iran-emrooz.net | Fri, 01.04.2005, 21:07
گفتگويی با دكتر علی حصوری
دانش و توانش در بارهی زمين لرزه
ايران امروز
گفتگو از: شهرام فرزانهفر
شنبه ۱۳ فروردين ۱۳۸۴
در اسفند ماه ۱۳۸۱ اعضای انجمن كنونی گسل بويژه پس از زلزلهی بم بحثی را در بارهی اثر زلزلههای ايران در تمدن و تاريخ اين كشور مطرح كردند كه سرانجام نظر آنها را به نقش زلزله در زندگی ايرانيان جلب كرد. آنان پيشنهاد كردند كه در اين باره فكر و بررسی شود. اين پيشنهاد طی جلساتی دنبال شد و در سال ۱۳۸۲ به پيشنهاد مشخص تاسيس انجمنی برای كاهش اثرهای ويرانیهای زلزله انجاميد.
علاقمندان به پیگیری موضوع، طی جلسات ديگری در بارهی شكل و اهداف انجمن گفتگو كردند و حاصل بحثها به تاسيس گسل به عنوان يك انجمن (سازمانی غير دولتی و غير انتفاعی) انجاميد كه در شهر استكهلم سوئد ثبت گرديد و فعاليت رسمی خود را از اول تير ماه ۱۳۸۳ آغاز كرده است.
همه میدانيم كه زلزله از بدیهیترین رويدادهای كشور ما است، اما شايد كمتر كسی آگاهی داشته باشد كه اثر زلزله در كشور ما كمتر از اثر حملههای بيگانگان نبوده است. ايرانيان معاصر میتوانند چند زلزلهی بزرگ و چندين زلزلهی كوچك را در دورهی زندگی خود به ياد آورند كه برخی از آنها مانند زلزلههای بوئين زهرا، طبس، قير و كارزين، رودبار، جنوب خراسان و بم دارای ويرانیهای گسترده و ضايعات فراوان بوده كه تاكنون هيچكدام از آنها هم (شايد بجز قير و كارزين) با نيروی ملی يا دولتی جبران نشده و زلزله زدگان سرانجام خود ماندهاند و خود. كمتر جائی در روی زمين دارای اين اندازه زلزله و آثار مخرب آن در يك تمدن است.
خوشبختانه به دليل گسترش آگاهی، زلزله بم چنين نيست و تا كنون سازمانهای غير دولتی چندی به كمك شتافتهاند و به كمكهای خود ادامه میدهند. خوشبختی ديگر در اين است كه اين گونه سازمانها به كار خود ايمان و بدون توقع كمك از دولت برای كارهای خود هدف و برنامه دارند. آنها آشكارا در يافتهاند كه پيشرفت ملی نتيجهی همكاری ملی نه تنها برای كمك به همديگر و بالا بردن آگاهیهای خود و ديگران است، بلكه با اين كارها میتوان راهنمای خوبی برای دولتها شد و آنها را به استفاده از تجارب و امكانات اين گونه سازمانهای خود جوش، ملی و غير انتفاعی وادار كرد. اگر دولت و مردم در اين زمينه كاملاً همكاری داشتند، بی گمان در بم وضع ديگری وجود داشت.
اكنون دست كم تجربهی كشورهای ديگر در تأسيس سازمانهای غير دولتی گويای آن است كه مردم میتوانند با بالا بردن استانداردهائی در هر زمينه، دولتها را به بالا بردن سطح آگاهی و انتظاراتی كه از آنها میرود وادار كنند. اين سازمانها با استفاده از كار داوطلبانهی آگاهترين متخصصان، اين توانائی را دارند كه برای دولتها سرمشق باشند و تجربهها و دانش خود را در راه حفظ ثروت ملی و كاستن از ضايعات حوادثی چون زلزله در اختيار دولتها قرار دهند.
نيز با توجه به تجارب چنين سازمانهائی در جاهای ديگر جهان اطمينان داريم كه اين سازمانها بهترين مرجع برای همراهی نهائی ملت و دولت و يگانگی مورد انتظار برای رسيدن به اهداف بزرگ ملی است و تا از اين گونه كارهای كوچكتر آغاز نشود، اميد چندانی به يگانگی و همكاری نيست.
