ايران امروز

خطرات تشدید گرمای زمین (۱)

جلال ایجادی
استاد دانشگاه در فرانسه
معاون شهردار و عضو حزب سبزها
.(JavaScript must be enabled to view this email address)


تشدید گرمای زمین و تخریب محیط زیست،
خطری جدی برای زندگی انسان

کره‌ی زمین حدود پنج میلیارد سال عمرکرده و بیش از ۳/۵ میلیارد سال است که زندگی با اولین باکتریها در کره‌ی زمین بوجود آمد.
طی چهار صد میلیون سال اخیر، پنج بار زندگی حیوانات و گیاهان در روی کره‌ی زمین به طرز جدی در معرض نابودی قرارگرفت. در ۲۴۵ میلیون سال پیش، نیمی از جانوران دریائی، مهره‌داران و دو سوم حشرات از صحنه‌ی زمین نابود شدند. ۶۵ میلیون سال پیش، اغلب دایناسورها از بین رفتند. این پدیده‌ها ناشی از مکانیسم‌های طبیعی خود کره‌ی زمین بوده و هربار هزاران سال طول کشیده است.
در دوران اخیر این خطرات به لحاظ تشدید گرمای زمین که ناشی از فعالیت انسانی است به نحو بی‌سابقهای افزایش یافته و جامعه بشری وارد ششمین موج بزرگ انقراض گردیده است.

خسارات جبران ناپذیر در محیط زیست و عوامل بوجود آورنده کدامند؟
طبق نظر کارشناسان تا پایان قرن بیست و یکم، گرمای متوسط زمین ۲ تا ۶ درجه بالا خواهد رفت و این امر به لحاظ رشد بی‌سابقه‌ی گازهای کربنیک ناشی از مصرف صنعتی زغال سنگ، نفت و گاز می‌باشد. فعالیت‌های عظیم صنعتی و گسترش وسایل حمل و نقل آلودگی‌زا منجر به افزایش گازهای گلخانهای شده که تعادل طبیعت و جهان را بیش از پیش آشفته کرده است. امروز تشدید این خطر اساساً به دلیل فعالیت تولیدی و مصرفی انسان است، بخاطر آلودگی‌های صنعتی در محیط زیست و بخاطر نابودی جنگلها و تخریب محیط انواع موجودات ریز، گیاهان، جانوران و حیوانات دریائی و غیر دریائی است.
در شرایط کنونی بیودیورسیته Biodiversité یا به بیان دیگر تنوع و غنای زندگی گیاهی – جانوری دستخوش خطر جدی قرارگرفته است. این تنوع و غنا، گنجینه‌ی طبیعی ایست که طی میلیونها سال بوجود آمده، تعادل محیط زیست را بوجود آورده و زندگی انسان بدان وابسته است. پاکیزگی آب، ثبات اتمسفر، غنای خاک و کشف داروهای جدید در پیوند با همین غنای طبیعت است.
رابطه‌ی میان ارگانیسم‌های زنده چون باکتریها، گیاهان، جانوران و انسان از یک سو و از سوی دیگر محیط زیستی آنها یک رابطه‌ی ارگانیک، تنگاتنگ و متقابل است. هرگونه اغتشاش در این رابطه خطر را برای زندگی انسان و طبیعت تشدید می‌کند.
