شورش سپيد متوسل شدن مردم به ويژه جوانان به راههای خود ويرانگری يا انتقامجويی در حيطه قدرت فردی مانند حمل اسلحه, حمله به طلافروشیها, خودکشی, قتل, دزدی, اعتياد و ... است. کارشناسان علل افزايش ايجاد مزاحمت برای دختران و زنان را افزايش تجرد در جامعه عنوان میکنند و درباره علت آن، میگويند: لازمه شروع زندگی مشترک, داشتن هويت شغلی, درآمد مناسب و مسکن است؛ در حالیکه بيشتر جوانان از داشتن همه اين موارد محروم هستند؛ لذا برای ارضای نياز جنسی خود اقدام به متلکگويی, آزار و اذيت, ربودن و تجاوز به دختران و زنان میکنند. دکتر قرايیمقدم، در توضيحی درباره علت رشوهخواری افراد در جامعه میگويد: کارمندان سازمانها و ادارهها به دليل کمی درآمد، رشوهخواری میکنند. وی در توضيحی درباره علت افزايش سرقت, اعتياد و خيابانگردی در جامعه میگويد: افراد بيکار برای تامين مالی زندگی خود سرقت میکنند و برای کاهش فشارهای روحی خود به اعتياد و خيابانگردی روی میآورند. دکتر معبوديان، کارشناس مسائل اجتماعی، ديگر علل وجود بيکاری را ناشی از سياستهای تعديل نيرو و خصوصیسازی دولت بدون ملاحظههای خاص عنوان میکند. همچنين هنگامی که از به کارگيری معتادان در ادارات و سازمانها, طبق قوانين جلوگيری میشود و آنها برای تامين مالی مواد مصرفی خود به دزدیهای جزئی روی میآورند. گفتنی است؛ چيزی پيش سازمان بهزيستی اعلام کرد: ۴۰ درصد دزدیها در جامعه توسط معتادان انجام میشود. جامعهشناسان قانون عدم به کارگيری معتادان در سازمانها و ادارهها را دارای اشکال و نياز به بازنگری میدانند و بيکاری آنان را موجب انزوای آنها و اقدام آنها به کارهای خطرناکتر عنوان میکنند و میگويند: وارد شدن معتادان به يک جمع سازمانی میتواند از انزوای آنها جلوگيری کرده و حتی به ترک اعتيادشان منجر شود. دکتر هزار جريبی، جامعه شناس، با اشاره به اينکه معتادان به دو گروه تقسيم میشوند, میگويد: گروه اول افرادی هستند که به تازگی معتاد شده و بدنشان هنوز درگير اعتياد نشده است, لذا برای ترک اعتياد, آنها فقط بايد ماده مصرفی خود را ترک کنند؛ اما گروه دوم افرادی هستند که سالها است معتاد هستند و لذا برای ترک اعتياد به دارو, درمان و بيمارستان نياز دارند که استخدام گروه اول در پستهای درجه دو و سه حساسيتهای خاصی ندارند و امکانپذير است و از اين طريق میتوانيم آنها را تحت کنترل داشته باشيم و در ضمن از انزوای آنها جلوگيری کنيم. دکتر آخوندی نيز معتقد است: اگر هم شرايط استخدام آنها در سازمانهای مختلف ايجاد نشود؛ اين افراد بايد تحت حمايتهای مالی, اقتصادی و نظارتهای حکومتی و انتظامی باشند. همچنين کارشناسان علت فرار دختران از خانه را فشارهای خانوادگی عنوان میکنند و درباره علت وجود فشارهای خانوادگی میگويند: فشارهای خانوادگی ناشی از بيکاری, کمی درآمد و تورم است. گفتنی است؛ مهاجرت, حاشيهنشينی, خشونت در خانواده, طلاق, عملکردهای نامناسب ناپدری يا نامادری, نابالغی ويژگیهای شخصيتی, بیکيفيتی تعاملات بين فردی, نمايش برنامههای جنايی از صدا و سيما, وابستگی و مصرف مواد مخدر در والدين, مشکلات اخلاقی والدين و شکلگيری ازدواجهای آسيبزا از ديگر علل افزايش آسيبهای اجتماعی هستند. دکتر شيخاوندی، استاد دانشگاه، درباره چگونگی تاثير مهاجرتها در افزايش آسيبهای اجتماعی، میگويد: عدم فرهنگ شهرنشينی مهاجران و رفتار آنها براساس فرهنگ خودی که بر اساس همان فرهنگ غريبهها میتوانند مورد تهاجم قرار گيرند، يکی از علل افزايش آسيبها است. دکتر قرايی مقدم، در توضيحی درباره اثر طلاق بر افزايش آسيبها، میگويد: وجود طلاق در جامعه باعث از هم پاشيده شدن خانوادهها, افزايش فحشا و در نتيجه افزايش جرم و جنايت در جامعه شده است. دکتر معبوديان، در تعريفی در خصوص ازدواجهای آسيبزا، میگويد: ازدواجهای دانشجويی از جمله ازدواجهای آسيبزا است که