انجمن گسل با اعتقاد به چنين ره آوردهای بشريت در دورهی معاصر تأسيس شده و هدف نهائی آن، نخست پيوند دادن نيروهائی است كه در چنين مواردی میكوشند و ديگر، فراهم كردن راه كارها، ابزارها و وسائلی است كه با آنها بتوان آگاهی ملی را در اين زمينهها بالا برد و همكاری مردم را برای رسيدن به چنين هدفهائی تأمين كرد.
برای آشنائی بيشتر با فعاليتهای اين انجمن گفتگويی انجام دادهايم با آقای دکتر علی حصوری مسئول و از بنيانگزاران اين انجمن.
آقای دکتر حصوری لطفاً هدف از تشکیل انجمن گسل را بفرمائید.
هدف انجمن گسل كمك به پيشرفت و گسترش دانش و توانش عمومی در بارهی زمين لرزه در ايران است. در بسياری از نقاط ايران، به ويژه در مناطق محرومتر، مانند همين روستاهای بم و زرند، مردم حتا علت زمين لرزه را نمیدانند و آن را كار خدا میدانند. برای چنين مردمی دشوار بتوان كاری كرد، زيرا كارهائی را كه ما درست میدانيم باور ندارند. وقتی در ميان پيشوايان روحانی ايران كسانی هستند كه زلزله را تنبيهی از جانب خدا اعلام میكنند، تكليف تودهی معتقد معلوم است. بنابر اين ما مهمترين كار را آموزش میدانيم. روشن است كه در حد توانائی خود در زمينههای ديگر از جمله راههای مواجهه با زمين لرزه هم میكوشيم.
چرا نام گسل را انتخاب کردید؟ این گسل فیزیکی یا اجتماعی است؟
علت انتخاب نام گسل چند چيز است. شما میدانيد كه گسل اصطلاحی زمين شناختی است. متاسفانه اين پديده در ايران فراوان است و بسياری از شهرهای ما مانند تبريز، تهران، كاشان، دامغان و... بر روی چند گسل بنا شدهاند و احتمال ويرانی آنها هست. مسئله ديگر ما گسست بزرگ در روابط حكومت و مردم است كه خود را در زلزلهی بم به وجهی نشان داد كه در رسانههای خارجی انعكاس قوی يافت و باعث نااميدی سازمانهای كمك كننده شد. گسست بين دانش و مجامع علمی با مردم يا اجتماع نيز خود مزيد بر علت است. من سازمانهای تحقيقاتی مشخصی را در ايران میشناسم كه تا به حال با مصرف بودجههای هنگفت، كوچكترين سود عملی برای مردم نداشتهاند. بنابر اين انتخاب اين نام برای انجمنی كه در بارهی زمين لرزه در ايران كار میكند، چندان پرت نيست.
آیا حوزهی فعالیتهای انجمن محدود به علوم زمین میشود؟ محدوده (انجمن) گسل کجاست؟
انجمن گسل در زمينهی علوم زمين كار نمیكند، بلكه اگر بتواند به عمومی كردن دانش زمين كمك میكند و میكوشد كه به دادن آگاهیهای ضروری به تودهی مردم مخصوصاً نسل جوان كه آمادهتر است، بپردازد. ما خود را متخصص نمیدانيم بلكه میكوشيم اگر بتوانيم تخصص را در خدمت مردم قرار دهيم و در اين راه از هركار كه بتوانيم فروگذار نخواهيم كرد.
این انجمن توسط تعدادی از متخصصان ایرانی تأسیس شده است. تخصص این افراد در چه زمینههایی است؟
افرادی كه در انجمن گسل شركت كردهاند كمتر متخصص علوم زمين هستند. من خود تنها در تاريخ زلزلههای ايران و آثار آن بر محيط زيست و تمدن خودمان كار كردهام. ديگران هم گذشته از يكی دو تن كه در زمينهی دانش زمين آگاهی دارند، برای پيشبرد مقاصد انجمن دلبستگی دارند و چون عموماً اشخاص تحصيل كردهای هستند، دست كم با راه و رسم كار علمی آشنا هستند و مهمتر اين كه برای اين كار انگيزه دارند.
