دیپلماسی ایرانی: گزارش توسعه جهانی آب سازمان ملل متحد چیزی را تایید کرد که بسیاری از ما آن را میدانستیم: صدها هزار نفر از مردم خاورمیانه و شمال آفریقا (به ویژه در الجزایر، اردن، لیبی، مراکش، فلسطین، سودان، سوریه و یمن) در سال ۲۰۱۶ بدترین کمبود آب در دهههای گذشته را تجربه میکنند. منطقهای که به سمت رشد اقتصادی و ایجاد تنوع گام برمی دارد این آخرین چیز مورد نیاز است.
عوامل متعددی به وضعیت فعلی دامن زده و آن را تشدید کرده است از جمله تغییرات آب وهوایی، بیابانزایی، آلودگی آب و استفاده بیش از حد از منابع طبیعی. علاوه بر اینها اطلاعات ناکافی، آموزش نادرست و عدم ارتباط، این مشکلات و چالشها را بیشتر کرده است. ناآگاهی از شیوههای زندگی سازگار با محیط زیست و یا تعهد نداشتن به آن، عامل دو چندان شدن مشکلات است. به همه اینها باید عدم مدیریت درست دولت در کاهش بلایای طبیعی، مناقشات و بحرانها را اضافه کرد که اوضاع را وخیم تر کرده است.
الجزایر به عنوان مثال، بدترین خشکسالی را در ۵ دهه اخیر تجربه کرده است. مانند بسیاری از کشورهای منطقه کشاورزی در این جا به میزان بارش در فصل باران بستگی فراوانی دارد. با توجه به زیرساختهای توسعهنیافته، تولید غلات ۴۰ درصد در سال جاری کاهش یافته است. باوجود ثروت فراوان نفت و گاز، الجزایر در اطمینان یافتن از منابع کافی آب برای جمعیتاش شکست خورده است. حتی اگر فرصتهای شغلی ناکافی در این کشور را در نظر نگیریم، الجزایر در بحرانی قرار گرفته که در نتیجه آن با تظاهرات مردمی روبه رو است.
لیبی حتی با بیثباتی بیشتری مواجه شده که سالها جنگ داخلی به آن دامن زده است. کاهش قدرت مرکزی جریان توزیع آب را تضعیف کرده و کمبود آب در کشور بیداد میکند. سال گذشته سازمان ملل دست به کار شد تا برای بخشی از جمعیت کشور که به آب نیاز داشتند ۵ میلیون لیتر آب فراهم کند.
در اردن کمبود آب تا حد ویرانگری رخ داده است، به خصوص در شهر برزگی مانند امان. اردن تخمین زده که میتواند آب مورد نیاز برای دو میلیون نفر را فراهم کند. در حالی که جمعیت این کشور در حدود ۶ میلیون نفر است حتی بدون در نظر گرفتن ۱٫۵ میلیون مهاجر سوری که در حال حاضر در این کشور اقامت دارند.
در زمان کمبودها، پناهندگان اولین گروههایی هستند که اثرات مخرب را درک میکنند. ذخیره آب کمپها هم در اردن و هم در لبنان به کمترین میزان ممکن رسیده است. مشکلی که میلیونها نفر را تحت تاثیر قرار میدهد، افرادی که هم اکنون نیز در گرمایی سوزان روزگار میگذرانند. در روکبان، کمپ پناهندگانی در مرزهای مشترک اردن با سوریه و عراق، بیشتر از ۸۵ هزار و ۵۰۰ نفر به ندرت در روز ۵ لیتر آب برای نوشیدن، پختوپز و شستوشو دریافت میکنند.
اوضاع در یمن هم به شکل مشابهی تیره و تار است. این کشور همچنان در خشونت و جنگ داخلی غرق است و هیچ دولت کارآمدی برای مدیریت منابع آب وجود ندارد. صنعا، پایتخت کشور در ۱۰ سال آینده به طور کلی خشک خواهد شد. و اکنون هم نیمی از جمعیت این کشور به منابع آب پاکیزه دسترسی ندارند و به همین علت بیماری و مرگ در این کشور گسترش یافته است. سازمان ملل تخمین میزند که ۱۴ هزار کودک زیر ۵ سال از سوء تغذیه و اسهال مرده باشند. در همین حال کشاورزان برای دسترسی به آب، زمین را بیش از هر زمان دیگری حفر کردهاند. برخی از چاهها تا ۵۰۰ متر عمق دارند و هیچ مقرراتی برای کنترل این روند وجود ندارد. تا مداخله موثر یک دولت در این موارد راهی طولانی در یمن باقی است اما این دخالت هم اکنون مورد نیاز و در واقع ضروری است، مانند سایر کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا. برای شروع، دولتهای این کشورها باید کشاورزی را با شیوههای نوین مدرن کنند، از جمله با آموزش کشاورزان و معرفی ابزارهایی برای آبیاری کارامدتر. کاهش وابستگی کشاورزی در این کشورها به نزولات آسمانی ضروری است.
