تجربیات بین‌المللی برای احیای دریاچه ارومیه

استادیار دانشگاه تربیت مدرس با اشاره به آغاز یک کار پژوهشی در این دانشگاه در خصوص بازنگری اهداف احیای دریاچه ارومیه بر مبنای خدمات اکوسیستمی طی یک برنامه مشترک علمی با دانشگاه ایالتی یوتا، تاکید کرد: استفاده از تجربیات بین المللی برای احیای دریاچه ارومیه ضروری است.

به گزارش روز دوشنبه ایرنا از دانشگاه تربیت مدرس، کاهش تراز آب دریاچه ارومیه و افزایش شوری آب در دو دهه گذشته، کاهش قابل توجه جمعیت آرتمیا، فلامینگو و سایر گونه‌های پرندگان را به دنبال داشته و منجر به ایجاد مشکل در اکولوژی منطقه و تهدید برای پستانداران جزایر شده است. صنعت اکوتوریسم منطقه نیز با مخاطره مواجه شده و زیان‌های اقتصادی سنگینی به بار آورده است.

بر اساس این گزارش، غبار ایجادشده از بستر نمکی به جای مانده از خشک شدن دریاچه می‌تواند تهدیدی جدی برای سلامت ۵ میلیون جمعیت ساکن در حوضه آبریز دریاچه ارومیه ایجاد کند.

دریاچه ارومیه مشابهت‌هایی از لحاظ ویژگی‌های فیزیکی، شیمیایی و مسائل مدیریت منابع آب با دریاچه بزرگ نمک در ایالت یوتای آمریکا دارد و از این رو به خواهرخوانده آن مشهور است.

این تیم تحقیقاتی با تحلیل ۴۰ سال داده‌های دریاچه ارومیه، ۸ معیار را برای سلامت و خدمات اکوسیستمی گسترده دریاچه ارومیه تعریف کردند. نتایج این پژوهش در شماره اخیر نشریه “Journal of Hydrology: Regional Studies ” به چاپ رسیده است.

یکی از یافته‌های مهم این پژوهش این است که تلاش برای رسیدن یک تراز آب ثابت (به عنوان تراز اکولوژیک) به آن الزاماً کارکردهای اصلی دریاچه ارومیه را احیا نخواهد کرد. در عوض این محققان بر لزوم به کارگیری یک رویکرد جامع (با لحاظ طیف گسترده‌ای از خدمات اکوسیستمی شامل سلامت، کیفیت آب، اقتصاد، اکولوژی و تفریح و گردشگری) برای حفاظت و احیای دریاچه ارومیه تأکید می‌کنند.

سمیه سیما محقق اصلی این پژوهش با بیان اینکه، در حال حاضر در یک نقطه عطف هستیم و هر اقدام کوچکی نیز مهم محسوب می شود، تاکید کرد: باید هم اکنون برای احیای دریاچه اقدام و اقدامات مثبت را تداوم دهیم. هرگونه کوتاهی و بی‌توجهی می‌تواند ما را به شرایط نامطلوب قبل از تثبیت برگرداند.

عضو هیات علمی دانشگاه تربیت مدرس افزود: ما باید متغیر بودن تراز آب دریاچه را (در اثر فعالیت‌های انسانی در حوضه و شرایط اقلیمی) به عنوان یک واقعیت بپذیریم و متناسب با این شرایط در انجام اقدامات مورد نیاز برای احیای دریاچه جایی متمرکز شویم که بتواند بهبود قابل توجهی در خدمات اکوسیستمی دریاچه ایجاد کند.

وی تاکید کرد: احیای دریاچه ارومیه کار ساده ای نیست و استفاده از تجربیات بین المللی در این زمینه بسیار ضروری است.

سیما ادامه داد: اقدامات خوبی در این راستا بعد از شکل‌گیری ستاد احیای دریاچه ارومیه در خصوص ایجاد هماهنگی بین دستگاه‌های اجرایی، ارتقای آگاهی و ایجاد توجه عمومی به موضوع، اجرای طرح‌های صرفه جویی آب و ارتقای عملکرد محصولات کشاورزی در حوضه آبریز ارومیه انجام شده است که ضرورت دارد ادامه یابد.

