روزنامه ایران
آیا اقلیم کشورمان در حال تغییر است؟ چرا وسط تابستان باران می‌بارد و وسط زمستان خبری از آن برف و باران چند سال پیش نیست؟ چرا از آن برفی که سال ۸۶ بارید و موج سرمای چند هفته‌ای به‌بار آورد خبری نیست؟ از ال‌نینو هم آبی برایمان گرم نشد. می‌گفتند آنقدر برف خواهد آمد که مردم غافلگیر خواهند شد و چاره‌ای ندارند که در خانه‌هایشان بمانند. آیا واقعاً اقلیم کشورمان در حال تغییر است؟
بارندگی‌های تابستانه در کشور بویژه بارش در شمال و شمال‌غرب برای خیلی‌ها عجیب بود، چراکه در آن موقع از سال سابقه بارندگی‌های چند روزه را تجربه نکرده‌بودیم. باران‌های سیل‌آسایی که از این شهر به آن شهر می‌بارید و مردم را غافلگیر می‌کرد. سیل در شهرهای شمالی بویژه سوادکوه و شیرگاه و بابل و آمل و سقز و بانه صحنه‌هایی را پدید آورد که در نوع خود منحصر به‌فرد بود. سقز شبیه به ونیز ایتالیا شده‌بود و مردم برای تردد در سطح شهر از قایق استفاده می‌کردند. سیل در شمال کشور هم گذشته از خسارت به زمین‌های کشاورزی ۳ خانه را شبیه به فیلم‌های هالیوودی از جا کند؛ همان صحنه‌های غم‌انگیزی که در موبایل‌ها دست به دست می‌شد.
البته تهران و کرج هم از این آسیب‌ها مصون نماندند. بارش ۱۰ دقیقه‌ای در کن سولقان سیلی به‌راه‌انداخت که قدیمی‌های آن منطقه هم به چشم ندیده‌بودند. سیل با سرعت آمد و با قدرت مهار نشدنی هر چیزی را که سر راهش بود با خودش برد؛ از ماشین و چادر مسافرتی گرفته تا کانکس‌های کارگران و رستوران‌های کنار رودخانه همه و همه را غرق در خود کرد. در این میان ۸ نفر جان خود را به غم‌انگیزترین شکل از دست دادند و ۱۰ نفر هم در روستای سیجان به کام مرگ فرو رفتند.
هنوز چند هفته‌ای از این ماجرا نگذشته بود که هوای شهرهای مختلف به شکل نادری تغییر کرد. دمای هوای شهرهای شمالی و شمال‌غربی مثل اردبیل و تبریز و مراغه که وسط تابستان هوایش خنک است به‌حدی گرم شد که ده‌ها تن را به‌خاطر گرمازدگی روانه بیمارستان کرد. از طرف دیگر شهرهایی مثل تهران، قم وسمنان هوای خنکی را تجربه می‌کردند طوری که شب‌ها هم نیازی به روشن کردن کولر نداشتند.
اقلیم جهان در حال تغییر است؟
کارشناسان هواشناسی تغییرات غیرعادی دمایی در فصل تابستان را نتیجه پدیده‌ای به نام «فون» می‌دانند، پدیده‌ای که در کشورهای مرکزی قاره اروپا عادی است. «مهندس طالب حیدری»، رئیس اداره هواشناسی استان کردستان در گفت‌و‌گو با ما عنوان می‌کند بررسی و رصد اقلیم یک منطقه بسیار پیچیده‌تر از آنی است که با یک تغییر بتوان اندازه‌گیری‌اش کرد و البته با توجه به اینکه تغییرات آب و هوایی در دهه‌های گذشته در کشور ثبت نشده و تجربیات و اطلاعات در این باره جمع‌بندی نشده است و از طرفی اصولاً ما جامعه فراموشکاری داریم، بنابراین نمی‌توان تغییر اقلیم را قبول و حتی اثبات کرد.
