iran-emrooz.net | Thu, 18.01.2007, 9:35
بوزيد ای بادها...
آزاده بهشتی/همشهری
پنجشنبه ۲۸ دی ۱۳۸۵
با افزايش آلايندهها، آلودگی هوا بحرانی میشود.
با گذشت بيش از يک ماه از پايان مهلت دستگاهها برای ارائه گزارش اقدامات انجام شده در کاهش آلودگی هوا، بسياری از دستگاهها تا کنون اين گزارش را ارائه نکرده و برخی هم گزارش عملکرد سالهای قبل خود را ارائه کردهاند، اين در حالی است که وضعيت آلودگی هوا در پايتخت بحرانی است و حتی اگر وزش باد و بارندگی امسال را هم در نظر بگيريم، به راحتی میتوان شرايط «بحرانی» را به آن نسبت داد.
شايد دانستن اين موضوع که بحران آلودگی هوا در تهران همپای زلزله خطرناک است، لرزهای به اندام شما بيندازد اما با اين وجود هنوز هم نمیتوان اميدوار بود که تعداد خودروهای تک سرنشين کاهش پيدا کند، چون به راحتی اين موضوع را از ياد میبريم و فراموش میکنيم خسارات آلودگی هوا بيش از آن چيزی است که ما تصور میکنيم.
هرچند زنگ خطر آلودگی هوای تهران از زمانی که بحث شعاع ۱۲۰کيلومتری تهران در سال ۴۶ طرح شد، زده شده است، اما بايد بدانيم که اين مشکل با يک روز و يک برنامه از بين نمیرود.
منابع متحرک آلودگی هوا
وسايط نقليه موتوری، کارخانجات و منابع تجاری و خانگی که به طور کلی منابع ثابت و متحرک خوانده میشوند مهمترين عوامل آلودهکننده هوا هستند با اين وجود ۸۰ درصد آلودگی هوای تهران ناشی از منابع متحرک است، از اين رو بايد در زمينه مديريت تقاضا، واقعی کردن قيمت سوخت و گسترش حمل و نقل عمومی اقدام شود.
خودروهايی که در سطح شهر تردد میکنند، دارای آلايندگی بالايی هستند و به دليل سطح بالای استفاده از خودروی شخصی و نياز به واردات بالای بنزين، اين آلايندگی افزايش میيابد؛ کمبود سيستم حمل و نقل عمومی جامع و کافی انتقادی است که تا به حال گوش شنوايی برای شنيدن به آن نبوده، پيشنهاد میشود برای تامين زيرساختهای اين حمل و نقل اقدام شود.
بررسیها نشان میدهد حداقل آلودگی خودروهای در حال تردد در پايتخت ۷۹ گرم به ازای هر کيلومتر پيمايش است، اما خودروهايی که با استانداردهای روز دنيا توليد میشوند، دو تا ۲/۰ گرم بهازای هر کيلومتر پيمايش آلايندگی منتشر میکنند. از اين رو برنامهريزی برای کنترل آلودگی هوا در تهران بايد برای بدترين شرايط آلودگی هوا باشد.
از ميان خودروهای در حال تردد در شهر تهران، ۸۰درصد آلاينده و تنها ۲۰ درصد خودروها پاک هستند. بد نيست بدانيد که بيشتر آلودگیهای تهران مربوط به عبور و مرور خودروهايی است که مربوط به سال ۱۳۷۹ و ماقبل آن است و فرسوده به حساب نمیآيند و از نظر آلودگی، استاندارد خاصی برای آنها در نظر گرفته نشده است.
در بند «د» ماده ۱۰۴ قانون برنامه توسعه سوم و ماده ۶۳ قانون برنامه چهارم به صراحت ذکر شده دولت مکلف است آلودگی هوا را در حد استاندارد حفظ کند و به طور قانونی دولت و نماينده دولت که سازمان حفاظت محيط زيست است برای اين امر موظف شدهاند.
با اين حال بر اساس آخرين آمارها در سال گذشته ۹۹۰۰ نفر در تهران تنها به دليل دو آلاينده NOX و PM۱۰ فوت کردند که بدين ترتيب اين دو آلاينده هوا روزانه باعث مرگ ۲۷ نفر شده است، مهمترين بحران شهر تهران محيط زيست و آلودگی هواست، که اين بحران بسيار کشنده و جدی است و به مثابه يک خودکشی دستهجمعی میماند.
بر اساس آمار موجود، تنها در آبان ماه سال جاری حدود ۳هزار و ۶۰۰ نفر در پايتخت به صورت مستقيم يا غيرمستقيم بر اثر آلودگی هوا کشته شدند که بدين ترتيب تنها در اين ماه روزانه ۱۲۰ نفر در تهران بر اثر آلودگی هوا جان باختند.
از اين رو کنترل و کاهش آلودگی هوای تهران نيازمند انقلابی عظيم در تفکر تمامی مسئولان نسبت اين مقوله است.