برخی از کشورها همچون مغرب و اردن، در حال حاضر برخی از این قدمهای مهم را در راستای بهبود کشاورزی برداشتهاند. دولت مغرب به ویژه تلاشهای قابل توجهی برای توسعه منابع آبی خود از طریق سدسازی انجام داده است. اما هنوز راه زیادی برای طی کردن باقی است. بهرهوری توزیع آب در مغرب همچنان پایین است، تنها ۶۰ درصد برای آبیاری. برای کشوری که بیش از ۲۰ خشکسالی را در ۳۵ سال گذشته تجربه کرده است، این مشکلی جدی به حساب میآید. خبر خوب این است که بانک توسعه آفریقا وامی در حدود ۸۸ میلیون یورو برای تامین مالی پروژه بهبود کیفیت توزیع آب در مغرب تصویب کرده است.
در این جا به نقطهای اساسی میرسیم: هیچ کشوری نمیتواند این کار را به تنهایی انجام دهد. همکاریهای منطقهای و بینالمللی به شدت نیاز است. کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا باید به یکدیگر در اجرای این پروژهها و این مدل برنامهها کمک و از هم حمایت کنند. علاوه بر این باید به سرمایهگذارهای اضافی داخلی و بینالمللی اجازه داده شود تا برای تامین منابع مالی تعمیر زیرساختهای پیر آبی، در کنار انجام پروژههای جدید مانند سدها با طراحی نوین و مخازن آب فعالیت کنند. همچنین باید تلاشهای بیشتری برای حفاظت از منابع آبی موجود انجام گیرد.
اینها کارهایی است که باید توسط دولت انجام شود اما عموم مردم هم نقش مهمی بازی میکنند. شهروندان باید در ابتدا آگاه شوند نه تنها درباره چگونگی استفاده معقول تر از آب بلکه درباره نحوه محافظت در برابر خطرات ناشی از فجایع آب وهوایی. برای بخش خصوصی و سازمانهای غیردولتی، ارتقای مدیریت آب در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا یک فرصت بزرگ برای سرمایهگذاری در بخش خدمات توزیع آب و فن آوریهای مربوط به آن است. تخمین زده میشود که بازار منطقهای خدمات مربوط به بهداشت آب در حدود ۲۰۰ میلیارد دلار ارزش داشته باشد. پروژههایی این اهداف را برآورده میکنند که بتوانند هوشمند سرمایهگذاری کنند.
همه اینها اما به دولتها بستگی دارد که بتوانند گامهای اول را به درستی بردارند. اگر آنها اقدامی برای حفظ منابع آب و استانداردسازی عرضه انجام ندهند، جمعیت در معرض خطر همچنان رنج خواهند برد. وضعیتی که به سادگی میتواند به ناآرامی یا حتی بدتر تبدیل شود. اگر کاری برای این وضعیت صورت نگیرد کل منطقه با چالش آب مواجه خواهد شد، از آن دست چالشهایی که میتواند آتش جنگهای آینده را شعله ور کند.
در جلسه بعدی کنفرانس کشورهای عضو کنوانسیون سازمان ملل در تغییرات آب و هوایی، که در مغرب در ماه نوامبر برگزار میشود، مساله آب باید در راس دستور کار قرار گیرد. با توجه به این که بیش از ۸۰ درصد از کشورهایی که در مبارزه با تغییرات آب وهوایی نقش دارند در آینده با چالش آب روبه رو خواهد شد، نمیتوان برای ایجاد هماهنگی در میان دولتها و کشورهایی که نقشی بزرگ در صحنه بین المللی ایفا میکنند، تاخیری ایجاد کرد.
منبع: پروجکت سیندیکیت/ مترجم: روزبه آرش