اکنون وسط زمستان بارندگی‌ها به کمترین حد خود در طول سال‌های گذشته رسیده و دوباره نظریه تغییرات اقلیمی و تأثیر آن بر مناطق مختلف کشور مطرح شده‌است. شاید برخی کارشناسان هواشناسی و زمین‌شناسی نگاه خوشبینانه‌ای به وضعیت اقلیم دارند و ادعا می‌کنند کشورمان در طول قرن‌ها آب و هوای خشک و نیمه خشک داشته ولی نتیجه بیست و یکمین همایش جهانی تغییرات اقلیمی (COP21) در دسامبر سال ۲۰۱۵ پاریس نشان داد تغییر اقلیم بسرعت در حال رخ دادن است. برای نخستین بار بحث تغییر اقلیم در شهر ریوی برزیل مطرح شد ولی خیلی از سران کشورها و حتی پژوهشگران منکر این تغییرات بودند ولی چند سال بعد با بالا رفتن دمای جهانی و کاهش بارندگی در برخی قاره‌ها، اجلاس بزرگی برای یافتن راهکارهای پیشگیری از این پدیده به راه افتاد.
در همایش جهانی تغییرات اقلیمی، رهبران و سیاستمداران تأثیرگذاری از ۱۹۷ کشور جهان حاضر شدند و پیرامون مهم‌ترین موضوعات و مسائل محیط زیستی کره زمین به بحث و تبادل نظر پرداختند، مسائلی همچون تغییرات اقلیمی، گرمایش جهانی و اثرات مخرب ناشی از آن. از نظر دانشمندان مهم‌ترین موضوعی که دلیل اصلی تغییر اقلیم زمین به شمار می‌رود، گازهای گلخانهای است که باعث افزایش دمای زمین و بالا آمدن آب سطح دریا و اقیانوس‌ها بر اثر ذوب شدن یخچال‌ها و برف‌های قطب شمال است.
برآوردها براین نکته تأکید دارد که در سال ۲۰۵۰ هزینه‌های ناشی از تغییر آب و هوا بین ۵ تا ۲۰ درصد تولید ناخالص زمین خواهد بود، در حالی که هزینه‌های پیشگیری اگر الان انجام شود به مراتب هزینه‌های بعدی کمتر خواهد بود.
به‌نظر بسیاری از صاحب‌نظران حوزه محیط زیست، هم‌اکنون کشورهای صنعتی با آلوده کردن زمین، اقتصاد خودشان را رونق داده‌اند و از سویی کشورهای در حال توسعه برای عقب نماندن از این چرخه می‌خواهند اقتصاد خودشان را بسازند و حاضر به پذیرش هیچ قید و بندی نیستند؛ ضمن اینکه کشورهای توسعه‌یافته‌ای مثل چین که پیش از این جزو کشورهای در حال توسعه بوده به مراتب بیش از سایر کشورهای صنعتی آلودگی ایجاد می‌کند و رتبه نخست در آلودگی را دارد. از طرفی کشورهایی هم هستند که اصلاً آلاینده نیستند اما آثار تغییرات آب و هوا بشدت بر آنها تأثیر خواهد گذاشت مثل جزایر مالدیو که سهم شان در آلودگی جهان فقط سه هزارم درصد است. طبق پیش‌بینی‌ها تا چندسال آینده سطح آب‌های آزاد جهان ۷/۱ متر بالا خواهد آمد و مرزهای بسیاری از کشورها را جابه‌جا خواهد کرد. در این میان جزایری که سهمی از آلوده شدن جهان ندارند بیشترین ضرر را متحمل خواهند شد و چه بسا بسیاری از آنها برای همیشه از جغرافیای زمین محو شوند.