بدون هيچ تحقيق و پژوهشی از سوی سازمانهای مختلف شکل گرفته است. وی علت آسيبزا بودن چنين ازدواجهايی را نداشتن شغل, مسکن و درآمد عنوان میکند. کمبود وقت در کادر قضايی برای رسيدگی به پروندهها, ناهماهنگی عملکرد حوزههای اقتصادی, اجتماعی, روانی, اخلاقی, نبود فضای عمومی سالم در جامعه, سياسی نگری دولت به آسيبهای اجتماعی از ديگر علل افزايش آسيبهای اجتماعی هستند. نيره توکلی، درباره نبود فضای عمومی سالم و افزايش آسيبها میگويد: نبود فضای عمومی سالم در جامعه که در آن رفتارهای طبيعی و نشاط انگيز انجام شود، باعث عدم نظارت ملايم جامعه و انتقال هنجارهای واقعی به جوانان شده است. وی، در توضيحی درباره فضای عمومی سالم، میگويد: ورزش دختران و شادی آنان در فضای عمومی که از ابتدايیترين نياز آنها است و وجود عشق و محبت در فضاهای عمومی، ضامن سلامتی فضای عمومی است. همچنين وی معتقد است؛ وجود قانونهای سخت در جامعه که از ورزش دختران و شادی آنان در فضای عمومی جلوگيری میکند، موجب سرخوردگی آنان و سوء استفاده منحرفان از آنها و در نتيجه ارتکاب جرم يا گناه توسط جوانان شده است که به دليل نبود راه بازگشت, آنها تا نهايت آلودگی پيش میروند. همچنين جامعهشناسان نبود موسسههای حمايتی از آسيبديدگان و متولی خاص آسيبهای اجتماعی را، از ديگر علل افزايش آسيبها میدانند. دکتر معبوديان در اين باره میگويد: ۳۰ تا ۳۵ سازمان متولی آسيبهای اجتماعی هستند که نقش موازی دارند و نبود سياست درونی که شکل جامعتی به آنها بدهد، مشکل دو دهه اخير است. معبوديان، درباره علت سياسی نگری دولتمردان به آسيبهای اجتماعی، میگويد: مشکل عمده آسيبهای اجتماعی سياسی نگری دولتمردان به آنها است و متاسفانه دولتمردان هنوز نپذيرفتهاند که آسيب اجتماعی يک واقعيت اجتماعی است که بايد به آن به صورت يک مقوله علمی نگريست، بدون آنکه نسبت به آن جهتگيری سياسی داشت. وی میافزايد: سياسی نگری به آسيبهای اجتماعی، امکان تحقيقهای مناسب و ارائه راهحلهای بهينه را با مشکل روبرو کرده است. دکتر رييس دانا، بهترين راه برای يافتن راهکارهای کنترل را نگرش سيستمی عنوان میکند و میگويد: کنترلهای نهايی توسط نيروی انتظامی, قوه قضائيه, کارگران اجتماعی, امدادگران و مددکاران صورت میگيرد که اثرگذاری آن منوط به هماهنگی نيروها و حوزههای مختلف با يکديگر است. وی میافزايد: همچنين نيروی انتظامی بايد بپذيرد که در برخورد با آسيبديدگان اجتماعی, نگرش سيستمی و ريشهيابانه انجام دهد و با دستگيری و زندانی کردن مفسدان بزرگ و قدرتمند صاحب منسب آسيبها را به کنترل در آورد. دکتر شيخاوندی معتقد است؛ نيروی انتظامی در کنترل جرائمی همچون تجاوز, دزدی, فحشا, توزيع مواد مخدر, جيبزنی و کيفقاپی نمیتواند به تنهايی موفق باشد، بلکه بايد از مردم کمک بگيرد و آنها را به همکاری دعوت کند. وی در توضيحی درباره نحوه همکاری مردم با نيروی انتظامی، میگويد: بايد در هر محله شخصی به عنوان ديدهبان و نگهبان از خود همان محل، به طور هميشگی حضور داشته باشد تا خاطيان نتوانند به آن محله تجاوز کنند. کارشناسان معتقدند؛ حقوق مالی نيروی انسانی نيروی انتظامی نسبت به کار سخت و زياد آنان بسيار کم است و اين موضوع مانع از آن میشود که آنها بتوانند موفق عمل کنند. به گفته دکتر رييس دانا، موفقيت بيشتر نيروی انتظامی منوط به تقدير و تشکر مددکاران اجتماعی و نظريه پردازان از نيروی انتظامی به خاطر برخورد و دستگير کردن مافيا و واردکنندگان مواد مخدر است. راهکار ديگر کنترل آسيبهای اجتماعی، حل معضل بيکاری و ايجاد اشتغال است و ايجاد اشتغال در جامعه وابسته به افزايش سرمايهگذاری اقتصادی در جامعه است. دکتر شيخاوندی، درباره راهکار افزايش سرمايهگذاری در جامعه میگويد: تصويب قانونهايی برای تامين اجتماعی, مقررات کار و تضمين سرمايه در کشور، باعث افزايش سرمايهگذاریهای