چرا حرارت زمین افزایش پیدا می‌کند؟ در واقع توسعه شدید صنعتی و سیستم تولیدی مبتنی بر پرودوکتیویسم یا بازدهی تولیدی به هر قیمتی و آلودگی‌های ناشی از آن گازهائی از قبیل دی اکسید کربن (CO2)، متان (CH4)، پروتوکسید ازت (N2O) و غیره را به سرعت افزایش می‌دهد. انبوه شدن این گازها در اطراف کره‌ی زمین مانع از آن می‌شود که گرمای زیاد از کره‌ی زمین دور شده و پخش شود و بناچار گرمای زمین به لحاظ انباشت این گازهای گلخانهای افزایش پیدا می‌کند. از نیمه‌ی قرن نوزدهم تا به امروز تراکم و فشردگی دی اکسید کربن۳۰ درصد اضافه شده است. هرسال هفت میلیارد تن گازکربنیک که ناشی از فعالیت انسانی است وارد اتمسفر زمین می‌شود. هشتاد درصد این گاز ناشی از سوخت مواد نفتی، زغال سنگ و گاز بوده و ۲۰ درصد آن ناشی از تخریب جنگلهاست. البته نیمی از این گاز توسط اقیانوسها و جنگلهای موجود جذب می‌شود ولی بقیه‌ی آن در اتمسفر زمین پخش می‌شود و حدود ۶۰ درصد گازهای اطراف زمین را تشکیل می‌دهد که باعث افزایش گرمای زمین می‌گردد.
به این ترتیب، اگر اقدامات جدی صورت نگیرد تشدید گرمای زمین، اکوسیستم را برهم زده، یخچالهای طبیعی را سریعتر آب کرده، سطح آبها را تا پایان قرن بیش از پنجاه سانتیمتر بالا آورده، تلاطم‌های آب و هوائی را دامن زده، بیماریهائی مانند مالاریا و آسم و بیماریهای قلب و عروق و ریوی را افزایش داده و زندگی و سلامت جامعه انسانی را برهم می‌زند.
در حال حاضر تعداد گونه یا نوع حیوانات تا هشتاد میلیون تخمین زده می‌شود که از آن میان تاکنون یک میلیون و شصت هزار نوع توسط انسان مورد شناسایی قرارگرفته است. طبق نظر کارشناسان، به لحاظ بالا رفتن گرمای زمین و بهم خوردن تعادل در محیط زیستی سالانه چهار هزار از انواع حیوانات و حشرات از بین می‌روند. طی یک ربع قرن اخیر ۱۵ درصد پرندگان در فرانسه و انگلستان از بین رفته اند. بر اساس نظر کارشناسان یک چهارم پستانداران، یک هشتم پرندگان و ده درصد گیاهان جهان تا سال ۲۰۵۰ از بین خواهند رفت.
علاوه بر عامل فوق شیوه‌های صنعتی ناهنجار، خسارات سنگینی را بر محیط زیست وارد می‌سازد. در فرانسه، سالانه به لحاظ استفاده‌ی مواد سمی که توسط مؤسسات کشاورزی برای بارآوری گیاهان و گلها استفاده می‌شود، میلیونها زنبور عسل از بین می‌روند. امروز به لحاظ صید صنعتی و بی‌رویه انواع زیادی از ماهیها و پستانداران دریائی همچون ماهیهای چرب مانند مورو و نیز تن قرمز و بالن‌ها و فک‌ها در معرض نابودی قراردارند.
هر ساله ده میلیون هکتار از جنگلهای کهن تروپیکال به لحاظ استفاده‌های غیرقانونی و بی‌رویه توسط مؤسسات صنعتی و تجاری تخریب می‌شود. امری که مهار کردن گازکربنیک در طبیعت را محدود می‌سازد. رودهائی را که به دریاچه‌ی آرال می‌ریختند بخاطر تولید صنعتی انبوه پنبه منحرف کردند و بالاخره دریاچه آرال به این دلیل خشک شد.