آنطور که ما متوجه شدیم، این انجمن برآن است که پلی باشد برای تبادل اطلاعات علمی از جمله در رابطه با علوم مربوط به زمین، تحقيقات بر روی ساختمان سازی در ایران، ساخت و سازهايى که در ایران انجام شده و یا خواهد شد و همچنین بناهای تاریخی ایران. این تبادل اطلاعات به چه شکلی انجام خواهد پذیرفت؟
ما با توانائیهای محدود خود كمتر میتوانيم واقعاً به شكل يك پل اطلاعاتی در زمينهی زمين لرزه كار كنيم. در كشوری مانند سوئد ما توانائی چندانی نداريم و تعداد اعضايمان هم محدود است. اما در عين حال میكوشيم كه چنين باشيم. اينك داريم با يك موسسهی بزرگ بين المللی رابطه پيدا میكنيم كه در اين زمينه تجربه و دست آوردهای مهمی دارد. میخواهيم اجازه بگيريم و بخشهائی از نشريات آنان را ترجمه و در ايران منتشر كنيم. در بخشهائی از جهان مانند روسيه تجارب خوبی در حفظ بناهای تاريخی وجود دارد. بايد از اين دانش استفاده كرد. هم اكنون بناهای آتشكدهی آذر گشسپ كه از مهمترين بناهای تاريخی ايران است در حالی است كه با يك زلزلهی متوسط ممكن است ويران شود. شما خود بگوئيد آيا در ايران امكان حفاظت از دهها بنای زيبا و با ارزش از نظر علمی و تاريخی وجود دارد؟ تاريکخانهی دامغان نمونهی ديگری است كه بخشهائی از آن مانند همان آتشكده با بستهای فلزی سر پا مانده و با يك زلزله فرو خواهد ريخت و كهنترين مسجد ايران كه قبلاً آتشكده بوده از ميان خواهد رفت. برای تبادل اطلاعات با ايران هم با يكی دو موسسهی غير دولتی علاقمند و فعال ارتباط برقرار كردهايم و اميدواريم با كمك آنان بتوانيم آگاهیهای لازم را در حد توان خود به مردم بدهيم.
جلسات این انجمن چگونه است؟ آیا همگان میتوانند در آنها شرکت کنند؟
جلسات هيئت مديرهی انجمن فعلاً ماهی يك بار تشكيل میشود مگر اين كه مشكلی پيدا شود و جلسات عمومی انجمن به هنگامی كه لازم تشخيص داده شود. همگان در جلسات عمومی میتوانند شركت كنند و از آن راه اگر علاقمند باشند با انجمن همكاری كنند. در واقع عمدهی كار داوطلبانه و محتاج مقداری صرف وقت و از خود گذشتگی است.
سایر متخصصین چگونه میتوانند با شما همکاری نمایند؟
متخصصان ديگر هم میتوانند با انجمن در قالب فعاليتهای آن همكاری كنند. با توجه به كمبود متخصص دلسوز و علاقمند، هم اكنون برای اين كار هرچه نيرو گذاشته شود كم است. ملاحظه كرديد كه در دو سال گذشته در ايران چه حوادثی رخ داد. كشور ما در دو سال بيش از ۳۶۵ بار لرزيد. البته آمار دقيقی نداريم. اما همين مقدار آگاهیهای ما انسان را فرا میخواند.
آیا برای تبادل نظر با متخصصین غیر ایرانی هم تماسهایی دارید؟
همچنان كه گفتم در همين روزها با يك مركز مهم ارتباط خواهيم يافت. اين مركز كارهای مهمی كرده است. از جمله كتابی برای تودهی مردم در زمينهی زمين لرزه و مسائل جانبی آن تدارك ديده است و به طوری كه اطلاع يافتهايم بخشهای مهم آن را به زبانهای هندوستان ترجمه میكنند تا در آن كشور پخش كنند. ما علاقه داريم چنين كاری را در ايران هم انجام دهيم. اميدواريم اوضاع ايران در آيندهی نزديك چنان تغيير كند كه دست برای كارهای عمومی و به نفع تودهی مردم بازتر شود. يكی از مسائل كنونی ايران عدم اعتماد شديدی است كه بين حكومت و مردم وجود دارد. در طی بيست و پنج سال گذشته اين فاصله بيشتر شده تا جائی كه گسل كاملی در حال شكلگيری است. اميدواريم اين وضع از ميان برود و خدمتگزاران كشور بتوانند با دست بازتری فعاليت كنند.
از اینکه دعوت ما را پذیرفتید متشکریم و برای شما صمیمانه آرزوی موفقیت در پیشبرد اهدافتان را داریم.