از سويی آلودگی هوا و راهبندان ها موجب شده، تهران از پويايی لازم برخوردار نباشد. ۴ هزار و ۵۰۰ نفر در آبان ماه در پايتخت بر اثر سکته قلبی فوت کردهاند، مرگ حدود ۸۰ درصد اين افراد به طور مستقيم و غيرمستقيم به آلودگی هوا مرتبط بوده است.
بانک جهانی خسارت آلودگی هوا را در ايران هشت ميليارد دلار در سال اعلام کرده است که اين رقم معادل رقمی است که برای واردات بنزين از مجلس درخواست میشود.
بنابراين، صرف نظر از اينکه سوخت و خودرو بايد استاندارد باشد، اقداماتی چون معاينه فنی بايد به صورت مدام صورت گيرد و در اين ميان گسترش حمل و نقل عمومی بسيار ضروری است.
بر اساس جديدترين گزارش بانک جهانی خسارت سالانه آلودگی هوا در ايران تا ۱۰ سال آينده با ۲برابر شدن به حدود ۱۶ ميليارد دلار در سال ۲۰۱۶ ميلادی میرسد.
بر اساس آخرين گزارش منتشر شده از سوی بانک جهانی خسارت سالانه آلودگی هوا در ايران در سال ۲۰۰۱، ۷/۱، سال ۲۰۰۴، ۷/۸ ، سال ۲۰۰۹، ۱۰/۳، سال ۲۰۱۴، ۱۴ و سال ۲۰۱۹، ۱۹/۲ ميليارد دلار پيشبينی شده است. از سوی ديگر سالانه حدود ۲ ميليون و ۲۸۹ هزار و ۷۶۲ تن انواع آلايندهها تنها از منابع متحرک به هوای تهران وارد میشود که از اين رقم حدود يک ميليون و ۹۷۶ هزار تن آلاينده منوکسيدکربن، حدود ۲۱ هزار تن آلاينده ذرات معلق، بيش از ۱۰۵هزار تن اکسيدهای ازت و ۱۸۰ هزار تن هيدروکربن است.
در حالی که حد مجاز آلايندههای هوای تهران ۱۰۰ PSI است، مطالعات آلودگی هوا نشان میدهد بدن انسان میتواند در زير اين ميزان آلودگی با آلايندهها مقابله کرده و در بيش از اين رقم قابليت خود را از دست میدهد.
برنامه محيطزيست ملل متحد نيز درحالی در جديدترين گزارش خود هشدار داده است که بسياری از کشورهای درحال توسعه در آسيا و آمريکای لاتين در معرض خطرات جدی آلودگی هوا قرار دارند که بر اساس گزارش شاخصههای عملکرد زيست محيطی PILOT در سال ۲۰۰۶ ميلادی نشان میدهد ايران در جدول شاخصه «هوا» با کسب نمره ۱/۳۱ در ميان ۱۳۳ کشور جهان در رتبه ۱۱۷ جای گرفته است و بر اساس گزارش بانک جهانی نيز خسارات ساليانه آلودگی هوا در ايران ۱۴ هزار و ۴۲۰ميليارد ريال معادل ۶/۱ درصد توليد ناخالص داخلی است. گزارش شاخصههای عملکرد زيستمحيطی PILOT در سال ۲۰۰۶ ميلادی نيز نشان میدهد که ايران با توجه به شاخصههايی همچون سلامت زيستمحيطی، انرژی، تنوع زيستمحيطی، آب، هوا و غيره با کسب نمره ۷۰ در رتبه ۵۳ فهرست ارائه شده و از حيث عملکرد کلی در اين زمينه در دهک دوم (آبی) در کنار کشورهای موفق قرار گرفته است.
در اين گزارش جامع که با همکاری مراکز و مؤسسات دانشگاهی همچون مرکز سياست و قانونگذاری زيستمحيطی دانشگاه ييل (YALE)، مرکز بينالمللی شبکه اطلاعات علوم زمينی در دانشگاه کلمبيا نشست جهانی اقتصاد در وين انجام شده است ،در صدر اين فهرست، اوگاندا با کسب نمره ۹۸، گابن با ۱/۹۶ و روآندا با ۱/۹۱ در رتبههای اول تا سوم جهان جای دارند. نکته قابل تأمل در اين خصوص حضور ۸ کشور آفريقايی در رتبههای اول تا هشتم اين فهرست است. در انتهای اين جدول نام کشورهايی همچون بنگلادش، پاکستان، آلبانی، مصر، مالی، چين، نيجر، چاد و سودان ديده میشود.
بانک جهانی نيز در جديدترين گزارش خود از خسارات آلودگی هوا در تهران اعلام کرده است که خسارت مرگ و مير ناشی از آلودگی هوای شهری، سالانه ۶۴۰ ميليون دلار، معادل ۵هزار و يکصد ميليارد ريال يعنی ۵۷/۰درصد از توليد ناخالص داخلی است. همچنين نشانههای بيماری ناشی از آلودگی هوای شهری۵۲۰ ميليون دلار معادل ۴ هزار و يکصد ميليارد ريال و ۴۶/۰ درصد از توليد ناخالص داخلی در سال است.