عامل دیگر تخریب محیط زیست همانا سیستم مصرفی موجود در جامعه است. در اروپا هر ساله هرنفر معادل ۵۰۰ کیلوگرم زباله بوجود می‌آورد و از یاد نباید برد که نسبت به بیست سال پیش تولید زباله ۴۰ درصد افزایش یافته است. در برابر این وضعیت چند راه حل وجود دارد. راه حل اول آنکه سیاست جداسازی و استفاده‌ی صنعتی مجدد از مواد جدا شده در دستور قرارگیرد. این امر مستلزم سرمایه گذاریهای دولتی و خصوصی از یک طرف و از طرف دیگر آموزش و تربیت شهروندان برای جداسازی زباله‌های خانگی می‌باشد. طبق نظر «آژانس محیط زیست و کنترل انرژی» در فرانسه فقط ۴۰ درصد زباله‌ها جداسازی می‌شود. راه حل دوم آنست که این زباله‌ها سوزانده شده و از انرژی آنها استفاده شود. درچنین حالتی از نظر دور نباید داشت که سوزاندن زباله‌ها درضمن منجر به تولید گازهای خطرناک مانند دی اکسین شده که برای سلامتی انسان و محیط زیست بسیار زیان آور است. البته راه حل سومی نیز وجود دارد و آن مهار زدن بر سیستم مصرفی و کاهش دادن میزان بسته بندیهای تولیدات و ساکهای پلاستیکی و غیره می‌باشد. در فرانسه هر سال پانزده میلیارد ساک پلاستیکی در فروشگاههای بزرگ مصرف می‌شود و می‌دانیم هر ساکی که در طبیعت رها می‌گردد چهارصد سال عمر دارد و به نوبه خود باعث آلودگی این کره‌ی خاکی است.
با توجه به عوامل فوق بطور خلاصه می‌توان بیان داشت که تشدید گرمای زمین به سبب تمرکز گازهای گلخانه ای، اقدامات سودجویانه‌ی اقتصادی غیرمسئول و رفتارهای خودپرستانه‌ی انسان، وضعیت کره‌ی زمین بیش از پیش به وخامت کشیده شده و زندگی و سلامت انسان بطور جدی مورد تهدید قرارگرفته است.

کدام سیاست برای حفظ محیط زیست؟
برای محدود کردن خطرات ناشی از گازهای گلخانهای در سال ۱۹۹۷ قرارداد کیوتو Kyoto توسط ۱۶۰ کشور امضاء شد بر پایه‌ی میزان وجود گازها در سال ۱۹۹۱. هدف این قرارداد محدود کردن تولید گازهای گلخانهای به میزان ۸ درصد تا سال ۲۰۱۲ می‌باشد. علیرغم این هدف محتاطانه، متأسفانه این قرارداد توسط برخی از کشورها ازجمله آمریکا که ۳۶ درصد گازها را در فضا پخش می‌کند مورد پذیرش قرارنگرفته و همه‌ی آن کشورهائی که این قرارداد را امضاء کرده اند پیوسته مواد این قرارداد را رعایت نمی‌کنند. سبزها در پارلمان اروپا خواهان کاهش ۳۰ درصد از گازهای گلخانهای تا سال ۲۰۲۰ بوده و خواستار وضع قوانینی در اروپا هستند تا صنایع اتومبیل سازی مجبور به توسعه‌ی تکنولوژیهائی شوند که موتور اتومبیلها برای هر صدکیلومتر به جای شش لیتر فقط به ۳ لیتر بنزین احتیاج داشته باشد.
برای حفظ تنوع زندگی و محیط زیست سالم بطور جدی باید اقدام نمود. زندگی گیاهان، حیوانات، جانوران و انسانها به یکدیگر پیوسته بوده و در زمانی که به لحاظ تشدید گرمای زمین، در شرایط رشد ناهنجار سیستم سرمایه داری صنعتی - مصرفی اکوسیستم‌ها به هم ریخته می‌شوند مجموعه ارگانیسم‌های زنده در خطر جدی قرار می‌گیرند.
توجه به این امر حیاتی ناشی از یک خواست تفننی، غیرمنطقی و غیراساسی نیست. دیدگاههای چپ و راست که مبتنی به پرودوکتیوتیسم هستند نمی‌توانند اهمیت اساسی و تعیین کننده سیاستی را درک کنند که متوجه حفظ اکوسیستم‌ها بوده و خواستار تغییرات بنیادی در مدیریت اقتصاد و سیاست موجود می‌باشد.