خارجی و داخلی میشود و اين امر موجب کاهش نرخ بيکاری, افزايش استخدام, توليد و رونق اقتصادی میشود. با توجه به اينکه توزيع ناعادلانه ثروت و درآمد در جامعه و در اختيار بودن منابع ملی در دست قدرتمندان، از ديگر علل افزايش آسيبهای اجتماعی هستند، راهکار آن عادلانه شدن توزيع ثروت و درآمد در جامعه و انتقال يافتن منابع ملی به نفع نيازهای اجتماعی است. دکتر رييس دانا، متوليان اين امر را سازمان برنامه و بودجه, وزارت اقتصاد و دارايی, وزارت کشور و وزارت کار و امور اجتماعی معرفی میکند. بديهی است؛ تامين اجتماعی و حفظ شرافت کارمندان و کارگران در جامعه راهکاری مهم در کنترل آسيبهای اجتماعی است. رييس دانا، وزارت کار را مسوول حفظ حقوق و شرافت کار کارمندان و کارگران عنوان و خاطرنشان میکند: وزارت کار مسوول حفظ شرافت تمام کارمندان و کارگران در هر رده و مکان کاری, حتی در روستاها و تامين اجتماعی و حمايت از آنها و خانوادههايشان است؛ به صورتی که خود و خانواده آنها از آسيبپذيری کمتری برخوردار باشند. عدم توانايی مالی جوانان برای ازدواج, عدم ارضای جنسی و ناتوانی آنها در خويشتنداری، سبب افزايش تهاجم به زنان و دختران, فحشا, گسترش ايدز در جامعه شده است. شايد توصيههای بسياری از جامعهشناسان و نظريهپردازان در گذشته برای ايجاد خانه عفاف به مذاق برخی از دينداران و علمای دينی خوش نيامد و تشکيل خانه عفاف با موانع و مشکلات بسياری روبرو شد. اما واقعيت اين است که ايجاد چنين مکانی علاوه بر اينکه مکانی برای ارضای جنسی مجردان خواهد بود, مکانی برای تحت کنترل قرار گرفتن روابط جنسی در جامعه و تامين بهداشت افراد و کنترل ايدز در جامعه است. بديهی است؛ وجود فحشا در هر جامعهای با ميزانهای متفاوت غير قابل انکار است, اما کنترل آن در مکانی خاص برای عدم انتقال آن به جامعه از اهميت خاصی برخوردار است. دکتر قرايی مقدم, دراين باره میگويد: يکی از اقدامات اشتباه گذشته از بين بردن مراکز ارضای جنسی بود که باعث پخش شدن افراد آن در جامعه و غير قابل کنترل بودن آن شد. فراوانی مواد مخدر در جامعه، باعث ايجاد پارهای از آسيبهای اجتماعی شده است که راهکاری جز کاهش مواد مخدر در کشور ندارد. رييس دانا، درباره چگونگی کاهش مواد مخدر در جامعه میگويد: سازمانهای غيردولتی با هماهنگی و همکاریهای بينالمللی با سازمانهای غير دولتی کشورهای ديگر برای کاهش مواد مخدر و تشکيل صندوقی برای خريد مواد مخدر از کشور افغانستان و از بين بردن آنها بايد اقدام کنند تا ميزان وجود مواد مخدر در کشور کاهش يابد. مهاجرت به شهرهای بزرگ که به عنوان يکی از علل آسيبهای اجتماعی معرفی شد؛ راهکاری جز کنترل مهاجرت ندارد، شيخاوندی در خصوص نحوه کنترل مهاجرتها، میگويد: جلوگيری از افزايش مهاجرتها منوط به تصويب قانونی در مورد حفظ حقوق شهروندان بومی و محدوديت استخدام مهاجران در دستگاهها است. به گفته توکلی، ايجاد فضای عمومی سالم راهکار مهم کنترل آسيبهای اجتماعی است. وی، در مورد نحوه ايجاد فضای عمومی سالم در جامعه میگويد: ايجاد فضاهای عمومی همراه با عشق و محبت, گسترش فرهنگسراها و محلهای ورزشی دختران راهکار کنترل آسيبهای اجتماعی در جامعه است. به گفته رييس دانا، اجرای راهکارها و کنترل آسيبهای اجتماعی در جامعه در صورتی ممکن است که نظام حاکم بر جامعه، نگاه خود به جهان و جامعه را تغيير دهد و تا زمانی که مسوولان جامعه حاضر نباشند که برای کنترل قدرتهای مالی پديد آورنده تبعيض, فقر, نابسامانی, بیتعادلی و رها کردن کارگران به امان بازارهای کور و کر خصوصیسازی اقدام میکنند, نمیتوان انتظار داشته باشد که با نابسامانیهای اجتماعی و آثار آن روبرو نشود. به اميد روزی که مسوولان به کنترل آسيبهای اجتماعی بيانديشند و اقدامی موثر در کنترل آسيبهای اجتماعی انجام دهند و جامعه سلامتی خود را باز يابد.