آلودگی هوا مهم‌ترین عامل تغییر اقلیم
افزایش دمای زمین سبب تغییر الگوی بارش باران و برف، افزایش سطح آب دریاهای آزاد و کاهش سطح آب دریاچه‌ها و تأثیرات عمیق بر گونه‌های مختلف گیاهان و حیوانات و سرانجام انسان‌ها خواهد شد. یکی از مواردی که تا پیش از گرم شدن زمین به سبب افزایش فعالیت‌های بشر به عنوان ابزار ایمن‌سازی برای زمین در نظر گرفته می‌شد گازهای گلخانهای بودند، یعنی مجموعه‌ای از گازها که مقداری از انرژی خورشید را در جو زمین نگه می‌دارند و باعث گرم شدن جو می‌شوند. این گازها شامل بخار آب، دی اکسید نیتروژن، دی اکسید کربن و متان است. گازهای گلخانهای، کره زمین را به‌اندازه‌ای گرم نگه می‌دارد که انسان‌ها بتوانند روی آن زندگی کنند اما اگر اثر گلخانهای افزایش یابد ممکن است دمای زمین به‌اندازه‌ای زیاد شود که انسان‌ها و گیاهان و سایر جانداران از تحمل چنین گرمایی عاجز باشند.
اما افزایش دما چگونه رخ می‌دهد؟ دانشمندان اعتقاد دارند که آلودگی هوا یکی از مهم‌ترین عواملی است که در گرم شدن زمین نقش دارد. از جمله آلاینده‌های مصنوعی حاصل فعالیت‌های انسان عبارتند از: فعالیت کارخانه‌ها، اتومبیل‌ها و سوزاندن سوخت‌های فسیلی و حتی ساخت و سازها که در روند آلودگی هوا نقش بسزایی دارد.
این آلودگی به گازهای گلخانهای تبدیل می‌شود که گذشته از بالا بردن دمای کره خاکی سبب تغییرات محسوسی در آب و هوای مناطق مختلف می‌شود. طبق هشدار ناسا - سازمان فضایی امریکا- با همین سیر صعودی گرم شدن هوا ۴۵ کشور جهان دچار خشکسالی شدید خواهند شد و ایران و دیگر کشورهای خاورمیانه بیشتر در معرض خطر قرار خواهند گرفت.
تصمیم برای پیشگیری از افزایش دما
اکنون پدیده گرم شدن زمین به یکی از دغدغه‌های دولتمردان جهان تبدیل شده‌است. در آخرین همایش بین‌المللی تغییر اقلیم که در پاریس برگزار شد برای پیشگیری از افزایش دمای زمین ۴ هدف مورد تأیید کشورهای عضو قرار گرفت؛ ابتدا اینکه، تعهدات قابل راستی آزمایی و اندازه‌گیری باشد. دوم؛ مشخص شدن سهم کشورهای شرکت‌کننده در این همایش اندازه‌گیری شود. کشورهای اروپا، ایالات متحده، سوئیس و مکزیک اعلام کردند دقیقاً قرار است چه کار کنند و سایر کشورها هم عنوان کردند که چه سهمی از کار را برعهده خواهند گرفت؛ از جمله ایران. به عنوان مثال فرانسه قوانینی را برای گذار انرژی تصویب کرد که طبق آن متعهد شد تا سال ۲۰۳۰ گازهای گلخانهای را ۴۰ درصد و انرژی فسیلی را ۳۰ درصد کاهش دهد و ۳۲ درصد سهم انرژی‌های تجدیدپذیر نیز افزایش یابد. سومین هدف این همایش ابتکارهای جدید برای مدیریت پیشگیری از گرمای زمین بود که با مشارکت کشورها و مؤسسات خصوصی و مردمی و حتی بنگاه‌ها میسر خواهد شد و هدف چهارم، تضمین اقتصادی برای کاهش مصرف انرژی بود.
بدون تردید هیچ راه‌حلی برای پیشگیری از گرمای زمین وجود ندارد جز مشارکت جهانی. البته باید به ایده چالش دمای ۱۸ درجه چندی پیش دکتر معصومه ابتکار، رئیس سازمان حفاظت محیط زیست نیز اشاره کرد که در راستای نشست جهانی پاریس مطرح شد. دعوت به این چالش برای نخستین بار در کشور و در راستای کاهش دمای زمین صورت گرفت که با استقبال خوبی نیز روبه‌رو شد. اکنون حال آب و هوا به سخاوت ما بستگی دارد، هر چقدر مهربان باشیم آسمان هم مهربان خواهد بود. شاید وضعیت اقلیم‌مان دوباره به گذشته باز گردد.