از نقطه نظر این سیاست اکولوژیستی به امور زیر می‌بایست توجه اساسی کرد:
۱- رعایت واقعی قرارداد کیوتو مستلزم یک اراده‌ی سیاسی قوی از جانب دولت‌ها، احزاب، سازمان‌ها و انجمن‌ها برای حفظ محیط زیست و فراهم کردن شرایط برای یک توسعه‌ی پایدار می‌باشد. توسعه‌ی پایدار توسعهای است که پاسخگوی نیازهای امروز جامعه‌ی بشری بوده، بدون آنکه ظرفیت و قدرت نسلهای بعدی برای پاسخ به نیازهایشان را به مخاطره بیاندازد. توسعه‌ی پایدار، توسعهای هماهنگ در زمینه‌ی اقتصادی، اجتماعی - انسانی و اکولوژیکی – محیط زیستی را مطرح می‌سازد. سیستم کنونی تولیدی سرمایه داری بر منطق بهره وری مطلق استوار است و توسعه را به رشد اقتصادی– تکنیکی و افزایش ثروت مادی محدود می‌کند. این سیستم، توسعه‌ی اقتصادی به هر قیمت را مجاز نموده و تولید انبوه برای حداکثر سود در بازار شدیداً لیبرالی و بدون مداخله را مناسبترین راه حل می‌داند.
توسعه‌ی پایدار بر روی مکانیسم ناهنجار سیستم اقتصادی کنونی انگشت گذاشته و در جستجوی منطق دیگری در اقتصاد و سیاست است. قرارداد کیوتو تلاش دارد تا بر اساس اصل توسعه‌ی پایدار نابسامانی‌های موجود در محیط زیست و صنعت را بهبود بخشد.
۲- در تمامی کشورها می‌بایست همه‌ی بنگاههای تولیدی که به لحاظ نوع فعالیتشان مسئول آلودگی محیط زیست و پخش گازهای گلخانهای می‌باشند را شناسائی نمود. تغییر سیستم‌های صنعتی بنگاههای تولیدی کنونی، سرمایه گذاریها، تحقیقات و کارشناسی‌های گستردهای را می‌طلبد. محدود کردن و از بین بردن آلودگی‌های صنعتی بر پایه‌ی یک برنامه ریزی مستحکم، کنترل و بررسی مداوم و سرپرستی نهادهای مستقل بین المللی را مستلزم می‌سازد.
۳- حفظ محیط زیست می‌بایست بعنوان یک امر آموزشی و پرورشی نیز مورد توجه قرارگیرد. ارتقاء سطح دانش مدیران، کارشناسان، مسئولین و هر شهروند در زمینه‌ی استانداردهای بین المللی پیوسته می‌باید مورد توجه قرارگیرد. هر فردی در زندگی روزمره اش می‌تواند در این راستا اقدام کند. محدود کردن حیف و میل روزانه آب و برق در یک خانواده، در یک کشور و در کره‌ی زمین اقدامی است در جهت حفظ ثروت‌های طبیعی و عدم رشد گازهای گلخانه ای.
۴- جلوگیری از رشد ناهنجار شهرسازی و تورم جمعیتی، سیاست فعال درحفظ جنگلها و منابع طبیعی و درجهت ایجاد پارکها و جنگلهای جدید، توسعه‌ی وسایل نقلیه جمعی پاکیزه و از رده خارج کردن اتومبیلهای آلودگی زا، بهینه سازی مصرف انرژی و صنایع و توسعه‌ی تولید انرژی غیر فسیلی یعنی انرژیهای تجدیدپذیر نوین مانند انرژی خورشیدی، آبی، بادی، چوبی و غیره از جمله اقداماتی است که هر دولت باید درنظر بگیرد و اجرا نماید.