بر پايه اين گزارش بيماریهای ناشی از آلودگی هوای شهری نيز سالانه ۲۶۰ ميليون دلار معادل ۲ هزار و ۱۰۰ ميليارد ريال و ۰۲۳/۰ درصد از توليد ناخالص ملی به اقتصاد ايران خسارت وارد میکند.
از سوی ديگر اعمال محدوديتهای نرمافزاری بجای سخت افزاری راه حل مناسبی در اين زمينه است، محدوديتهايی مانند زوج و فرد و طرح ترافيک خيلی نتيجه بخش نيست، از اين رو بايد از محدوديتهای نرمافزاری استفاده کرد که شامل تامين زيرساختهای لازم و بالابردن قيمت سوخت است.
البته نبايد اين موضوع را فراموش کرد که الگوی ترافيکی در تهران تغيير کرده، به عنوان مثال هم اکنون در شمال شهر وضعيت ترافيک و آلودگی هوا بهدليل ساختوسازهای نامناسب و حجم بار ترافيکی به خصوص در شب بيشتر شده است .
لزوم تشکيل کميتهای تخصصی
بسياری از رؤسای سازمانهای درگير با موضوع آلودگی هوا معتقدند برای حل مشکل آلودگی هوای پايتخت بايد کميتهای در سطح عالی به رياست معاون اول رئيسجمهوری و دبيری سازمان محيط زيست تشکيل شود و در آن رؤسای دستگاهها عضو باشند. از سوی ديگر شورای نظارتی نيز متشکل از نمايندگان ۳ قوه بايد بر عملکرد اين کميته نظارت کنند.
بخش اعظم کار کاهش آلودگی هوا بر عهده وزارتخانههای نفت، صنايع کشور و شهرداری است و اگر هر يک از آنها کار خود را انجام ندهند، محيط زيست به عنوان متولی نظارت، اهرمی برای الزام کار به اين بخشها را در اختيار ندارد، لذا تشکيل دادگاه ويژه آلودگی هوا در تهران ضروری است.
از سوی ديگر آخرين برآوردها نشان میدهد ناجا در جلوگيری از حرکت وسايل دودزا پيشرفت محسوسی نداشته است. همچنين در زمينه استانداردهای زيستمحيطی توليد خودروهای سبک و سنگين که مرجع آنها سازمان حفاظت محيط زيست و وزارت صنايع است ۹۰درصد و استانداردهای زيست محيطی توليد موتورسيکلت ۱۰۰درصد پيشرفت داشته است.
با وجود اينکه معاينه فنی توسط شهرداری حدود ۸۰ درصد پيشرفت داشته، اما متاسفانه در بخش جايگزينی خودروهای فرسوده که وظيفه وزارت کشور بوده است بسيار نسبت به برنامه عقب هستيم. همچنين در بخش سوخت که در آن وزارت نفت مکلف شده است نسبت به کاهش گوگرد گازوئيل، افزايش اکتان بنزين، توليد روغن مناسب و افزايش به کارگيری گاز طبيعی اقدام کند پيشرفت کار هنوز مشخص نيست، اما در زمينه توليد بنزين بدون سرب در سراسر کشور کار ۱۰۰درصد پيشرفت داشته است.
در بخش بکارگيری اتوبوسهای گازسوز توسط وزارت کشور و وزارت نفت پيشرفت کار مشخص نيست و همکاری لازم بين وزارت کشور و شهرداری تهران وجود ندارد. از سويی ديگر در بخش مينیبوسهای گازسوز که وظيفه وزارت صنايع و سازمان حفاظت محيط زيست بوده است مکانيزم اجرايی روشنی ندارد و در بخش تاکسیهای گازسوز که وظيفه وزارت کشور و صنايع است پيشرفت کار مشخص نيست؛ همچنين در بخش جايگزينی تاکسیهای فرسوده اعتبار خاصی برای آن مشخص نشده است.
توسعه خطوط مترو که وظيفه وزارت کشور و شهرداری تهران است نيز تنها ۳۰درصد پيشرفت داشته و متاسفانه در بخش مديريت ترافيک و عرضه و تقاضا مديريت يکپارچه وجود ندارد همچنين در زمينه نصب چراغهای هوشمند، پارکومتر و اصلاح هندسی معابر به دليل نبود مديريت يکپارچه مشخص نيست چه درصدی از کار پيشرفت کرده است.
همچنين در زمينه پايش زيست محيطی منابع ثابت و موضوعاتی همچون خود اظهاری و ... کار ۲۰درصد پيشرفت داشته اما در زمينه آموزش همگانی و تنوير افکار عمومی به دليل نبودن برنامه جامع اطلاع رسانی پيشرفت کار محسوس نيست.
متأسفانه در يک سال گذشته حرکت جدی در خصوص پيگيری مفاد طرح جامع کاهش آلودگی هوای تهران صورت نگرفته است. از سوی ديگر با اين حرکتهای کند نمیتوانيم شاهد کنترل و کاهش آلودگی هوا در تهران باشيم.