وی تاکید کرد: احیای دریاچه ارومیه باید یک تعهد ملی از سوی دولت‌ها تلقی شود و حمایت‌های عموم مردم هم آن را پشتیبانی کند تا بهبود قابل ملاحظه‌ای در شرایط دریاچه ایجاد شود چراکه بحران زیست محیطی که دریاچه ارومیه با آن مواجه است منحصر به ایران نیست.

این محقق افزود: در دریاچه نمک آمریکا نیز در سال‌های اخیر تراز آب دریاچه در محدوده پایین‌ترین حدود خود بوده و مشکلات مشابهی در شکل گیری اتصال بین جزایر و سواحل، تهدید ناشی از گردو غبار، تغییر در شوری آب و خسارت های اکولوژیکی نگرانی‌های کارشناسان را به دنبال داشته است.

عضو هیات علمی دانشگاه تربیت مدرس در پایان تاکید کرد: این همکاری علمی مشترک بین محققان ایرانی و آمریکایی ارزشمند است؛ چرا که ما مسائل مشترک زیادی در خصوص این موضوع داریم که از طریق تبادل تجربیات و سوابق تحقیقات انجام شده در دو کشور بهتر قادر به حل آنها خواهیم بود.

نتایج پژوهش دکتر سیما و همکاران می‌تواند در بازنگری اهداف برنامه احیای دریاچه ارومیه مورد استفاده قرار گیرد.

تیم دانشگاه یوتا نیز به سرپرستی دکتر دیوید رزنبرگ، استاد مهندسی تحلیل سیستم‌های منابع آب و محیط زیست که در موضوعات مدیریت جامع منابع آب در حوضه‌های آبریز غرب آمریکا و رودخانه‌های تأمین کننده جریان ورودی به دریاچه بزرگ نمک آمریکا مطالعه کرده است و با مشارکت دکتر وین وورتسباخ، سارا نول و کارین کتنرینگ از دانشکده منابع طبیعی این دانشگاه در بخش‌های اکولوژی و لیمنولوژی این تحقیق همکاری داشتند.

دانشگاه ایالتی یوتا (Utah State University) یکی از دانشگاه‌های ایالات متحده آمریکا و واقع در شهر «لوگان» ایالات یوتا است.

دکتر رزنبرگ می گوید: نمی‌توانیم بگوییم افزایش تراز آب دریاچه به یک تراز مشخص شرایط کلی آن را بهبود می‌دهد. لذا باید ببینم که ارتباط بین خدمات اکوسیستمی دریاچه باهم به چه صورت است و چه طور تغییر در تراز آب دریاچه به مرور زمان این خدمات را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

به گزارش ایرنا، چهارم اردیبهشت جاری نیز تارنمای یورک الرت (EurekAlert) وابسته به انجمن پیشرفت علم آمریکا خبر داد که دانشمندان و مهندسین منابع آب ایران و آمریکا مشغول همکاری در یک پژوهش علمی برای احیای دریاچه ارومیه هستند.

در این همکاری اساتیدی از دانشگاه‌های تربیت مدرس ایران و دانشگاه ایالتی یوتا با بررسی داده‌های ۴۰ سال اخیر هشت شاخص سلامت دریاچه و اکوسیستم‌های فراوان آن را تعریف کرده‌اند. این یافته‌ها در آخرین شماره نشریه «هیدرولوژی: مطالعات منطقه‌ای» منتشر شده و جزئیات آن در دسترس عموم قرار دارد.

بر اساس یکی از این یافته‌ها، هدفگذاری یک سطح آب مشخص الزاماً مشکلات دریاچه را حل نمی‌کند.

به نوشته تارنمای مذکور، نتیجه این پژوهش در به روز رسانی برنامه یک میلیارد دلاری احیای دریاچه ارومیه به کار گرفته خواهد شد.